DÖVİZ KU RU GELİŞMELERİ

Kaynak: TCMB.

III. 1.1. M e r k e z B ankası Bilançosu

TCMB, uygulanmakta olan para politikası stratejisi çerçevesinde, temel politika aracı olarak kısa vadeli faiz oranlarını kullanmakla birlikte, parasal performans kriterleri ve gösterge niteliğindeki hedefleri de gözetmektedir. Bu çerçevede, Para Tabanı, NUR ve NÎV, 2004 yılında da TCMB tarafından yakından takip edilmiştir. Aralık ayı sonu itibarıyla belirlenen tüm hedeflere ulaşılmıştır (Tablo m. 1.1). F in a n s a l d e r in le ş m e , te r s p a r a ik a m e si, d ü ş e n e n fla s y o n ve o lu ş a n g ü v e n o rta m ı, 2 0 0 4 y ılın d a d a p a r a ta le b in d e a r tış a n e d e n o m u ş tu r .

Ekonomik birimlerin bekleyişlerini şekillendirmek amacıyla, Para Tabanı ek bir çapa olarak kullanılmakta ve bu çerçevede Para Tabanının izlediği seyir, TCMB tarafından dikkatle takip edilmektedir. 2004 yılında bir önceki yıl sonuna göre, Para Tabanı yüzde 35,8 artış göstermiştir. Para Tabanındaki bu artış, 2004 yılında gerçekleşen toplam enflasyon ve reel büyüme oranından oldukça yüksektir. Bu durum, 2004 yılında yaşanan finansal derinleşmeye ek olarak, düşen enflasyon ve oluşan güven ortamının 2003 yılında olduğu gibi, 2004 yılında da para talebinde artışa neden olduğuna işaret etmektedir. Özellikle 2004 yılının ilk yarısında, ilk belirtileri gözlenen ters para ikamesi de, bu sürece katkıda bulunmuştur (Grafik

III. 1.2).

Para Tabanının temel belirleyicisinin, emisyon hacmi olduğu bilinmektedir. 2004 yılında emisyon bir önceki yıl sonuna göre, yüzde 26,1 oranında artış göstermiştir. TCMB tarafından piyasaya sürülen banknot miktarını gösteren

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

emisyon hacmi, temelde ekonomik birimlerin nakit talebi tarafından belirlenmektedir. Teorik olarak, nakit talebinin belirleyicileri, reel ekonomik aktivite ve alternatif yatırım araçlarının getirilerinden oluşmaktadır. Bununla birlikte, Türkiye gibi uzun yıllar yüksek kronik enflasyonla birlikte para ikamesi yaşamış olan ülkelerde, kredibilitesi yüksek bir para otoritesi tarafından uygulanan ekonomik program sonucunda, oluşan güven ortamı ve geleceğe dair iyimser bekleyişler de ekonomik birimlerin yerli paraya olan taleplerinde belirleyici olmaktadır. Bu çerçevede, reel ekonomik aktivitedekî canlanmaya ek olarak, enflasyon ve faiz oranlarında gözlenen istikrarlı düşüş eğilimi ve ileriye yönelik bekleyişlerdeki iyileşme, 2004 yılının özellikle ilk yansında para talebinde önemli ölçüde artışa neden olmuştur. Bununla birlikte, 2004 yılının ikinci yarısında, ters para ikamesi sürecinin sona ermesi ve büyüme oranındaki göreli olarak yavaşlama sonucunda, para talebinde sadece sınırlı bir artış gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler sonucunda, Para Tabanı 2004 yılı Aralık ayı son beş iş günü ortalamasıyla, 19,19 katrilyon Türk lirası olarak gerçekleşmiş ve hedefin 1,7 katrilyon Türk lirası altında kalmıştır. Bu durum, önümüzdeki dönemlerde de para talebinin, esas belirleyicisinin reel ekonomik aktivite olacağını düşündürmektedir (Tablo III. 1.1).

GRAFİK III. 1.2

PARA TABANI VE ALT KALEMLERİ (Trilyon TL) 2 5 .0 0 0 . 0 0 0 20.000. 000 1 5 .0 0 0 . 0 0 0 10.000. 000 5 .0 0 0 .0 0 0 0 -ı Aralık 2 0 0 3 Şubat 2 0 0 4 Nisan 2 0 0 4 Haziran 2 0 0 4 Ağustos 2004 Ekim 2004 Aralık 2 0 0 4 I Para Tabanı B Emisyon B TL Zorunlu Karşılıklar □ Serbest Tevdiat

Kaynak: TCMB.

Bankaların, TCMB nezdinde tuttukları Türk lirası Zorunlu Karşılıklar ve Serbest Tevdiatlar, Para Tabanının diğer iki alt kalemini oluşturmaktadır. 2004 yılında, bir önceki yıl sonuna göre Zorunlu Karşılıklar, yüzde 36,1 oranında artarken, Serbest Tevdiat yüzde 89,6 oranında artmıştır. Bankaların, TCMB’de on dört günlük ortalamalar şeklinde tutabilecekleri Serbest Tevdiat hesabı, bankalara

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

likidite yönetimlerinde esneklik sağlamakla birlikte, söz konusu kalemin oldukça dalgalı bir seyir izlemesine katkıda bulunmuştur.

