Coğrafi Düşünme Becerileri

Coğrafi düşünme becerileri, öğrencilerin herhangi bir yerdeki veya yerler arasındaki özelliklerin, etkileşimlerin ve sistemlerin önemini an-lamaya çalışmasıdır. Bunun için öğrencilerin sorular oluşturması, veriler elde etmesi, düzenlemesi (çoğu zaman haritaları ve diğer bilgi kaynakla-rını kullanarak) gözlemler yaparak sonuçlara ulaşması, analizlerde bulun-ması ve bir dizi araç ve perspektifi kullanarak coğrafi soruları cevapla-masıdır.

Coğrafi düşünme becerilerinin öğrenilmesi ve edinilmesi, bir dizi araca veya genellemeye bağlıdır. Bu araçları, herhangi bir coğrafya der-sinde öğretmen veya öğrenci kullanabilir. Bu yüzden de coğrafi düşünme becerilerinin uygulanma sürecinde öğrenciler etkin bir şekilde rol alırlar.

Coğrafyanın öğrencilerin “düşünmesini” sağlayan bir ders olduğu genel olarak kabul edilen bir gerçektir. Coğrafi düşünme, bir konuya dayalı bir fikri ifade etmektedir. Coğrafi düşünen insanlar, coğrafi perspektifi ta-nımlayan coğrafi kavramları da kullanabilmektedirler (Taylor, 2008, s.

51). Coğrafya, düşünme yeteneğini geliştirmede rolü olan derslerden biri olarak kabul edilir ve düşünme becerilerinin geliştirilmesi, öğrenilmesi ve edinilmesi, coğrafya öğretiminin ve tüm eğitim aşamalarında ana hedefle-rinden biridir (NCGE, 2014).

Öğrencilerin kendi kendine öğrenmelerini güçlendirmeyi ve konuya ilgi uyandırmayı hedefleyen coğrafi düşünme becerileri, öğrencilere ilgili sorular sorma, problem oluşturma ve tanımlama, ne yapacaklarını ve na-sıl araştırma yapacaklarını planlama, sonuçları tahmin etme ve test etme olarak tanımlanabilir (Geography Syllabus, 2014).

Öğrencilerin coğrafya derslerindeki coğrafi düşünme becerilerini kullanma (CDBÖ) düzeylerini belirlemek amacıyla 1994 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde “Joint Committee on Geograhic Education” tara-fından hazırlanmıştır ve “Guidelines for Geographic Education: Eleman-tary and Secondary Schools (Temel ve Ortaöğretimde Coğrafya Eğitimi İçin Rehber İlkeler) ismiyle beş basamak beceri olarak düzenlenmiştir.

Johnson, bu standartların, coğrafi düşünmeyi sağlayan temel beceriler olduğunu da vurgulamaktadır (Johnson, 2000, s. 18). Coğrafi Düşünme Becerilerinin basamakları şu şekildedir (Dufort vd. 2018, s. 21):

1. Coğrafi Soru Sorma 2. Coğrafi Bilgiyi Elde Etme 3. Coğrafi Bilgiyi Düzenleme 4. Coğrafi Bilgiyi Analiz Etme 5. Coğrafi Soruları Cevaplama

Abdullah Balcıoğullari, Ahmet Doğanay 164

.

Şekil 1

Coğrafi Düşünme Becerilerinin Basamakları (ESRI, 2003)

Bu beceriler, diğer araştırma yöntemlerinde olduğu gibi, ulaşılmak istenen bilgiyi keşfetme, analiz etme ve bunlara göre hareket etmeyi ge-rektirir. Bu beceriler bitmeyen bir döngüdür.

