ÖZET
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) tarafından düzenlenen Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı – PISA, uluslararası olarak 15 yaş çocuklarının fen, matematik ve okuma becerilerini ölçmek için yapılan bir çalışmadır. Üç yılda bir yapılan bu çalışmada, PISA 2015 ağırlıklı alan olan fen okuryazarlığı sonuçlarına göre daha önce okul öncesi eğitimi alan çocukların daha başarılı oldukları bulunmuştur. PISA 2015 Türkiye sonuçlarının OECD ortalamasının gerisinde olmasından dolayı ulusal ve uluslararası anlamda erken çocukluk dönemi ve eğitiminin araştırılması gerekmektedir. Bu bağlamda belirlenen ülkelerde; anne-çocuk ölüm oranları, yaşam süresi beklentisi, çocuk işçiliği, çocuk evlendirme oranları, okula katılım oranları, okul öncesi eğitimin zorunluluk durumu, okula başlangıç yaşı, yaş gruplarına göre okullaşma oranları, sınıflarda yetişkin-çocuk oranları, eğitim programları, eğitim giderleri, öğretmen eğitimi ve aile katılım çalışmaları 0-8 yaş grubu için incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Erken Çocukluk, Eğitim, OECD ülkeleri, PISA 2015. 1. Giriş
PISA, çocukların sadece bilgiyi nasıl ürettiklerini değil, aynı zamanda öğrendiklerini ne kadar iyi bir şekilde analiz etme becerisinde kullanabildiklerini, farklı durumlarda bilgiyi nasıl değerlendirdiklerini ve okul dışında da bu becerilerini kullanma durumlarını inceler. Ayrıca bu araştırmayla; ülkelerin eğitim seviyesini artırmak için standartlar oluşturmak ve eğitim sistemlerini değerlendirmeye yardımcı olmak hedeflenir. Araştırmaya katılan 72 ülkeden 35 i OECD ülkesidir. 2015’te ilk defa bilgisayar tabanlı olarak değerlendirme yapılmıştır.
PISA 2015’ten elde edilen sonuçlara göre; okul öncesi eğitim alan öğrencilerin fen ağırlıklı ortalamalarının yüksek olduğu görülmüştür. OECD ülkelerinde okul öncesi eğitime katılım oranı %95,5 iken Türkiye’de ise %44,7 şeklindedir. En az bir yıl okul öncesi eğitim alan öğrencilerin OECD ülkelerinde almayanlara oranla 19 puan Türkiye de ise 17 puan fazla aldığı görülmüştür. Ayrıca 2 ve 3 yaşlarında okul öncesi eğitime katılanların 35 puan daha fazla aldığı bulunmuştur. Bu sonuçtan yola çıkılarak OECD ülkelerinden PISA 2015 fen ağırlıklı ortalamada en yüksek puan alan ilk iki ülke (Japonya ve Estonya), ortalama puan alan iki ülke (İsveç ve Çek Cumhuriyeti) ve son ikide bulunan (Türkiye ve Meksika) erken çocukluk eğitimleri incelenmek üzere seçilmiştir. Ayrıca, OECD ülkesi olmayan iki Müslüman ülke (Endonezya ve Suudi Arabistan) Türkiye ile eğitim sistemleri karşılaştırmak üzere belirlenmiştir.
ULEAD 2018 Annual Congress: ICRE
15ULEAD 2018 Annual Congress: ICRE
Dünya’da Okul Öncesi Eğitim Japonya
1947 de çıkarılan ‘Temel Eğitim Kanunu’ bugünkü eğitim sistemlerinin temelini oluşturur. Ulusal bir program uygulanır ancak bu programa uygun olarak okullar kendi programlarını oluşturabilir. Eğitimde fırsat eşitliğini sağlamak için tüm gelirde çocuklara verilen eğitimde çocuk merkezli bir yaklaşım uygulanır.
Okul öncesi eğitim %73 oranında özel okullar tarafından verilmektedir. 0-3 yaş grubuna bakım vermek amacıyla ‘hoikuen’ denilen kurumlarda, 3-6 yaş için ise ‘yochien’ denilen kurumlarda eğitim verilmektedir. Akredite çocuk bahçelerinde ise yeni doğandan altı yaşa kadar eğitim verilmektedir. Çalışan annelerin çocuklarına gün boyu eğitim verilirken, 3-6 yaş çocuklarına akademik beceriler için okul öncesi kurumlarda dört saatlik eğitim verilmektedir.
