Dördüncü Yaklaşım: Rizom Olarak Alternatif Medya

Dördüncü yaklaşım, alternatif medyayı Deleuze ve Guattari’nin (1987) rizom metaforuna dayandırarak tanımlamaktadır. Rizom metaforu, rizomatik ve arbolik (arbolic) düşünüşün birlikte ele alınışına dayanmaktadır. Arbolik, doğrusal, hiyerarşik ve yerleşik bir yapıdır ve dallarının daha küçük ve daha az kategorilere bölünmeye devam ettiği soy ağacı benzeri bir yapı olarak açıklanmaktadır (akt. Bailey vd., 2008: 26). Gilbert (2012), bu açıklamayı şöyle özetlemiştir:

“Ağaçlar dikey şekillidir ve kökleri dipte açık bir şekilde belirlenmiştir. Gövdeleri, dalları ve yaprakları tepe kısmındadır. Yazarlar, bu karşıtlığı, farklı örgütlenme ve hatta farklı düşünme türleri arasında ayrım yapmak için bir yöntem olarak görür. Ağaç benzeri ya da “ağaç tipinde” sistemler; hiyerarşi, düzen ve durağanlık eğilimleriyle karakterizedir. “Rizomatik” sistemler, yataylık ve farklı

boğum ve noktalar arasındaki çoklu ve karmaşık bağlantılarla karakterizedir. Bu ayrımlar sosyal örgütlenmenin, düzen merkezli ve otoriter topluluk ve kuruluşlardan (örneğin, Katolik Kilisesi) daha demokratik ya da anarşik sosyal ilişkiler bütününe kadar (örneğin internet kullanıcıların karşılıklı dosya paylaşımda bulunduğu alanlar), çok sayıdaki gerçek sistemi üzerinde uygulanabilmektedir. Aynı zamanda bu ayrımı düşünce sistemlerine uygulamak da mümkündür. Deleuze, ilk felsefi yazılarından bazılarında bu konuyla ilgilenmiş ve maddi dünyayı önyargılı kategorilere bağlı olmadan görecek alternatif bir gelenek tanımlamaya çalışmıştır. Buradaki ayrımı, ağaç tipi ile rizomatik arasındaki ayrıma benzer şekilde değerlendirebiliriz. Ağaç tipi düşünce, dünyaya aşkın bir pencereden bakarak nesnelere bir Tanrı gözüyle yaklaşırken rizomatik düşünce, dünyaya yerden bakar. Deleuze ve Guattari’nin fikirlerinin antikapitalist hareket açısından imaları, antikapitalist hareketin mevcut uygulamalarının birçoğunu değerlendirmeye yöneliktir. Merkezileştirilmemiş, lider yoksunu, şebekelenmiş çok sayıda antikapitalist hareket kesinlikle rizomatik yapıdadır” (Gilbert, 2012: 202-203- 205).

Doğrusal olmayan, anarşik ve yerleşik olmayan rizomatik düşünüşte ağaçlar ya da köklerinden farklı olarak herhangi bir nokta herhangi bir noktaya bağlanabilir (Deleuze ve Guattari’dan akt. Bailey vd., 2008: 26). Sakolsky (1998) gibi yazarlar Deleuze ve Guattari’nin metaforunu, alternatif medyayı, rizomatik medya olarak tanımlamak için kullanmışlardır. Diğer üç yaklaşımı kapsayıcı nitelikte olan rizomatik medya yaklaşımı alternatif medyanın üç boyutuna odaklanmaktadır: sivil toplumun dönüm noktasındaki rolleri, belirsizlikleri, piyasa ve devletle karşılıklı bağlantıları ve bağları (Bailey vd., 2008: 27).

Bu bağlamda ilk boyutta, alternatif medya olarak rizomatik medya, sivil topluma ilişkin organizasyon ve hareketlerin kavşak noktası rolündedir. Örneğin, rizomatik bağlantılar alternatif medya örgütlerinin yerel topluluklarla bağlantılı kalabilip aynı zamanda yerel ötesi ağlara da katıldığı örgütsel yapılar hakkında düşünmeye izin verir. Bu yerel ötesi ağlar, alternatif medya örgütlerinin çeşitliliğinin akışkan eklemlenmeleri ile nitelendirilir. Böylelikle rizomatik yaklaşım, yerel ve küreselin alternatif medya içinde birbirine nasıl dokunduğunu ve güçlendirdiğini kavramsallaştırmanın yolunu açarak, alternatif medyayı yerel ve küreselle olan ilişkisi içinde ikili bir konumlandırmadan kaçınmada araçsal bir nitelik taşır (Bailey vd., 2008: 27).

Carpentier (2014b: 228) benzer bir şekilde rizomlar gibi alternatif medyanın da sınırları aşan ve yerel medya arasında eklemler (bağlar) kurabilen bir yapıda olmasına değinerek geniş sivil toplum ağlarının bir parçası olduğunu ve çeşitli organizasyonlar, hareketler için buluşma noktası ve katalizör işlevi gördüğünü belirtmektedir. Bu yaklaşım sivil toplum ve demokrasiye atfedilen önemin üzerine inşa edilip genişletilmiştir. Alternatif medyaya sivil toplum yaklaşımının aksine, alternatif medyanın öneminin tasvirindeki vurgu, kamusal alanın bir parçası olmasında değil, onun farklı hareket ve mücadelelerden insanların

buluşması ve iş birliği yapmasına olanak sağlayan katalizör görevi görmesinde ve dönüm noktası konumunda olmasındadır. Bu kişiler örneğin kadınların, köylülerin, öğrencilerin veya ırkçılık karşıtlığı gibi hareketlerin üyesi olan insanlar olabilir. Bu doğrultuda, alternatif medya, yalnızca, belirli bir konuya ilişkin insanlara ses veren bir araç olarak değil, ayrıca tarafsızlık ve nötrlüğün yeniden ifade edilebileceği ve halihazırda eşitlik (ya da diğer sorunlar) için çeşitli mücadele türlerinde aktif olan insan ve örgütleri toplamada bir alan olarak işlev görmektedir (Bailey vd., 2008: 29).