1.4.1. Coğrafi Sorular Sorma

Coğrafi düşünmenin ilk basamağı olan coğrafi sorular sorma merak uyandırmalı ve şaşırtıcı bir durum veya problem oluşturmalıdır. İyi hazır-lanmış coğrafi sorular, bir konuyu gerçekten araştıran, çalışılan konuya özgü ve birçok alt soruyu kapsayan sorulardır. Düşünmeye yönelik so-ruların öğrenciler tarafından hazırlanması önemlidir. Coğrafi düşünmeye yönelik bir araştırma planlanırken, öğretmenler soruların bilişsel boyutu-nun farkında olmalıdır ve öğrencilerin rastgele soru sorması yerine kendi sorularını yapılandırmalarına rehberlik etmelidir.

Başarılı coğrafi sorular, olgu veya nesnelerin, nerede oldukları ve oraya nasıl geldikleri hakkında olmalıdır. Sonucu tahmin etme veya coğ-rafi soruları cevaplamaya imkan tanımalıdır. Öğrenciler çevreleriyle ilgi-li sorular sorabilmeilgi-lidir. Bu basamakta oluşturulabilecek soru örnekleri olarak şunlar verilebilir: Bu nerededir? Neden oradadır? Neyle ilişkilidir?

Konumunun ve ilişkilerinin sonuçları nelerdir? Burası nasıl bir yerdir?

Coğrafi düşünmede, sorulan soru türlerinde - bir sorunun “nerede” ve

“neden orada” olmasıyla ayırt edilmektedir. Öğrencilerin bu tür soruları kendileri becerilerini geliştirmeleri ve uygulamaları açısından önemlidir (Biddulph vd. 2015, s. 110).

1.4.2. Coğrafi Bilgiyi Elde Etme

Coğrafi düşünmenin ikinci basamağında öğrenciler çeşitli kaynaklar-dan faydalanarak coğrafi bilgileri elde etmelidir. Coğrafi bilgi Dünya’nın herhangi bir yerindeki fiziki veya beşeri özellikler veya konularla ilgili verileri içeren herhangi bilgidir. Coğrafi soruları cevaplayabilmek için öğ-renciler, cevaplarını edinebilecekleri bilgileri geliştirmek için çeşitli kay-naklar ve yollarla veri toplamalıdır.

Bu basamakla ilgili beceriler arasında bilgileri bulma ve toplama, bil-gileri gözlemleme ve kaydetme, haritaları veya diğer tablo ve grafikleri okuma ve yorumlama, yerler ve konumlar hakkında hem bilgi hem de bakış açıları sağlayabilen insanlarla görüşme yapma ve istatistiksel yön-temler kullanma sayılabilir.

1.4.3. Coğrafi Bilgiyi Düzenleme

Bilgisayar teknolojileri ve internet, öğrencilerin sadece coğrafi bil-gilere ulaşmasını değil, aynı zamanda bunları düzenleme imkânı da vermektedir. Öğrenciler, coğrafi bilgileri düzenlemek için gerekli uygu-lamalara ihtiyaç duymaktadır. Bu aşamada öğrenciler rehberliğe ihtiyaç duyacaklardır. Coğrafi düşünmenin bu basamağında elde edilen bilgiler için öğrenciler CBS’yi kullanma ihtiyacı duyacaklardır. Bu basamakta ha-ritalar çok önemlidir, fakat verileri görsel biçimlere çevirmenin tek yolu harita değildir. Bununla beraber her türden grafik, tablo ve zaman çizel-geleri de kullanılmalıdır.

Harita hazırlamak, tüm öğrenciler için ortak bir etkinlik olmalıdır.

Öğrenciler için çok sıradan bir etkinlik haline gelmelidir. Edinilen her türlü bilginin haritaya aktarılması oldukça önemlidir.

1.4.4. Coğrafi Bilgiyi Analiz Etme

Coğrafi bilginin analiz edilmesi, farklı düşünme süreçlerini içermek-tedir. Coğrafi bilginin düzenlenmesindeki süreçler, bilgiyi analiz etmede kullanılan süreçlerden biraz zor olabilir, çünkü pek çok durumda iki süreç aynı anda devam edebilmektedir. Fakat bilginin analiz edilmesi sürecinde, ham veriler anlaşılabilir ve kullanılabilir hale dönüştürülmektedir. Fakat her iki durumda öğrenciler mekânsal becerileri kullanacaklardır.