N İV k a lem in d e ki h a reketin tem el belirleyicileri, N İ V ' in alt ka lem lerin d en H a lin e B orçları, K am u ’n u n T C M B n ezd in d eki T ürk lirası ve d ö viz cin si m evduatı, A P İ ve D eğerlem e H esabı olm uştur.

NİV, 2004 yılında da TCMB tarafından gösterge niteliğinde hedef olarak takip edilmiştir. Yıl boyunca, NİV kalemindeki hareketin temel belirleyicileri, NİV’in alt kalemlerinden; Hazine Borçları, Kamu’nun TCMB nezdindeki Türk lirası ve Döviz Olarak Takip Olunan Mevduatı, APİ ve Değerleme Hesabı olmuştur. Yıl sonu itibarıyla değerlendirildiğinde, NİV, yüzde 34 oranında artarak, 10,4 katrilyon Türk lirası seviyesinde gerçekleşmiştir.

Hazine Borçları hesabı, çoğunlukla, 5 Kasım 2001 tarihinden önce TCMB portföyüne alman TÜFE ve dövize endeksli DÎBS’den oluşmaktadır. TCMB, 2004 yılında portföyünde bulunan TÜFE’ye endeksli ve yılda bir kupon ödemeli DİBS nedeniyle, büyük bir kısmı Mayıs ayında olmak üzere, Hazine’den toplam 1,8 katrilyon Türk lirası kupon tahsilatı gerçekleştirmiştir. Söz konusu ödeme sonucu, Hazine Borçları kalemi azalmıştır. Buna ek olarak, söz konusu kalem, yıl boyunca enflasyon ve döviz kurundaki gelişmelere bağlı olarak, değişim göstermiş ve yıl sonu itibarıyla, bir önceki yıl sonuna göre, yüzde 17 oranında azalmıştır. Hazine Borçları kalemindeki bu azalış NİV’deki artışı sınırlandıran en önemli unsur olmuştur.

GRAFİK III. 1.3

PARA TABANI, N E T İÇ VARLIKLAR, N E T DIŞ VARLIKLAR

(Trilyon TL) co o s s S ^■o-o 8 ^{s O o o o}

s

---Para Tabanı _____Net Dış Varlıklar — Net İç Varlıklar

K a y n a k : T C M B .

Hazine’nin, TCMB nezdindeki Türk lirası ve Döviz Olarak Takip Olunan Mevduatları, büyük ölçüde iç ve dış borçlanma/borç geri ödeme, vergi tahsilât ve

T ü rk iy e C u m h u r iy e t M e r k e z B a n k a s ı

maaş ödemeleri nedeniyle hareket etmektedir. Hazine’nin Türk lirası hesap bakiyesi, Mayıs ayında en güçlü seviyesine ulaşmış ve yıl genelinde 0,3 katrilyon Türk lirası ve 5,5 katrilyon Türk lirası arasında dalgalanmıştır. Bununla beraber, Döviz Olarak Takip Olunan Mevduat hesabı, yıl içinde 4 katrilyon ve 10,5 katrilyon Türk lirası arasında dalgalanmıştır.

NÎV altında, diğer önemli bir kalem APİ’dir. Şubat 2001 krizinden sonra; TCMB’nin kamu ve TMSF bankalarından, toplam 14 katrilyon Türk liralık DİBS alması, Hazine’nin 2002 - 2003 yıllarında IMF kredisi kullanması, özellikle ters para ikamesi ve sistem dışı döviz ve efektif girişi sonucu, döviz arzında artış olmuştur. Buna bağlı olarak da 2003-2004 yıllarında gerçekleştirilen yoğun döviz alımları nedeniyle piyasada, sürekli likidite fazlası gözlenmiştir. Bu nedenle, 2004 yılında da TCMB likidite yönetimi, kısa vadeli para piyasası faiz oranlarının, enflasyon hedefleriyle tutarlı gerçekleşmesini sağlayacak şekilde oluşturulmuş ve piyasadaki fazla likidite miktarı APİ ile çekilmiştir. APİ işlemlerinin büyük bir kısmı, İMKB Repo-Ters Repo Pazarı repo işlemleri ve TCMB bünyesindeki BPP Türk lirası depo işlemlerinden oluşmuştur. Piyasadaki fazla likiditenin APİ ile çekilmesi sonucu, ödenen faizlerle zorunlu karşılıklara ödenen faizler de fazla likiditeyi artıran diğer unsurlardır. Bununla birlikte, yıl boyunca para talebinde yaşanan artış, Hazine’nin net döviz cinsi borç geri ödemeleri ve Hazine’nin TCMB portföyünde bulunan DİBS kuponları için yaptığı ödemeler sonucunda, Türk lirası likidite düzeyindeki gerilemeye paralel olarak, Ekim aymdan itibaren Türk lirası depo alım ihalelerine ara verilmiştir. 2004 sonu itibarıyla, piyasadaki fazla likidite bir önceki yıl sonuna göre, yüzde 56 oranında azalmış ve 3,6 katrilyon Türk lirası olarak gerçekleşmiştir (Grafik III. 1.4).

GRAFİK III.1.4 A Ç I K PİYASA İŞLEMLERİ (Trilyon TL) 0 -2.000.000 -4.000.000 -6.000.000 -8.000.000 -10.000.000 -12.000.000 Kaynak: TCMB.

Yıllık Rapor 2004 81

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası