Dünya Anti Doping Ajansı (WADA)

Komitesi (IOC) ile irtibatı dikkate alındığında, spor branşlarını temsil eden ulusal federasyonların kendi ülkelerinin Ulusal Olimpiyat Komitesi ile en azından sıcak ilişkiler içerisinde olması noktasındaki zaruret anlaşılabilir.

Muhakkak ki her münhasır ulusal spor federasyonu kendi branşına ilişkin uygulama, denetim ve yargılama yetkisini elinde tutmak isteyecektir. Buna örnek olarak yasaklı madde kullanımı kontrolü yapılması yetkisi verilebilir. Örneğin; Dünya Anti Doping Ajansı (WADA)’nın, Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) üzerinden, Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC)’nin de uluslararası spor federasyonları üzerinden ulusal federasyonlara yapacağı “yasaklı madde kullanımı kontrolleri her branşta Ulusal Olimpiyat Komitesi tarafından yapılacak” şeklindeki dayatmasına, uluslararası turnuvalara katılımı tehlikeye düşecek olan ulusal spor federasyonlarının sonsuza dek direnebilmesi mümkün değildir.

Ulusal Olimpiyat Komitelerinin, ait oldukları kıtanın kıta birliğine üye olmaları gerekmektedir. Bu birlik Ulusal Olimpiyat Komiteleri Birliği’dir. Afrika, Pan-Amerika, Asya, Avrupa, Okyanusya Ulusal Olimpiyat Komitelerine bu kıtalardaki ülkelerin Ulusal Olimpiyat Komiteleri üyedir. Ulusal Olimpiyat Komiteleri Birliği, Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC)’ne her düzeyde destek yanında ülkelerin olimpik hareketteki rollerini ve bilgi, tecrübe ile elbette finansal avantajların arttırılması amacını gütmektedir. ^[46]

2.3. Dünya Anti Doping Ajansı (WADA)

2.3.1. Uluslararası Birliğe İhtiyaç ve WADA’nın Kuruluşu

1998 yılında düzenlenen Fransa Bisiklet Turuna dek bisiklet sporu camiası doping söylentileri ile çalkalanıyordu ancak o yıla kadar hiçbir sporcu, o sırada gerçekleştirilen sıradan doping kontrollerinden herhangi biri ile performans arttırıcı

[46] Erten, 33.

24

madde kullansa dahi yakalanmadı. 1998 yılında Fransa Bisiklet Turu devam ederken polis soruşturması çerçevesinde Festina ve TVM takımlarında organize olarak performans arttırıcı madde kullanıldığı tespit edildi ve sonuç olarak bu takımlar yarıştan çekilmek zorunda kaldı. Turun on altıncı etabından sonra polis, otel odasında yasaklı maddeler bulduğundan dolayı, sporcu Rodolfo Massi’yi yarışı terk etmeye zorlandı. Konuya ilişkin polis çalışması o denli yoğun devam etti ki, on yedinci etapta dört İspanyol takımı ile bir İtalyan takımının yarıştan çekilme şeklindeki protestosu ile karşılaşıldı. ^[47]

1998 yazında bisiklet dünyasını sarsan bu olaylardan sonra Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) bir Dünya Doping Konferansı tertipleyerek dopingle mücadelede yer alan bütün tarafları bir araya getirmeye karar verdi. 2-4 Şubat 1999 tarihlerinde İsviçre Lozan'da düzenlenen Dünya Doping Konferansı, Sporda Doping Hakkında Lozan Deklarasyonu'nu hazırladı. Bu belge, 2000 yılında Sydney'deki 27.Olimpiyat Oyunları için faaliyet gösterecek bağımsız bir uluslararası anti-doping ajansının oluşturulmasını sağladı.

Dünya Anti Doping Ajansı (WADA); Sporda Doping Hakkında Lozan Deklarasyonu doğrultusunda, Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC), hükümetler arası örgütler, hükümetler, kamu otoriteleri ve sporda dopingle mücadele eden diğer kamu ve özel kuruluşların desteğiyle 10 Kasım 1999 tarihinde Lozan'da kuruldu.