En çok serbest oyun zamanına yer verilmektedir. %1 oranında da akademik etkinliklere yer verilir. Oyun yoluyla çocuğun çevresiyle etkileşim kurması ve bu etkileşimle sağlanan uyumla toplumun bir parçası olduğunu hissetmesi hedeflenir. Özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler için ise kaynaştırma eğitimi verilmektedir.
Aile katılım aktiviteleri eğitimde önemli bir yere sahiptir. Ailelerin sorumlulukları; oyun temelli ya da akademik temelli okul seçimi, evde okul becerilerinin desteklenmesi ve okuldaki etkinliklere katılım aktiviteleri olarak üçe ayrılır. Bu etkinliklerin yanı sıra uyum sorunu olan çocukların ailelerine yönelik olumlu ebeveynlik programı, stresle başa çıkma programı ve gelişim geriliği olan çocuklar için müdahale programları bulunmaktadır.
Estonya
Devlet müfredatının takip edildiği okul öncesi eğitimi kurumlarında 18 aylık çocuktan 7 yaşına kadar eğitim verilmektedir. Aileler istedikleri kurumu seçebilmektedirler. Üzerinde durulan gelişim alanları: ben ve çevre, dil gelişimi, anadil eğitimi, matematik, sanat, müzik ve fiziksel gelişimdir.
Step by step, Montessori, Waldorf, Reggio Emilia yaklaşımları kullanılır. Okul öncesi eğitimin amacı; çocukların oyun yoluyla gelişimlerini, bireyselliklerini desteklemek, yaratıcılıklarını geliştirmektir. Okullarda zorbalığı önlemek, sağlık ve güvenliği sağlamak için çeşitli programlar da yürütülmektedir (Save the Children & Bully Free Kindergarten). Ayrıca özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler için bireyselleştirilmiş eğitim programları uygulanmaktadır.
Okul öncesi öğretmeni yetiştiren Yükseköğretim kurumlarında adayların eğitim müfredatını değiştirme, eleştirme ve öneri verme gibi konularda rol almaları desteklenir. Okul deneyimi ve öğretmenlik uygulamaları eğitimlerinde yer verilir.
Devlet tarafından aile katılımı desteklenir ancak katılım informal yollarla sağlanır. Düzenli ve aktif bir katılım yoktur, eğitim süreçlerine etkili bir şekilde dahil olmadıkları gözlemlenmiştir.
İsveç
Merkezi eğitim kanunu ve yönetmeliğine göre devlet ve özel okul öncesi kurumları düzenlenir ve aynı program uygulanır. Bu kurumlar, anaokulları ve anasınıfları olmak üzere ikiye ayrılır. Ayrıca belediyelerin 1 yaşından itibaren çocuklara kreş ortamı ve özel eğitime ihtiyacı olan bireylere eğitim ortamı sağlama zorunluluğu vardır. Her çocuğa günlük en az 3 saat eğitim vermeleri gerekmektedir. 3 saatin üzerinde olduğu durumlarda ise aileler ücret ödemektedirler. Anasınıflarında ilkokula hazırlık için okul formatında etkinliklere yer verilir, katılım zorunlu değildir.
Bu kurumlarda, çocukların ihtiyaç ve istekleri göz önüne alınarak yaratıcılıkları desteklenir ve oyun ortamı oluşturulur. Çocukların ve ailelerin güvenliğini sağlamak okulların öncelikli hedefidir.
ULEAD 2018 Annual Congress: ICRE
16ULEAD 2018 Annual Congress: ICRE
Erken Çocukluk Eğitim Merkezleri ve aileler arasında sıkı bir iletişim ve iş birliği vardır. Aileler, kurumlarla ilgili kararlarda söz sahibidir. Bütçe görüşmesi, eğitim saatlerinin düzenlenmesi ve öğle yemeği maliyetinin belirlenmesi gibi süreçlerin içerisinde bulunurlar.
Çek Cumhuriyeti
Merkezi bir sistemle çerçeve eğitim programı hazırlanır ve uygulanması denetlenir. Eğitim yönetimi de yerel olarak yürütülmektedir. Öğretmen atamaları, çocukların okula kabulü, eğitim sürecinin kalitesi ve maliyeti okul müdürü tarafından değerlendirilir.