Rizomatik yaklaşımın ikinci boyutu alternatif medyanın belirsizliğidir. Hem daha geniş bir ağın parçası olarak, akışkan sivil topluma gömülü olması hem de devlet ve piyasaya karşı antagonistik ilişkileri alternatif medyanın kimliğini ana akım kamusal ve ticari medyaya alternatif oluşuyla oldukça belirsiz kılmaktadır. Bu yaklaşımda bu belirsizliğin ve olumsallığın (contingency) tanımlayıcı temel öğeler olduğu savunulur. Örneğin, aktivist radyo istasyonları ve bağımsız medya merkezleri, varlıklarını gerektirdiğinde ortaya çıkmakta ve çoğunlukla sessizce ortadan kaybolup ya da başka bir medya aktivitesine dönüşmektedirler (Bailey vd., 2008: 27). Bu bağlamda alternatif medya, ana akım kamusal ve ticari medyanın katılığının aksine, (topluluğun) medya örgütlerinin değişkenlik ve durumsallığını vurgulamayı mümkün kılar. Alternatif medya kimliğinin belirsizliği, yalnızca varlıkları ve işleyişleriyle bile kamusal ve ticari medya örgütlerinin katılık ve kesinliklerini sorgulayıp, istikrarlarını bozabilecekleri anlamına gelir. Aynı zamanda, bu belirsizlikleri, alternatif medyanın (bir bütün olarak) kontrol edilmesini ve kanun ile etrafının çevrilmesini zorlaştırır ki bu durum da bağımsızlıklarını garantiye almalarını sağlar (Bailey vd., 2008: 29-30).

Üçüncü boyut ise alternatif medyanın devlet ve piyasa ile olan bağlantısıdır. Alternatif medya tamamen piyasa ve/veya devlet dışında faaliyet göstermez ve böylece (ana akıma bir alternatif oluşuyla) piyasa ve devlete karşı antagonist ilişkisini yumuşatır. Bir başka deyişle, salt hegemonya karşıtı değillerdir, piyasa ve devletle ilişki halindedirler. Bu bağlamda trans- hegemoniktirler (Bailey vd., 2008: 28). Alternatif medya, çoğunlukla hayatta kalmaya yönelik sebeplerle, piyasa ve/veya devletle ilişkiler oluşturur ve bu doğrultuda hala kamusal ve ticari medya örgütlerinin katılığının ve kesinliğinin istikrarını bozduğu – ya da Deleuze ve Guattari’nin (1987) belirttiği gibi, mekansızlaştırdığı – görülebilir. Alternatif medyanın mekansızlaştıran etkileri, bu katılığın üstesinden (kısmen de olsa) gelebilir ve piyasa ile devlet örgütlerinin daha değişken boyutlarının yüzeye çıkmasını sağlayabilir. Bu yaklaşımlar ekseninde alternatif medyaların toplumsal hareketlerle ilişki içerisinde hareket ettikleri ortaya koyularak toplumsal hareketlerin oluşturduğu medyalar bir sonraki bölümde incelenecektir.

Tablo 3.2 Alternatif Medya Yaklaşımları 1 Bir topluma hizmet etmek 2 Ana akım medyaya karşı bir alternatif 3 Alternatif medyayı sivil toplumla bağlantılandırmak 4 Bir rizom olarak alternatif medya Alternatif Medyanın Önemi Toplumu onaylamak ve onu güçlendirmek Alternatif medya ana akım medya menşeli olanlardan farklı olan karşı- hegemonik temsil ve söylemler sunabilir

Sivil toplumun bir parçası olan alternatif medya ile birlikte demokrasi için (ya da demokraside olduğu gibi) sivil toplumun önemi Farklı demokratik mücadeleleri birbirleriyle ilişkilendirerek demokrasiyi derinleştirmek İzleyiciye toplum içerisindeymiş muamele yapmak Çeşitli toplumsal seslerin sonucu olan “öztemsili” vurgular Mikro ve makro katılımla ilişkili olarak medyanın demokratikleştirilmesi Medya örgütlerinin değişkenlik ve durumsallığının altını çizmek O topluluğun üyeleri tarafından erişim ve katılımı etkinleştirme ve kolaylaştırma Formatlar ve türlerin ayrışması- deneyim (uygulama) ortamı Medya aracılığıyla demokratikleşme: kamuoyu tartışmasına yaygın katılım ve (ya da) kamusal alanda öz-temsil için fırsatlar

Kamusal ve ticari medyanın değişmezlik ve kesinliğini sorgulamak ve bozmak; aynı zamanda hegemonya ötesi işbirlikleri ve

partnerlikler için ortam yaratma Toplumla ilişkili olarak dikkate alınan başlıklar o topluluğun üyeleri tarafından tartışılabilir

Muğlak olması alternatif medyanın (bir bütün olarak) kontrol edilmesini ve kapsam altına alınması/garantilenmesini zorlaştırır Yanlış temsil edilen, damgalanmış ya da bastırılmış toplumsal gruplara bir iletişim kanalı açmak Kaynak: Bailey vd., 2008: 31