Bu mü ca de le ay nı za man da duy gu la rın sa va şı mı dır. Bu nun içi ne sev gi gi rer, onun yo ğun ifa de si ola rak aşk gi rer; ay rı ca bu nun öf ke be lir ti le ri ve hat ta iha net ler an la tı lır. Yi ne çir kin lik, gü zel lik kav ram la rı dev re ye gi rer. Or ta yol cu nun, kah ra ma nın tip le me si ge liş ti ri lir. Bü tün bun lar, bi raz da so yut la na rak ya pı -lır. Ya ni tek tek ki şi le ri göz le me te me lin de ki bir an la tım ye ri ne, az çok sü re ce ka tı lan her ke sin or tak özel lik le ri, ro man da iş len me ye ça lı şı lır. Bu bir so yut la ma dır. So mut tan so yut la ma, so yut la ma dü ze yin den de sık sık bi rey le re in dir ge me, ile ri de ki ge liş -me yi göz le yip sap ta ma bir ro man tek ni ği olur. Ta bii ba zı öğe ler, yi ne ba zı dö nem ler de çok yo ğun ca iş le nir. Dö nem ler iyi iş len me den öğe ler iyi iş le ne mez. Hat ta öğe le rin ba zı yön le ri, ba zı dö nem ler de yo ğun ca iş le nir. Ba zı dö nem ler de on lar dan eser kal maz. Ve bir de kar ma şık iş le nir. Ya ni tek bir iş le yiş, yal nız ba şı na duy gu nun ge liş me si de ğil dir. Et ki-tep ki iç içe dir.
Kin, sev gi; ga fil, uya nık; dev rim ci, kar şıdev rim ci iç içe dir. Yi ne si lik tip ile, ona kar şı çı kan göz de tip ça tış ma ha lin de dir. Ba
zen bu ça tış ma yo ğun luk ka za nır, ba zen aşa ma sağ la ya rak çö -zü me gi der, ba zen de tı ka nır ve bu na lı ma gi rer. Dö nü şür bir de.
Dö nü şü mü mut la ka ya şar. Dö nü şür ken ba zen ka za nı lır, ba zen kay be di lir. Ba zen aşı lır, ba zen yü ce lir. İliş ki ler ve çe liş ki ler böy le bir kar ma şık lık tan kur tu lup da ha dü zen li ve da ha ile ri bir dü ze ye çık tık la rı gi bi, bo ğun tu ya ge lip ölür ler de. Ro ma nı bi raz bu düz lem de ifa de ye ka vuş tur ma te me lin de ça lı şıl ma lı dır.
Özel lik le tas lak ta ör nek len dir me yi ken dim den baş lat tım. Bu nun ya nın da, baş ka ki şi le ri de ko nuş tu ru yo ruz. Ve öy le an la şı lı -yor ki, çok sa yı da ki şi yi ko nuş tur ma ya de vam ede ce ğiz. Her ko nu şan ki şi ken di şah sın da bir çok ger çe ği di le ge ti ri yor; te mel yan la rı ol du ğu ka dar, ta li yan la rı da or ta ya ko yu yor. Ge ne li bağ la yan yan la rı ol du ğu ka dar, çok ay rık sı yan la rı da var dır.
Ama hep sin den son ra ya pı la cak bir sen tez le mey le ro ma nı so -mut laş tı ra bi li riz.
Za ten ro man lar da ge nel lik le ki şi ler; ira de ler, duy gu lar ve tut -ku lar ko nu şur. Bi zim de bi rey le ri bu an lam da ko nuş tur ma mız (özel lik le bun lar az çok bir ge nel le me yi di le ge ti ri yor lar sa), doğ ru bir yön tem dir. Bu ra da mü him olan te mel ile ta li ola nı ayırt et mek, bü tün top lum sal-ulu sal, hat ta te mel in sa ni ola nı gö re bil mek, ay rın tı ya boğ ma mak, çar pı cı ve tem sil dü ze yi ol -ma ya nı faz la sı kış tır -ma -mak tır.
Ta bii dil, üs lup gü cü de çok önem li dir. Za ten sa na tın da ro lü bu ra da dır. Bu alan hay li ya ra tı cı lık is te yen bir alan olu yor.
