Cumhuriyet Döneminde Modern Sanat Temayülleri

Her toplumda olduğu gibi bizde de kültür, halkının gereksinimlerine uyum sağlayarak değiĢir, etkileĢir ve geliĢir çünkü kültür toplumun bir yansımasıdır. Yani toplumun geliĢmesi kültürü, kültürün geliĢmesi de toplumu etkiler. DeğiĢim devamında geliĢime sebep olur, geliĢme de yeni baĢlangıçlara açılarak değiĢimi tetikler. Bu döngü birbiri ardına devam eder ve sürekli bir etkileĢimin en temel parçalarını oluĢturur.

Bu kapsamda kültürel hayatı düzenleme adına, Cumhuriyet‟in ilanıyla birlikte gerçekleĢtirilen tüm bu reformlar siyasal, ekonomik, endüstriyel vb. gibi alanlarda baĢlayan değiĢim hareketleri, kültürel ve sanatsal alanları da içerisine alarak büyük bir atılım göstermiĢ ve gerçekleĢtirilen bu geliĢimlerin sonucunda geliĢim ve değiĢim birbirini tetikleyerek Türk toplumunun yenilenmesini sağlamıĢtır.

Atatürk, Cumhuriyet‟in geliĢmesinin kültürel anlamda yapılan yeniliklere bağlı olduğunu savunmaktaydı. Sanatın, ulusun çağdaĢ uygarlık düzeyine ulaĢmasında en önemli basamak olduğunu düĢünüyordu. Bu düĢüncesinden dolayı pek çok yönden atılımlarda bulunmuĢ, müzelerin ve sergilerin açılması için bireysel olarak da çok çaba vermiĢtir.

1923‟lü yıllarda sanat, günün koĢulları elverdiği ölçüde, tiyatro ve resim alanında etkinliğini sürdürmüĢtür. Resim ve heykel alanındaki geliĢimler, Sanayi-i Nefise Mektebi‟nden yetiĢen genç sanatçılar tarafından desteklenmiĢ ve bu sanatçılar aktif olarak sanat yaĢamının içinde bulunmuĢlardır. 1908 yılında kurulan Osmanlı Ressamları Cemiyeti, 1921 yılında Türk Ressamlar Cemiyeti olarak isim değiĢtirerek etkinliklerine devam etmiĢlerdir. 48 ressamın katılımıyla 1916 yılında, Galatasaray Lisesi resim atölyelerinde büyük bir sergi açmıĢlar ve baĢarılı eserler sunmuĢlardır.

1921‟de yaptıkları değiĢikliğin ardından Türk Ressamlar Cemiyeti adı altında anılan bu cemiyet, tüzüğünü geliĢtirip değiĢtirmiĢ, o günün maarif vekili Mustafa Necati ve Namık Ġsmail‟in de desteğini alarak yoluna devam etmiĢtir.

Cumhuriyet‟in kurulduğu yıl, Ankara‟da Cumhuriyet‟in ilanının kutlanması ve onurlandırılması adına açılan birinci Ankara sergisi, çok ses getirmiĢ ve Ankara‟ya yani baĢkente duyulan ilginin de artmasına sebep olarak tüm Türkiye‟nin ilgisini üzerine toplamıĢtır. Bu özel sergiye pek çok ünlü sanatçımız katılarak adından söz ettirmiĢtir. Bu sanatçılar arasında, Ġbrahim Çallı, Feyhaman Duran, Nazmi Ziya, Hikmet Onat, ġevket Dağ, Ruhi Arel, Sami Yetik, ve arkadaĢları yer almıĢ, ve sergiye büyük yapıtlar göndererek, gösterilen ilginin devamını sağlamıĢlar ve sergiyi destekleyici nitelikte yorumlarda bulunmuĢlardır.

Ülkemizde bulunan pek çok değerli sanatçımız batı tarzı resim iĢleyiĢinden etkilenerek, kendi tarzlarında denemeler yaparak, yeni arayıĢlarda yer almıĢlardır. Bu sanatçılarımız arasında yer alan Ġbrahim Çallı, Nazmi Ziya, Hikmet Onat, Feyhaman Duran, Avni Lifij ve arkadaĢları sergiler açmıĢlar ve yeni denemeler yaparak Türk resmine Empresyonist üslubu getirmiĢlerdir. Bunun dıĢında aktif hale gelerek sanatta söz sahibi olmuĢlar ve bu aktifliği devam ettirmek için “Yeni Resim Cemiyeti”ni

kurmuĢlardır. Bu genç sanatçılarımız arasında ġeref Akdik, Refik Epikman, Elif Naci, Mahmut Cuda, Feyhaman Duran, Muhittin Sebati, Nazmi Ziya, Ali Çelebi, Nazmi Ziya, Zeki Kocamemi, Saim Özeren vb.yer almaktadır.