Farklı gelir düzeylerine uygun olacak şekilde kamu ve özel anaokulları bulunmaktadır. Farklı yaş gruplarını içeren, heterojen ya da homojen sınıflarda özel eğitime ihtiyacı olan bireyler de eğitime katılır. Yarım gün ya da tam gün eğitim verilmektedir. Çok az sayıda da yatılı okul bulunmaktadır. Sosyoekonomik anlamda dezavantajlı çocuklar için de çeşitli programlar bulunmaktadır. Montessori, Waldorf yaklaşımları ve sağlık müfredatları gibi çeşitli programlar da mevcuttur. 2007’den itibaren hareket eğitimine, ekolojiye ve estetik faaliyetlere programlarında ağırlık verilmiştir. Sorumluluk sahibi olma, bağımsız olabilme ve sağlıklı olma becerilerini kazandırmak hedeflenir. Okulların denetimi merkezi olarak müfettişler tarafından yapılmaktadır.
Çocukların ilkokula hazır bulunuşlukları çok önemlidir. Kendini ifade edebilme ve öz bakım becerilerini bağımsız olarak yapabilme değerlendirilen özelliklerdir. Ek olarak, %15 oranında ilkokul kayıtlarını erteleme ile Avrupa’da en yüksek orana sahiptir.
Aile ve okul sıkı bir iş birliği içerisindedir. Ev ortamında da eğitimin devam etmesi hedeflenir ve bu doğrultuda ebeveynlik programları bulunmaktadır.
Türkiye
Okul öncesi eğitim veren kurumlar devlet okulları ve özel okullar olarak ikiye ayrılmaktadır. Özel okulların belirlemiş oldukları misyon doğrultusunda kendi müfredatları bulunur. Devlete bağlı okul öncesi kurumlarda ise Milli Eğitim Bakanlığının yayınlamış olduğu Okul öncesi eğitim programı ve 0- 36 aylık çocuklar için eğitim programı kullanılmaktadır. Programda, çeşitli değerlendirme yöntemleriyle çocuk, öğretmen ve program değerlendirilir, süreç raporlarla aileye bildirilir ve kaydedilir. Başlıca gelişim alanları: motor, bilişsel, dil, sosyal ve duygusal ve öz bakım becerileridir. Bu program ile; çocukları ilkokula hazırlamak, anadili iyi bir şekilde öğrenmelerini ve konuşmalarını sağlamak, tüm gelişim alanlarını desteklemek ve bütün çocuklar için eşit bir öğrenme ortamı hazırlamak hedeflenir. Özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler için ise hem ayrı olarak eğitim merkezleri bulunmakta hem de tipik gelişim gösteren çocuklarla eğitim almaları için kaynaştırma eğitimi uygulanmaktadır.
Öğretmenler, devlete bağlı okullarda merkezi atamayla; özel kurumlarda ise kurum tarafından yapılan sınavlarla görev almaktadırlar.
Devlet kurumlarında, okul öncesinde aile katılımını sağlamak amacıyla Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yayınlanmış Okul Öncesi Eğitim Programı ile Bütünleştirilmiş Aile Destek Eğitim Rehberi kullanılır. Ailenin aktif olarak hem okulda hem de evde çocuğun eğitim hayatına katılması planlanır. Meksika
Okul öncesi eğitimin düzenlenmesi eyaletlere göre çeşitlilik göstermektedir. Programların uygulanması ve öğretmen atamaları bu bölgelere göre değişmektedir. Verilen eğitimle çocukların ilerleyen dönemlerde okulu bırakma oranlarının düşmesi ve eğitim kademelerinde devamlılık sağlanması hedeflenir. Özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler de eğitim hayatına katılır.
Farklı sosyoekonomik düzey ve kültürlerden gelen çocuklar için eğitimde eşitliği sağlamak, ülkedeki farklı gruplara ulaşmak için üç farklı anaokulu tipi vardır; genel, kamu ve bazı bölgelere özgü yerli halk okulları. Ayrıca okul öncesi eğitimi, kadının iş hayatına katılması ve fırsatları artırmak için
ULEAD 2018 Annual Congress: ICRE
17ULEAD 2018 Annual Congress: ICRE
geliştirildiğinden tam gün eğitim veren okulları da vardır. 43 aylıktan ilkokula 6 yaşa kadar hizmet verilmektedir. 3-6 yaş için eğitim zorunludur, 0-3 yaş için de kısıtlı imkanlar bulunmaktadır.