Ya şa mı da bi raz sa nat ka ra ne dir, an la tı mı da hiç şüp he siz onu ta mam la ya cak tır. Ge liş ti ri len tas lak da bu çer çe ve de olu yor. Bu çer çe ve ye ba zı tip le ri otur tur ken, ba zen zin dan çı kış lı la rı da dil -len di ri yo ruz. Çün kü zin dan çı kış lı la rın ya şa dı ğı ba zı ger çek ler var dır. Çok acı ma sız bir zin dan ger çe ği ni çö züm le me den, on la -rın duy gu, ya şam dü zey le ri ni bü tün yön le riy le di le ge tir me den ro man ta mam la na maz, ek sik ka lır. Do la yı sıy la zin dan çı kış lı la rı ko nuş tur ma ya de vam et mek la zım. On la rın bir çok olum lu yön le ri ka dar, teh li ke li ve çü rü müş yön le ri de var dır. Bun lar dan ba -zı tip ler ca na var ca, ba -zı tip ler kah ra man ca çık tı; bun la rı or ta ya
koy mak, gör mek ge re ki yor. Duy gu, tut ku adı na dü ze ni en kof ya şa yan lar, dü ze ne ta pı nan lar var. Hem de bu nu dev rim ci mas -key le ya pan la rın az ol ma dı ğı nı gör dük. Çok sah te bir zin dan ede bi ya tı, dü ze ne öz lem, dev rim ci öz lem di ye or ta ya ko nul mak is ten di. Hat ta abart ma, de ma go ji ol duk ça faz la. Çün kü pra tik, so mut ya şam yok. Böy le ce sah te li ğin ze mi ni çok da ha güç lü olu yor, bu nun eleş ti ri si ni yap mak la zım ve ha len de bu nun üze -rin de dur ma ya de vam edi yo ruz.
Bun dan çok da ha önem li olan, dağ pra ti ği var dır. Bu dağ pra ti ği nin özel lik le ge ri leş ti ri ci, vah şi leş ti ri ci özel lik le ri ka dar, top lum sal çö zü cü, öz gür leş ti ri ci ya nı nı da or ta ya koy ma ya ça lış tık. Si lah lı mi li tan de ğer len di ril me ye ça lı şı lı yor. Si lah lı mi li -tan kim dir, na sıl dır? Ha len çö züm len me si, önem li bir gö rev ola rak du ru yor.
Par ti için de bi lim sel ifa de tak tik ifa de ye ka vuş tu rul du ğu ka -dar, onun ede bi ifa de si de ger çek leş ti ril me ye ça lı şı lı yor. Ta bii bü tün bun lar ya pıl ma ya ça lı şı lır ken, es ki ku rum lar la bağ lan tı la -rı için de özel lik le aşi ret-ai le ku ru mu sık ça ele alın dı. Ne den?
Çün kü bu ra sı, bir yer de top lum sal ger çe ği mi zin ge nel zin da nı dır; ge nel tu tu cu luk, ge nel zin cir le me ala nı dır. Bu ara da her sı -nıf, ta ba ka ve bü tün ola rak top lum sal kit le dev re ye gir di ği, bir yer de al tüst ol du ğu için, şe hir li ay dın özel lik ler, köy lü özel lik ler an la tıl ma ya ça lı şı lı yor. Şe hir li ay dın kim dir ve ya şe hir ne dir? Bun dan baş lı yo ruz. Bu olu şan ay dın ne yi, ki mi tem -sil edi yor? Ge le nek le ri miz le ne ka dar bağ lan tı sı var? Öz gür-yurt se ver ger çek li ği ne ka dar esas alı yor? Sö mür ge ci lik, ke ma lizm ve kar şı-dev rim den ne ka dar et ki le ni yor ve onu ne ka dar esas alı yor?
Şim di şe hir ler de ki olu şum da bun lar da ha iyi ay dın la nı yor.