1924 yılından sonra, Atatürk‟ün önderliğinde sanatsal anlamda birçok giriĢimde bulunulmuĢtur. Arkeolojik kazılar yapılmıĢ, Topkapı sarayı onarılarak müze olarak açılmıĢtır. Bununla birlikte, Ankara Etnografya Müzesi, Türk Ġslam Eserleri Müzesi, Mevlana Dergahı Müzesi, Anadolu Medeniyetleri Müzesi vb. gibi birçok müze açılmıĢtır. Sarayların müze haline getirilme çalıĢmaları da bu dönemde baĢlamıĢtır. Anadolu‟da müzecilik hareketlerini yürütmek için, Türk Asar-ı Atika Müdürlüğü kurulmuĢtur. 1926 yılında ise Güzel Sanatlar Birliği kurulmuĢ ve bu kapsamda Ankara sergileri yapılmaya baĢlanmıĢtır.

Serbest resim atölyesinin kurulması da bu dönemde meydana gelmiĢtir. Güzel sanatların toplum tarafından benimsenmesini sağlamak amacıyla kurulan bu atölyede, pek çok ünlü isim de çalıĢmıĢtır. Bu atölyede hem amatör hem de eğitimli birçok ressam bulunmaktaydı. Bu sanatçılardan bazıları; Ġbrahim Çallı, Ruhi Arel, Ali Sami Boyar, Hikmet Onat, Avni Lifij vb.dir.

Cumhuriyet döneminde ülke genelinde birçok sergi açılmaya baĢlamıĢ ve bu sergilerin sayısı gün geçtikçe artıĢ göstermiĢtir. Bunların dıĢında, Paris‟e giden sanatçılarımız geri döndüklerinde büyük ses getirecek atılımlarda bulunmuĢlar, sanatta aktif hale gelerek sanatsal denemeler yapmıĢlardır. YurtdıĢında aldıkları eğitimleri kendi tarzlarıyla harmanlamıĢlar, yeni teknik ve üsluplarda geliĢme göstererek dönemin en etkili eserlerini oluĢturmuĢlardır.

Sanat eğitimi almak için yurt dıĢına çıkan ve 1928 li yıllarda yurda dönen bu ressamlar etnografya müzesinde açtıkları serginin ardından Ġstanbul Cağaloğlu Türk Ocağı‟nda ikinci sergilerini açmıĢlardır. 1928 yılında ülkemize dönen bu genç sanatçılar yurtdıĢında Münih ve Paris atölyelerinde çalıĢmıĢtır. Türkiye‟ye döndükten sonra yeni bir atılımda bulunmuĢlar ve Müstakil Ressamlar ve HeykeltıraĢlar Birliği adı altında bir grup kurmuĢlardır. Açılan bu grup, Türkiye‟de açılan ilk sanat grubu olmaları bakımından son derece önemlidir. Bu

grup sanatçıları, Zeki Kocamemi, Cevat Dereli, Hale Asaf, Mahmut Cuda, Muhittin Sebati, Ali Avni Çelebi, ġeref Akdik, Refik Epikman ile heykeltıraĢ Ali Hadi Bara, Ratip Acudoğlu, Zühtü Müridoğlu‟ dur.

Türkiye Cumhuriyet‟ in ilanının ardından gelen 1923 de 1945 yılları arasında tek partili sisteme göre yönetilmiĢtir. Bu dönemde Cumhuriyet halk partisi önderliğinde, kültür etkinliklerinin gerçekleĢtiği halkevleri vasıtasıyla, 1937-1944 yılları arasında, 8 yıl devam eden bir proje ile sanatçılara yurt gezileri düzenlenmiĢtir. Bu gezilere Türk resim sanatının pek çok değerli ismi katılmıĢ, Türkiye‟nin 63 iline gidilmiĢtir. 58 kiĢi civarında olan bu ressamlar, gittikleri bu yörelerde yöresel resimler yapmıĢlardır. 8 yılın sonunda ortaya çıkan resimlerde Anadolu‟nun çeĢitli köĢeleri resmedilmiĢ, yorumlanmıĢ, zengin bir koleksiyon oluĢturulmuĢtur. Bu etkinliklere katılan sanatçılara ödenekler ve ödüller verilmiĢ kısacası bu kültür hizmeti devlet tarafından desteklenerek ilerlemiĢtir.