Dünya Anti Doping Ajansı (WADA), Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) ve hükümetler (Afrika%0.5, Amerika%29, Asya%20.46, Avrupa%47.5, Okyanusya%2.54) tarafından yarı yarıya finanse edilip bunların temsilcilerinin eşit temsili ile idare edilen uluslararası bağımsız bir kuruluş olarak varlığına devam etmektedir. ^[48]

Dünya Anti-Doping Ajansı (WADA) hukuki tüzel kişilik olarak bir İsviçre Özel Hukuk kuruluşu niteliğinde olup İsviçre İç İşleri Bakanlığının denetimi

[47] https://www.theguardian.com/sport/gallery/2008/jul/09/tourdefrance.cycling, son olarak 21.07.2020 tarihinde erişildi.

[48] KısmetErkiner. (Hukuk Boyutunda Doping, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2006), 20.

25

altındadır. Merkezi İsviçre’de olabileceği gibi başka bir ülkeye de taşınabilir olduğundan 21 Ağustos 2001’de Kurucular Kurulu’nda yapılan bir oylama sonucunda 17’ye karşı 15 oyla Kanada’nın Montreal kentine taşınmıştır. Bunda Kanada hükümetinin beş yıl için Dünya Anti-Doping Ajansı (WADA)’ya bir takım vergi avantajları ve bazı giderlerini karşılama vaadi etkili olmuştur. ^[49]

Dünya Anti-Doping Ajansı (WADA) günümüzde dopingle mücadele için misyonu çerçevesinde bilimsel araştırmalar yürütmekte, yıllık olarak yasaklı maddelerin listesini yayınlamakta ve yasaklı metotlar listesi ile akredite laboratuvarların tespitini yapıp biyolojik pasaport ile ilgili çalışmalar yürütmektedir.

Bunlarla beraber anti doping kayıt ve yönetim sistemi ile küresel doping ile mücadele etmede koordinasyonu sağlamakta, bölgesel anti doping organizasyonunun programı ile temiz spor kültürünü önceden dünyanın dokunulmayan taraflarına yaymakta ve genç sporcuları, antrenörleri, doktorları, sporcu ailelerini eğitim programları ile bilinçlendirmeye çalışmaktadır.^[50]

2.3.2. Temel Faaliyetler ve Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) Kodu

Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) Kodu, tüm Dünya’da anti-doping politikaları, kuralları ve düzenlemeleri için çerçeve sağlayan temel belgedir. Kod; ilgili kamu otoriteleri, spor federasyonları ve ilgili tüm gerçek ve tüzel kişilerin dopingle mücadelede takip etmesi gereken usul ve esasları belirlemektedir. Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) Kodu; numune alımından alınan numunelerin tetkikine, yargılamada dikkat edilecek usule ilişkin işlemlerden hangi durumda ne ceza verileceğine kadar dopingle mücadele kapsamındaki bütün kural ve hükümleri evrenselleştiren bir belgedir. Kod ve kodun verdiği görev dolayısıyla Dünya Anti Doping Ajansı (WADA), her yıl yasaklı maddelere ilişkin bir liste yayınlamakta ve gerektiğinde bu listeyi yenilemektedir. Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) Kodu adeta bir Uluslararası Anlaşma niteliğindedir ve ülke ulusal spor federasyonlarının, uluslararası

[49] Erkiner (2006), 19.

[50] Bilge Doruk, “Uluslararası Spor Organizasyonlarının Geleceği”, Yunus Emre Karakaya (Ed.), Sporda Yeni Yaklaşımlar “Güncel Konular ve Yeni Gelişmeler”, (Ankara: Gazi Kitapevi, 2017), 42.

26

spor federasyonlarının, ulusal olimpiyat komitelerinin; dopingle mücadele mevzuatlarını bu belgeye uyumlu yapmak mecburiyetleri vardır.

Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) görevinin gereğini yerine getirmek ve sporculardan alınan numunelerin test edilebilmesi için doping kontrol merkezi olarak çalışan laboratuvarlara akreditasyon yani doping testi yapma yetkisi vermektedir.

Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) tarafından sadece akredite bu merkezlerde test edilen numunelerden alınan sonuçlar değil, aynı zamanda numuneleri toplayan Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) ajanları (çoğu zaman Ulusal Olimpiyat Komiteleri ve yetkilendirilen diğer özel/tüzel kişiler) ve laboratuvarlar ile numune toplama usulleri de gözlemlenip denetlenmektedir.

Bu incelemeler neticesinde aynı sporculardan alınan numunelerdeki mevcut değerlerin farklılıkları da takip edilmektedir. Bu şekilde, sporcuların Dünya Anti-Doping Ajansı'nın (WADA) kontrolünden uzun vadede kaçmaları neredeyse imkânsızdır. Bir ilaç yalnız bir kez kullanılsa dahi bir sporcu birkaç kez numunelerini verdiğinden Dünya Anti-Doping Ajansı (WADA) sporcunun değerlerinin değişimini takip edebilmektedir.

Tüm bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) müsabakalardaki numune alımlarının, tahlillerin, sporcuların seçimi gibi konularda standartlara uygun davranılıp davranılmadığını bağımsız gözlemciler heyeti vasıtasıyla gözlemler ve bunları rapor halinde yayınlar. Yoksa Dünya Anti Doping Ajansı (WADA)’nın dopingli çıkan sporculara ceza verme yetkisi bulunmamaktadır.

Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) Kodundaki cezalar, Kodu kabul eden spor organizasyonları tarafından uygulanacak cezalardır. ^[51]

Dünya Anti Doping Ajansı (WADA)’nın, amacına uygun olarak temel faaliyetleri arasında bilimsel araştırma, eğitim, anti-doping kapasitelerinin geliştirilmesi ve Dünya Dopingle Mücadele Koduna riayet edilmesinin sağlanması ile

[51] Erten, 40.

27

tüm ülkelerde anti-doping politikalarını uyumlu hale getirmek hedefi vardır.

Günümüzde Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) Kodu; Dünya Futbol Federasyonları Birliği (FIFA), Avrupa Futbol Federasyonları Birliği (UEFA) gibi uluslararası spor federasyonları yanında ulusal federasyonlar ve Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) gibi 600'den fazla spor kuruluşu ^[52] tarafından benimsenmiştir. Uluslararası ve Ulusal Spor Federasyonları, Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) Koduna göre talimatlarını düzenlemektedirler.

Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) Kodu’nun 13. maddesine göre; ulusal ve uluslararası spor federasyonlarının dopinge ilişkin kararlarına yönelik son “temyiz”

makamı Spor Tahkim Mahkemesi (CAS)’dir. Ulusal ve uluslararası spor federasyonları kendilerine bağlı sporculara ilişkin yargılamayı yapar ve Dünya Anti-Doping Ajansı (WADA) gerekli görürse bu kararlar aleyhine Spor Tahkim Mahkemesi (CAS)’a başvurabilir.

2.3.3. Dünya Anti Doping Ajansı (WADA)’nın Organları

a) Vakıf Kurulu: Dünya Anti Doping Ajansı (WADA)’nın yüksek karar organıdır. Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) ve hükümetler, hükümet dışı örgütlerin oluşturduğu iki ayrı koldan gelen eşit sayıda temsilcilerden olmak üzere toplam 38 üyeden oluşur. Üyelerin kimler olacağı Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) Kurucu Anlaşmasının 6.maddesinde belirlenmiştir. Vakıf Kurulu, faaliyetlerin yürütülmesi ve varlıkların yönetimi de dâhil olmak üzere vakfın gerçek yönetimini ve yürütülmesi için aldığı kararları Dünya Anti Doping Ajansı (WADA)'nın nihai icra organı olan Yürütme Kuruluna aktarır.

b) Yönetim Kurulu: Yönetim Kurulu Dünya Anti Doping Ajansı (WADA)’nın icracı kuruludur. Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) ve hükümetlerin eşit temsilcilerinden olmak üzere Vakıf Kurulunca atanan toplam 12 üyeden oluşur. Bu kurulun Başkanı aynı zamanda Dünya Anti Doping Ajansı

[52] https://www.wada-ama.org/en/code-signatories, son olarak 30.07.2020 tarihinde erişildi.