Çocuk merkezlidir, program öğretmenlere özgürlük, esneklik sağlar, çocukların bireysel ihtiyaçlarının karşılanmasını bekler. Eğitim programları motor gelişim odaklıdır. Sosyal gelişim, dil gelişimi, matematik, sanat, fizik ve sağlık bilgisi, dünya bilgisini araştırma ve öğrenme genel gelişim alanlarıdır. Aile katılım çalışmaları olarak; çocukla birlikte uygulanabilecek etkinliklerin öğretilmesi, sağlık eğitimi, UNICEF çalışmaları, gelişim testi uygulamaları, 0-1 yaş bebek bakımı eğitimleri, düşük sosyoekonomik aileler için çocuk gelişimi eğitimleri verilmektedir. Programda, öğretmen gözlem ve notlarına dayalı çocuk değerlendirilmesi yapılır, portfolio ve çeşitli dosyalar hazırlanır.
Son yıllarda çok sayıda anaokulu açılmıştır ancak eğitim kalitesinin düşmesi gibi bir sonuçla karşılaşılmıştır. Kalite ve eğitimde eşitlik bilinememektedir. Okul öncesine kayıt oranları çocukların devamlılık oranını yansıtmamaktadır.
Endonezya
Ülkenin içinde bulunduğu düşük sosyoekonomik durum ve kırsal yaşam şekli eğitim kademelerinin hepsini etkilemektedir, eğitim sürekliliği ve kalitesi sağlanamamaktadır.
Eğitimin merkezi olarak yönetilmesi, kültürün korunması, bilginin öğrenilmesi ve Endonezya toplumunun refah düzeyinin arttırılması eğitimin temel amaçlarıdır. Okul öncesi eğitimi zorunlu değildir ve çocukları ilkokula hazırlamayı amaçlar. Temel okuma-yazma, sayma becerileri ve İslami bilgiler verilir. Anaokulları, İslami ve genel okullar olarak ikiye ayrılmaktadır. İslami okullarda, İslam bilgisi, Kur’an ezberi ve ahlak eğitimi verilmektedir. Ulusal Eylem Planı kapsamında, çocuk gelişiminin önemi, beslenme, aile eğitimi ve çocukların hayatta kalmasıyla ilgili eğitimler verilmektedir.
Okulların %97 si özel okullardan oluşmaktadır. Bu durumun da katılım oranlarını etkilediği düşünülmektedir. Ayrıca, çocuklar yarım gün ya da tam gün eğitim alabilmektedirler.
Öğretmen yetiştirmek için lisans programları ve sertifika kursları bulunmaktadır. Öğretmen niteliğini artırmak adına grup içinde kendi deneyimlerini tartışma ve çeşitli paylaşımlar yapılması gibi etkinlikler düzenlenir.
Ailelere; uygulamalı çocuk bakımı eğitimleri, aile destek programları, okuma-yazma eğitimi, sağlık eğitimi, iş gücü becerilerini geliştirme gibi yetişkin eğitimleri verilmektedir.
Suudi Arabistan
İslam tabanlı bir eğitim verilmekte olup, kız ve erkek öğrencilerin birlikte eğitim görebildikleri, kurum çalışanların sadece kadın olduğu okullar bulunmaktadır. Tek cinsiyetli eğitim ise ilkokulla birlikte başlar. Allah a inanç, ibadetleri ve İslam ahlakını öğrenme eğitimin temel amaçları arasındadır. Kurumların yarısı özel diğer yarısı da devlete aittir. 0-3 ve 3-6 yaş için iki ayrı aşamada eğitim verilmektedir ve eğitim zorunlu değildir. Eğitim süreci bakım, eğitim ve oyundan oluşmaktadır. Çocukların okul öncesi kurumlara kabulünde çalışan annelere öncelik sağlanmaktadır.
‘Anaokulları için Kendi Kendine Öğrenme Programı’ kullanılmaktadır. Din ve güzel ahlak kavramlarının öğretimini içeren bir programdır. Özel eğitime ihtiyaç duyan bireyler için ayrı bir eğitim programı bulunmamaktadır.
Okul-aile iş birliği yoktur, hatta iletişim teşvik edilmemektedir. Bazı okullarda aile ve öğretmen direkt olarak görüşememekte müdür aracılık sağlamaktadır. Okulla ilgili bir sorun olmadığı sürece ailelerle iletişime geçilmemektedir.