Köy lü, da ha çok or ta ça ğı, hat ta ilk çağ kö ken li bir çok olu şu mu tem sil edi yor. Olum lu yurt se ver lik yan la rı var. Top ra ğa bağ lı, da ya nık lı ama çok içe ka pa tıl mış, çok ge ri ko şul lar da tu tul muş tur; ade ta ko nu şa maz, ken di ni dil len di re mez bir du ru ma gel miş tir; bu nu ifa de edi yor. Bu nun saf lar da ki yan sı ma la rı hep an
-la tı lı yor. Ana tip ler var. Bun -la rın ya ra tı cı lık tan uzak, ol duk ça bas tır ma cı, ta sar ruf çu, ha zı ra kon ma cı olan özel lik le ri di le ge ti ri li yor. Yi ne de ği şik kü çük tü rev ler de var. Ti pik aşi ret ka fa -lı sı, tu tu cu ka fa -lı sı, yi ne ya şı iti ba riy le yaş -lı yurt se ver, genç yurt se ver gi bi ba zı tip le rin di le ge ti ri li şi söz ko nu su olu yor.
Yi ne sos yal bir ke sim ola rak ka dı nın ka tı lı şı, onun yol aç tı ğı et ki ler var. Ka dın öz gür lü ğü bi çi min de ta bir et ti ği miz, Kürdistan'da ge nel öz gür lü ğün en önem li kri te ri ve bir ka te go ri si or ta ya çı kı yor; onun de ğer len di ril me si ya pı lı yor.
“Ka dın öz gür lü ğü ne dir” so ru su na kar şı lık ve ril me ye ça lı şı lı yor. Ta bii ka dın söz ko nu su ol du ğun da, he le dev ri me ka tıl dı -ğın da bü tü nüy le ira de za yıf lı ğı nı, ne yan sı tıl mış sa onun tem si li ni di le ge ti ren öğe ol muş tur. Bir yer de en ga fil, bir yer -de en saf, bir yer -de en iz dü şüm tip ola rak ira -de si felç ol muş tur. Bu çok ba ğım lı ki şi lik ve ka tı lım tar zı olu yor. Mut la ka bir yer le re bağ lı bir yü rü yü şün sa hi bi olu yor. Kol tuk değ nek le riy le yü rü yen bir tip bi çi min de ge li yor. Ve ya çok duy gu -sal, çok des tek siz, çok ha zır lık sız tip ola rak ka tı lı yor. En önem li si de top lum sal de ğer yar gı la rı nın çok acı ma sız ko nuş -tu rul du ğu bir cins ola rak ka tıl ma sı söz ko nu su dur. Fe o dal yak la şım lar dan, ken di si ni bir me ta, bir mal ol mak tan öte ye gö tü re mi yor. Bı ra ka lım öz gür leş me yi, ken di ni mal ol mak tan çı kar ma yı, da ha da kö tü sü, in ce bir mal ol ma yı gö rev sa ya rak, bu nu sa vun ma çı kış lı bir ka tı lı mı olu yor.
Mi li tan, bu ko nu da en kı sır bir du ru mu ya şı yor. Ka dı nın, ken di es ki ya şa mı nı dev rim için de çok in ce bir tarz da, da ha da ge liş ti ril miş bir mal ola rak sür dür me ni ye ti var. Kal dı ki bir ro man, ağır lık lı ola rak ka dıner kek iliş ki le ri ne de yer ve rir. Özel lik le on la rın iliş ki ve çe liş ki le ri ni di le ge tir mek is ter. Da ha doğ -ru su dev rim dö ne mi nin ro ma nın da, is ter ai le ku -ru mu iliş ki si ni, is ter ai le den ve ya ge le nek ler den ko pan iki tip ara sın da ki iliş ki le ri ele al sın, biz bu na, dev ri min ve ya kar şıdev ri min sa vun du -ğu tip ler ara sın da ki iliş ki düz le mi de di ye bi li riz. Bun la rın kar şı kar şı ya ge liş le ri ni, iliş ki bi çim le ri ni ele al dı ğı mız da, as lın da dü
-ze nin da ha in ce tarz da sür dü rü lü şü ka dar, ya ra tı cı eme ğe, öz gür eme ğe, öz gür ka tı lı ma da yan ma yan teh li ke li, mül ki yet li ol ma iliş ki le ri nin üre me siy le kar şı kar şı ya ge li yo ruz. Fe o dal iliş ki tar zı nın de ği şik bir bi çim de ka pi ta liz me da ya lı ol ma sın dan ve -ya me ta nın dev ri me ta şı rıl ma sın dan, onun ken di ni çe şit li bi çim ler de sür dür mek is te me sin den er kek ege men lik li yak la şım, ka dı nın ken di ni in ce tarz da pa ha lı sun ma tu tu mu an la şıl ma lı dır. Red ler, tep ki ler, za yıf lık la rı nı kö tü öde me ve bu na ben -zer şey ler... Ni te kim Kür dis tan so mu tu söz ko nu su ol du ğun da, ai le nin bü yük ağa la rı var dır. Ai le sö mür ge ci ve iş bir lik çi dü ze ne da ya nak teş kil edi yor. Bu nun ka dın da ki ve ya ev li lik ola yın -da ki tem si li, özel lik le er kek le rin ai le için de ki çok den ge siz ve so rum suz du ru mu, dev ri me kö tü et ki ler le ka tı lı mı, yi ne ka dı nın çok kö le ci ve çok bağ lı tar zı, as lın da da ha iyi tah lil edil me miş, ay dın la tıl ma mış yak la şım tar zı ya şa mı teh dit edi yor.