28

(WADA) Başkanıdır. Kurul içerisinde kurulan komiteler yönetim kurulu için danışma komiteleri olarak hareket eder ve vakfın programları için rehberlik hizmeti sağlar. Bu komiteler de Yönetim Kurulu üyelerinden oluşur.

c) Sporcu Komitesi: Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) Sporcu Komitesi, 2005 yılında sporcuların haklarını temsil etmek ve korumak için kurulmuş olup, anti-dopingle ilgili olarak sporcuların rol ve sorumlulukları hakkında gözetimi sağlar.

Genellikle olimpik sporcular olan komite üyeleri, özellikle sporcuların karşılaştığı zorlukların anlaşılmasında önemli bir role sahiptir.

d) Uyum Gözden Geçirme Komitesi: Dünya Anti Doping Ajansı (WADA), anti-doping uygulamalarının Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) Koduna uygunluğunu izlemek için bir Uyum Gözden Geçirme Komitesi kurmuştur. Bu bağımsız, politik olmayan kurum, Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) Vakıf Kuruluna uyum konuları hakkında tavsiye verme, rehberlik etme görevinde bulunmaktadır. Komite, spor ile ilişkili olmayan endüstri temsilcilerinin yanı sıra sporcu, hükümet temsilcileri ve uzmanlardan oluşmaktadır.

e) Eğitim Komitesi: Eğitim Komitesi, Dünya Anti Doping Ajansı (WADA)’ya kısa ve uzun vadeli eğitim stratejileri ve faaliyetleri ile ilgili olarak uzman tavsiyesi verme, rehberlik etme görevinde bulunmaktadır. Komite ayrıca Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) tarafından finanse edilecek proje ve araştırmalarının tercih sürecine dahil olmaktadır.

f) Etik Komitesi: Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) Etik Komitesi, gerektiğinde, sporda dopingle mücadelede ortaya çıkabilecek acil veya tartışmalı etik konuların gözden geçirilmesi ve etik açıdan sağlıklı politika veya önerilerin geliştirilmesi ya da tavsiye edilmesi yoluyla, genellikle kısa sürede uzman etik görüşü sağlamaktadır.

g) Finans ve İdari Komite: Finans ve İdare Komitesi, bütçe geliştirme, finansman, mali ve idari politika ile ilgili olarak Dünya Anti Doping Ajansı

29

(WADA)'nın yönetim organlarına uzman tavsiyesi ile öneriler verip rehberlik hizmeti sağlamaktadır.

h) Sağlık, Tıbbi Araştırmalar Komitesi: Komite, sporda sağlık, tıp ve araştırma konularında Dünya Anti Doping Ajansı (WADA)’ya hizmet etmektedir.

Komitenin faaliyetleri temel olarak; dopingsiz spor pratiğinin korunmasını amaçlayan spordaki bilimsel gelişmelerin izlenmesi ve Yasaklı Liste, Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnası (TUE), Laboratuvar Akreditasyonu ve Gen Dopingi gibi uzman grupların denetlenmesi olarak açıklanabilir. Komite ayrıca Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) tarafından finanse edilen bilimsel araştırma projelerinin tercih sürecine katılır.

ı) Uzman Gruplar: Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) bünyesinde anılan organlar dışında Yasaklı Liste, Tedavi Amaçlı Kullanım İstisnası (TUE), Laboratuvar Akreditasyonu ve Gen Dopingi gibi uzman grupları bulunmakta ve bu gruplar ilgili oldukları komiteler tarafından takip edilip kendilerine verilen görevleri yerine getirmektedirler.