Döviz Kuru Hedefler

TCMB; bir yanda geçmiş yıllarda uyguladığı parasal hedef stratejilerinin farklı nedenlerle başarıya ulaşamaması, diğer yanda enflasyon ile mücadelede istenilen sonuçların elde edilememesinedeniyle, alternatif politika arayışlarına yönelmiştir. Böylece, döviz kurunun ara hedef seçilmesi yoluyla, enflasyonun istenilen hedefe düşürülmesi politikası ön plana çıkmıştır.

Döviz kuru hedeflemesi, enflasyon oranını uluslararası ticarete konu olan mallar için sabitlemekte ve para politikası yönetimi için otomatik bir kural ortaya koyarak zaman tutarsızlığı probleminden kaçınılması olarak tanımlanmaktadır195

.Döviz kuru hedeflemesinin temelinde nominal döviz kurunun düşük enflasyon oranına sahip bir veya

195

F. Kadıoğlu, N. Özdemir, G.Yılmaz, ‘‘Inflation Targeting in Developing Countries’’, The Central Bank Of the Republic of Turkey, Discussion Paper. September, 2000 s.5.

142

birkaç ülke parasına sabitlenmesi yoluyla enflasyonun düşürülmesi yatmaktadır. Bu kapsamda 1999 yılı Haziran ayında IMF ile yapılan görüşmelerde Yakın İzleme Anlaşmasının programa bağlı ve mali destekli bir stand by anlaşmasına dönüştürülmesi benimsenerek 2000-2002 döneminde uygulanması planlanan makro ekonomik politikaların çerçevesi çizilmiştir.

1999 yılının sonunda Uluslar arası Para Fonu ile üç yıllık bir ekonomik süreci kapsayan maliye, para, kur ve gelir politikalarının yanı sıra, yapısal değişimleri de içeren ‘‘Ekonomik İstikrar Kararları v Enflasyonu Düşürme Programı’’ imzalanmıştır. Programın orta vadeli amaçları; üç yıllık bir süre sonunda enflasyonu tek haneli rakamlara indirmek, reel faiz oranlarını makul bir düzeye düşürmek, ekonominin büyüme potansiyelini artırmak, ekonomideki kaynakların daha etkin olarak kullanımını sağlamak olarak belirlenmiştir196_{.Söz konusu programın temel unsurları, enflasyonun düşürülmesine} odaklanmış kur ve para politikasının uygulanması ile sıkı maliye politikasıdır (Tablo 2.14).

Tablo 2.14: Program Hedef ve Gerçekleşenler

Makro Ekonomik Değişkenler Hedefler Gerçekleşen

GSMH Büyüme Oranı (%) 5 6,3

Kur Sepeti Artışı (%) 20 20

TEFE Artış Oranı (%) 20 33

TÜFE Artış Oranı (%) 25 39

Cari İşlemler Açığı (Milyar ABD Doları) -4 -9,8

Özelleştirme (Milyar ABD Doları) 7,6 3,3

Kaynak: 2000 Yılı Enflasyonu Düşürme Programı (9 Aralık 1999)

196

143

Uygulanan program, iç varlıklara dayalı para basılmasını yasaklayan, NİV’in önceden ilan edilen bir bant içinde hareket etmesi dolayısıyla para tabanının NDV’deki değişimle belirlenmesini öngören, para kuruluna benzeyen bir sistem ile faiz giderleri dışında bütçe fazlası gibi hedefler getirilmiştir. Buna göre; 1999 yılı sonundan başlayarak üç aylık dönem sonları itibariyle NİV’in alabileceği maksimum değer (1200 trilyon Türk Lirası)performans kriteri olarak belirlenmiştir (Tablo 2.15). TCMB para politikası uygulamasında, NİV’in artışına yol açabilecek kamu fonlaması ile döviz girişinin arttığı dönemlerde Türk lirası likiditesinin sterilize edilmesi politikalarına son verilmiştir. Diğer bir ifade ile, NİV’deki artışın sadece NDV’deki artış karşılığında değişmesi öngörülmüştür.

Tablo 2.15: Performans Kriterleri

Dönem

Net İç Varlıklar Tavanı (Trilyon TL)

Net Uluslararası Rezervler (Milyon ABD Doları)

Hedef Gerçekleşen Hedef Gerçekleşen

31 Aralık 1999 -1.200 -1.437,7 12.000 16.757

31 Mart 2000 -1.200 1.260,2 12.000 16.657

30 Haziran 2000 -1.200 1.295,1 12.750 17.339

30 Eylül 2000 -1.200 1.307,6 12.750 17.874

31 Aralık 2000 -1.200 1.060,0 13.500 12.488

Kaynak: TCMB Yıllık Rapor, 2000

Öte yandan, performans kriterlerine esas tutulacak diğer performans kriteri olarak da NUR belirlenmiştir (Tablo 2.16). TCMB tarafından, NUR’un belirtilen seviyelerin altına düşme eğilimi göstermesi durumunda gerekli önlemlerin alınacağı belirtilmiştir.