ULEAD 2018 Annual Congress: ICRE
18ULEAD 2018 Annual Congress: ICRE
2. Yöntem
Bu çalışmanın amacı, Japonya, Estonya, İsveç, Çek Cumhuriyeti, Türkiye, Meksika, Endonezya ve Suudi Arabistan’da erken çocukluk dönemini ve eğitimini incelemektir.
Araştırmanın yöntemi nitel araştırma desenlerinden durum çalışmasıdır. Araştırmanın çalışma grubunu, PISA 2015 fen ağırlıklı ortalamalarından ilk 2 ülke (Japonya, Estonya), ortalama puan alan 2 ülke (İsveç, Çek Cumhuriyeti), son 2 (Türkiye, Meksika) OECD üye ülkeleri ve 2 tane de Müslüman ülkeden (Endonezya ve Suudi Arabistan) oluşturmaktadır. Seçilen bu ülkeler amaçlı örnekleme yönteminde ölçüt örnekleme yöntemi kullanılarak seçilmiştir. Çalışmada veri toplama yöntemi olarak yazılı kaynakların analizinde kullanılan doküman inceleme yöntemi kullanılmıştır. Bu doğrultuda, PISA 2015, OECD 2017 Eğitime Bakış raporu ve UNICEF Dünya Çocuklarının Durumu 2017 İstatistik Tabloları erken çocukluk dönemi ve eğitimi açısından incelenmiştir. Türkiye ile benzer uygulamalar ve farklılıklar ortaya konulmuştur.
Tablo 1. İlgili Ülkelerin PISA sonuçları
PISA 2015 fen ağırlıklı ortalama Ülkelerin Sıralamaları Japonya 538 2 Estonya 534 3 İsveç 493 28 Çek Cumhuriyeti 493 29 Türkiye 425 52 Meksika 416 58 OECD ortalaması 493 * Endonezya 403 62 Suudi Arabistan * * 3. Bulgular
UNICEF, gönüllü fonlarla desteklenmekte olup 190 ülke ile çalışmaktadır. Aşağıdaki bilgilerin alındığı datalar Haziran 2017 de hazırlanmıştır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Dünya Bankası ve UNICEF iş birliği ile yürütülen çalışmalar ilgili ülkelerin yerel dataları, demografik ve sağlık anketleri kullanılarak toplanmaktadır.
Tablo 2. UNICEF raporu ve OECD sonuçları 5 yaş altı çocuk ölümleri oranı Ülkelerin Sıralamaları Yaşam süresi beklentisi Anne Ölüm Oranları Düşük doğum ağırlıkları Ekonomik büyüme oranları (2017 son çeyrek) Kadın işe katılım oranları Japonya 3 179 84 - 10 2,1 75,70 Estonya 3 179 78 7 5 5,3 75,80 İsveç 3 179 82 - 5 3,3 77,01 Çek Cumhuriyeti 3 179 79 1 8 5,5 74,18 Türkiye 13 118 76 29 11 7,4 52,32 Meksika 15 106 77 35 9 1,5 61,08 Endonezya 26 76 69 360 9 5,1 - Suudi Arabistan 13 118 75 14 9 0 -
5 yaş altı çocuk ölüm oranları: her canlı doğan 1000 bireyden 5 yaş altı ölüm oranı
Ülkelerin sıralamaları: çocuk ölüm oranlarına göre belirlenmiş bu sıralamalarda 133 çocukla birinci sırada Somali, son
sırada (192) ise 2 çocukla Finlandiya, Lüksemburg, Slovenya ve İzlanda bulunmaktadır.
Yaşam süresi beklentisi: yeni doğanların bulundukları ülkeye göre ortalama yaşam süresi tahminini vermektedir. Anne ölüm oranları: Hamilelik nedeniyle her 100.000 doğumda gerçekleşen ölümler.
Düşük doğum ağırlıkları: iki buçuk kilonun altında doğan çocukların oranı (% yüzde olarak belirtilmiştir)
https://data.oecd.org/emp/employment-rate.htm
ULEAD 2018 Annual Congress: ICRE
19ULEAD 2018 Annual Congress: ICRE
Japonya Estonya İsveç
Çek Cumhuriy
eti
Türkiye Meksika Endonezy
a
Suudi Arabistan
Devlet okullarına katılım 27 96 83 97 85 86 3 59
Özel okullara katılım 73 4 17 3 15 14 97 41
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100