Öz gür lü ğün çok uza ğın da ki yak la şım lar, par ti için de ade ta ge le nek le rin çok ağır et ki sin de ki ki şi lik ler dev ri mi mi zi bo şa çı ka ra cak ni te lik te dir. İs ter red bi çi min de, is ter mal ol ma ve ya ka bul et me bi çi min de ki iliş ki le rin teh li ke le ri çok ça or ta ya çık -mış tır. He le da ğa ka dı nın da çık ma sı, her sa ha ya ka dı nın da alın ma sı, bu ko nu da et kitep ki le ri da ha da ile ri bo yut lu kıl mış tır. Ka dı nın dev rim ci ha re ke te doğ ru ka na li ze edi le me me si, çe ki le me me si ve bir nok ta da tu tul ma sı, dur du rul ma sı ama gel me -si ha lin de çok dü zey -siz-se vi ye -siz iliş ki ler le gel me -si, do la yı sıy la or du yu boz ma sı, as lın da dev rim ci öl çü le rin tam ha kim ol ma ma sın dan ötü rü kar ga şa ya yol aç ma sı ve bu nun da ya şa mı teh -dit et me si söz ko nu su olu yor.
Kı sa ca sı, ye ni ya şam ve iliş ki bi çim le ri ne ula şa ma ma nın sı -kın tı la rı ya şa nı yor. Ro man bu an lam da da ha so mut laş ma ya, sos yal yer de öne çık ma ya ça lı şı yor. Ro man bi raz da bu dur.
Evet, tip le me ler çe şit li yön le riy le böy le de ğer len di ri lir ken, ka dıner kekai le iliş ki le ri bağ la mın da da iyi bir tah li le ta bi tu tu lur. Özet le me bir de bu yö nüy le ya pı lır. Her mi li ta nı mı zın ya şa -dı ğı ben zer du rum lar söz ko nu su olu yor. Do la yı sıy la ro man iyi
bir ala nı teş kil eder. Biz bu nu da bi raz ver me ye ça lış tık. Ne den ka dın la işe baş la mak ge rek ti ği, so nuç la rıy la bir lik te or ta ya ko -nul du. Çok uç nok ta lar dan ba zı ör nek ler ve ril me ye ça lı şıl dı.
Se çi len ve ya ele alın mak is te nen ka dın ve iliş ki le rin dü zen le bağ lan tı sı (ki bun lar bir ede bi ifa dey le izah edil me ye muh taç tır) iş bir lik çi mi, ajan mı, dev rim ci mi; ke sin ta nı mı yok. Ya ni bi lim sel iza hı yok, müm kün de de ğil. Ol sa ol sa bi raz tah min ler ve yo rum lar la ge liş ti ri le bi lir. Bu nu en iyi ede bi yat ya par ama so nuç la rı çok önem li. Bu ra da çö züm le nen, il kin sö mür ge ci lik olur, ke ma lizm olur, aris tok ra tizm olur ve ya seç kin lik olur.
Par ti söz ko nu su ol du ğun da, iş bir lik çi ege men lik, PKK'ye, dev rim ci ha re ke te da yat ma lar, bu nun çok in ce ent ri ka cı yak la -şım la rı ve yi ne dev rim ci mi li tan ti pin bü tün özel lik le ri ne ters yak la şım lar...