144

TCMB’nın sterilizasyon uygulamasına karar verilmiş olduğu için makro ekonomik dengenin esas olarak faiz oranlarındaki değişikliklerle sağlanması planlanmıştır. Bu etki ile 1999 yılının son üç ayında da düşüş ivmesini devam ettirmiştir.

Sermaye girişinin cari hesaplar açığını karşılamayacak bir düzeyde gerçekleşmesi halinde ekonomiden likiditenin çekilmesi ve faiz oranlarının yükselmesi, bir taraftan daha fazla sermaye girişini cazip kılarak diğer taraftan da iç talep ve ithalatın sınırlanması ile dış dengenin yeniden sağlanması öngörülmüştür197

.

Para politikasının amacı, enflasyonla mücadele ile tutarlı ve uyumlu para politikası izlemek olarak belirlenmiştir. Bu doğrultuda para politikası araçları olarak döviz piyasası işlemleri, açık piyasa işlemleri, bankalar arası para piyasası, zorunlu karşılıklar ve disponibilite oranı kullanılmıştır198

Program, döviz kurunu nominal çıpa olarak kullanan para ve kur politikalarına dayanması nedeniyle ‘‘Döviz Kuruna Dayalı Program’’ olarak da adlandırılmaktadır. Kur sepetinin Türk lirası değerinin değişim oranı1,5 yıllım süre için önceden ilan edilmiştir.Kur sepeti 1 ABD Doları ve 0.77 Euro’dan oluşmaktadır. Daha sonra ise, belirli yöntemlerle bant sistemine geçilerek son aşamada serbest dalgalı kur rejiminin yürürlüğe konulacağı açıklanmıştır (Tablo 2-17, Grafik 2.19). Bu doğrultuda, Ocak 2000-Haziran 2001 dönemini kapsayan 18 aylık sürede döviz kuru politikasının enflasyon hedefine yönelik kur sepeti çerçevesinde yürütülmesi, bunu izleyen ikinci 18 aylık dönemde ise kademeli olarak genişleyen band sistemine geçilmesi planlanmıştır. Döviz kuru politikasının ikinci alt dönemi olan Temmuz 2001-Aralık 2002 döneminde ise, sepet kuru artış hızı belirlenen bant değeri içinde hareket etmesi öngörülmüştür.

197

UNCTAD, İstikrar Politikaları ve Türkiye, 2001. 198

145

Tablo 2.16: 2000 Yılı Kur Sepeti Değişim Hedefleri

Ay Sonu Sepet Değeri Sepet Değişimleri

2000 Yılı (1 USD+0.77 EUR) Aylık Artış Oranı (%) Kümülatif Artış Oranı (%) Günlük Artış Oranı (%) Ocak 979.159,89 2,1 2,100 0,067 Şubat 999.722,25 2,1 4,244 0,072 Mart 1.020.716,42 2,1 6,433 0,067 Nisan 1.038.068,59 1,7 8,243 0,056 Mayıs 1.055.715,76 1,7 10,083 0,054 Haziran 1.073.662,93 1,7 11,954 0,056 Temmuz 1.087.620,55 1,3 13,410 0,042 Ağustos 1.101.759,61 1,3 14,884 0,042 Eylül 1.116.082,49 1,3 16,377 0,043 Ekim 1.127.243,31 1,0 17,541 0,032 Kasım 1.138.515,75 1,0 18,717 0,033 Aralık 1.149.900,90 1,0 19,904 0,032

146

Kaynak: 2000 Yılı Enflasyonu Düşürme Programı (9 Aralık 1999

Sürekli ve yüksek enflasyon yaşayan ülkelerin (Meksika, Brezilya, Arjantin vb.) enflasyonla girdikleri mücadelelerinde karşılaştıkları en büyük sorunlardan birisi, geçmiş enflasyonun gelecekteki enflasyonu belirlemesidir. Enflasyondan korunmak amacıyla yapılan geçmiş enflasyona endeksli her türlü sözleşme (ücret, kira vb.) enflasyonun aşağı çekilmesinde bir katılık yaratmaktadır. Dolayısıyla enflasyonun en az maliyetle aşağı indirilebilmesi için geçmişe yönelik endeksleme alışkanlığının terk edilmesi gerekmektedir. 2000 yılı programı ile kurların önceden belirlenerek enflasyonist bekleyişlerin düzeltilmesi suretiyle enflasyonun en az maliyetle aşağı seviyelere indirilmesi amaçlanmıştır. Benzer programlar, 1978 yılında Şili’de (Tablita Planı), 1985-1986 döneminde İsrail’de 1987-1994 döneminde Meksika’da (Pakto) uygulanmıştır.

7,5% 15% 22,5% 31.12.2001 30.06.2002 31.12.2002 D ö v i z K u r u

Grafik 2.19: Aralık 2001-Aralık 2002 Döviz