Bilgisayar sistemleri, elde edilen bilgileri analiz etmek için imkân sağlamaktadır. Örneğin, coğrafi bilgileri analiz etmek için bir CBS uygu-laması kullanılabilir. Birden çok veri katmanını kullanabilmek veya

yo-Abdullah Balcıoğullari, Ahmet Doğanay 166

.

rumlayabilmek için oldukça etkilidir. Buradaki analiz, daha sonra, başka bir araştırmaya kapı açacak soru ve genellemelerin geliştirilmesine yol açabilir.

1.4.5. Coğrafi Soruları Cevaplama

Coğrafi düşünme sürecinde öğrenciler sadece verileri düzenleme veya analiz etmeyle yetinmemelidir, aynı zamanda açık ve anlaşılır bir şe-kilde bir araya getirmelidir. Farklı aşamalardan sonra elde edilen cevaplar, sözlü ve yazılı anlatımlarla birlikte grafik formlar halinde (haritalar, tab-lolar, grafikler ve diğer coğrafi görselleştirmeler) organize edilebilir. Şekli nasıl olursa olsun, cevaplar yorumlama, analiz ve akıl yürütmeye uygun olduğunda çıkarıma imkan verecektir. Bunun için tümevarım ve tümden-gelim yöntemleri kullanılabilir. Böylece öğrenciler düşünme becerilerinin başında oluşturdukları sorulara cevap verebileceklerdir. Bu basamakta önemli olan bir diğer nokta da öğrencilerin işbirliği içerisinde olmalarıdır.

Ulaşılan coğrafi bilgiler çok farklı şekilde ortaya konmalıdır. Bunlar, multimedya veya web tabanlı sunumlarda dijital görüntü, harita, grafik, video olabilir. Coğrafi bilgi ayrıca şiir, rapor, hikâye, oyun ve denemeler şeklinde de sunulabilir. Burada en etkili yolu bulmak yine öğrencilerin kararına bırakılmalıdır.

2. Yöntem

2.1. Çalışma Grubu

Bu çalışmada ortaöğretim öğrencilerinin coğrafi düşünme becerileri-ni kullanma düzeyleribecerileri-ni ortaya koyan “Coğrafi Düşünme Becerileri Ölçe-ği (CDBÖ)’nün” geliştirilmesi amaçlanmıştır.

Araştırma, altı haftalık süre içerisinde Adana İli Çukurova ve Sarı-çam İlçelerinde bulunan ATO Anadolu Lisesi ve ÇEAŞ Anadolu Lisesi onuncu sınıf öğrencileri üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmada onun-cu sınıf öğrencilerinin seçilmesinin temel nedeni de üst sınıflarda öğren-cilerin üniversite sınavlarına hazırlık yapma kaygısının çalışmaları etki-lemesini en az düzeye indirme gerekliliğidir. Ortaöğretim on bir ve on ikinci sınıflarda öğrenciler üniversiteye giriş sınavlarına hazırlık çalışma-larına daha fazla ağırlık verdikleri için kaygı düzeyleri arttığı gerçeği göz önünde bulundurularak onuncu sınıflarla çalışmanın daha yerinde olacağı düşünülmüştür. Çalışma için dokuzuncu sınıfların seçilmemesinin sebebi ise, öğrencilerin coğrafya dersiyle henüz yeni karşılaşmış olmalarıdır. Bu durumun da çalışma için bir dezavantaj olabileceği düşünülmüştür.

İki resmi ortaöğretim okulunda bulunan onuncu sınıfta iki derslikte okuyan toplam 230 öğrenci (% 47 erkek, %53 kız) çalışma grubunu oluş-turmaktadır.