GerçekleĢtirilen bu gezilerdeki resimlerde, Anadolu‟nun kırsal yaĢamından ve folklorik değerlerinden bahsedilmiĢtir. Bu sanatçılarımız arasında Saim Tuna, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Nurullah Berk, Cemal Tollu, Hamit Görele, ġeref Akdik, Melik Aksel, Refik Epikman, Turgut Zaim, Arif Kaptan, Cemal Bingöl, Esref Üren, Ġbrahim Çallı, Halil Dikmen, Mahmut Cüda, Saim Özeren, vb. gibi pek çok önemli sanatçımız yer almıĢtır.

Resim 7: Cemal Tollu,“Bodrum Süngercileri”,2.5x54cm, Tuval Üzerine Yağlıboya

Resim 8: Halil Dikmen,“Halay Çekenler”,45x58 cm, Tuval Üzerine Yağlıboya

1930 yılında alınan karara göre, her yıl Cumhuriyet Bayramı‟nda, Ankara‟da sergiler açılacak, böylece bu bir gelenek haline gelecekti. Bu karara hemen hemen bütün sanatçılarımız uyarak sergilerde büyük çalıĢmalı yapıtlarıyla yerlerini almıĢlardır. Açılan bu sergiler Devlet Resim ve Heykel sergileri adı altında yerini alarak, her yıl halk ile bir buluĢma ortamı sağlanmıĢtır. Ayrıca bu sergilere katılan sanatçıların eserleri bir araya getirilmiĢ ve katalog niteliği sağlayan kapsamlı bir yapı oluĢturulmuĢtur.

1945‟li yıllarda yurt gezileri ve sergilere duyulan ilgi azalmıĢtır. 45li yılların sonunda da bu geziler tamamen kaldırılmıĢtır. Bununla da kalmayarak, halkevlerinin kapatılmasından sonra, kayıtları kaybolan bu koleksiyonların birçoğunun orjinalleri de kaybolmuĢtur. Eserlerin yok olmasının nedeni, resimlerin saklanabileceğinmekanların olmamasıdır. 1990‟lı yıllarda Ankara Müzesi‟nin kurulmasıyla birlikte bu sorun üzerine eğilinerek, devlet daireleri ve Milli Kütüphane arĢivinden gelen resimler bir araya getirilmiĢtir. Bundan sonraki süreçte de gezilerdeki resimlerin bir kısmına ulaĢılarak koruma altına alınmıĢtır fakat gezilerle müze açılıĢı arasında zaman boĢlukları bulunması sebebiyle, bu resimlerde büyük tahribat ve kayıplar yaĢanmıĢtır.

Görüldüğü üzere, Cumhuriyet‟in ilanıyla birlikte, sanat alanında birçok atılım ve reform gerçekleĢtirilmiĢtir. Sanatın, kültürün bel kemiğini oluĢturmasını sağlamak amacıyla, devlet katkısıyla birçok yenilik ve etkinlik gerçekleĢtirilmiĢ, müzeler, halkevleri, sergiler açılmıĢ, böylece Türkiye‟deki sanat ortamı canlandırılmaya çalıĢılmıĢtır. Devlet eliyle desteklenerek açılan sergilerde birçok yenilenmeye de gidilmiĢtir. Sanatçılarımız değiĢen dünya koĢullarıyla birlikte kendi tarzlarını de geliĢtirip bu yenilenmelerle birleĢtirerek yeni guruplar kurmuĢlar ve savundukları sanat gruplarıyla birlikte birçok sergi açmıĢlardır. Yeni kurulan devlet sisteminin getirmiĢ olduğu eksiklikler ve aksaklıklar olsa da yenilenme ve geliĢme süreci sürekli olarak devam etmiĢ, sanatçılarımız sürekli olarak kendilerini geliĢtirme çabası içerisinde bulunmuĢlardır.