Cinsellik, Performans ve Erkeklik İlişkisi

Biyolojik, psikolojik ve fizyolojik bir etkileşimin ürünü olan cinsellik sadece bu alanlarda kısıtlı kalmayıp sosyolojinin, ekonominin ve dahi bütün güç dengelerinin de alanına dâhil olmuştur. Cinsellik hem erkek hem kadın için vazgeçilmez ve tabiî bir eylemdir. Bir cinsel eylem halinde davranışın, söylemin, jest ve mimiğin altında yatan sebepler incelemeye tâbî tutulduğunda esasında cinselliğin sosyolojik yönünün her daim olduğu görülecektir. Dolayısıyla

sosyalleşme sürecinde öğrenilen toplumsal cinsiyet rollerine cinsel edimlerimizi de ekleyebilmekteyiz.

Geleneksel toplumlarda erkekliğin ve kadınlığın oluşumunda ataerkil merkezli bir cinsellik söz konusudur. Modern toplum tiplerinin (modern, geç modern, post-modern, tüketim veya kapitalist vd) tümünde de örtük bir biçimde de olsa bu ataerkil kültürün devam ettiği söylenebilir (Bilgin, 2016). Öte yandan meselenin diğer bir boyutu olan güç ilişkilerinde sözün –egemenliğin- erkekten taraf olması meselesi Connell tarafından şöyle ifade edilmektedir:

“…Kitlesel toplumsal ilişkiler düzeyinde kadınlık biçimleri yeterince açık bir şekilde tanımlanmaktadır. Farklılaşmanın asıl temelini kurulmasını sağlayan ise, kadınların erkeklere küresel düzeyde tabi kılınmasıdır” (Connell,2016:268).

Connell’in ifadelerini Altman’ın “Tüm toplumlarda cinsellik alanındaki kurallar ve beklentiler açık bir şekilde cinsiyetçidir.” fikrini ile desteklediğimizde cinsel eyleme dair her bilginin, pratiğin cinsiyetçi temelli ve ataerkil örüntüler ile kurgulandığı sonucuna götürmektedir (Altman, 2003). Çalışmamız kapsamında da cinsiyetçi, ayrıştırıcı ataerkil cinselliğin izleri roman kahramanlarının bilinçaltlarında okunmaya, tespit edilmeye çalışılacaktır.

Tehlikeli Oyunlar’a ataerkil yapılı bir cinsellik, performans ve erkeklik noktasından baktığımızda Hikmet Benol’un cinsel edimlerinde sosyal yapının ona öğrettiklerini görebilmekteyiz. Anlatıda geçen bir randevu evi sahnesi bu hususa bir örnektir:

“Kadının göğüsleri küçüktü, çok da uğraştı benimle, hayır yüzü yaralı değildi, yüzüne bant yapıştırmıştı, hayır böyle bir resmini vermişti, yıllarca cüzdanımda taşıdım, yalan, aylarca, belki de günlerce, ne uzatıyorsun? Cüzdanıma bir bakayım, olur mu canım? Elbette yok işte, kadını ağlattım sonra, neden ağlattım? Çünkü yatamadım, bir şey yapmam gerekiyordu ona, ben de ağlattım, o işi yapamadığıma göre, beni öptü ağlarken, evet, bir ıslaklık hatırlıyorum yüzümde, tuzlu bir ıslaklık, sonra o işi de yaptık, yattık yani, demek istiyorum ki tam değil, ben geldim yani sonunda, kadın benimle alay etmedi, bir tanesi etmişti çünkü, onun için sevmezdim böyle yerleri, kadını ağlatmıştım, çünkü sarhoştum, çünkü ne yaptığımı bilmiyordum, yalan, hayır doğru” (Atay,2018:393).

“Kadına söz vermiştim tekrar gelirim diye. Ben de sahte acımacının biriyim. Bu kadına hiç olmazsa bir kere daha gidebilirdim, belki ikinci seferde başarılı olurdum” (a.e.:393).

Alıntılanan pasajda az önce sözünü ettiğimiz toplumsal öğrenmeleri, ataerkil örüntüler içindeki performans kaygılarını bilhassa kilit sözlerde görmekteyiz. Öyledir ki Hikmet Benol’un dilinden birinci paragrafta geçen “yatamadım”, “o işi yapamadığıma göre”, “o işi de yaptık, yattık yani, demek istiyorum ki tam değil, ben geldim yani sonunda” ve ikinci paragrafta geçen “belki ikinci seferde başarılı olurdum.” gibi ifadeler Hikmet Benol’un cinsel performans anksiyetesinin bir görünümüdür. Toplumumuzda yeterli cinsel işlev, erkekliğin ispatı olarak algılanmaktadır ve bir “erkek şeması” oluşturmaktadır (Torun v.d. ,2011:29). Bu şemadaki kontrol ve performans yönelimi, cinselliğin erkek açısından büyük bir baskı altında tamamlanan fiziksel bir eylem ile sınırlı tutulduğunu göstermektedir (Kayır, 2001). Dolayısıyla romandan alıntılanan bu kısım, Hikmet Benol’un, erkeklik kavramını, cinsellikteki bir baskı ve performans kaygısı ile eş değer tuttuğunu görebilmekteyiz.

Bu örnekler esasında bize geçmişten intikal eden partiarşik veya ataerkil yapılanmalar sadece kadın bedenini ve cinselliğini değil, aynı zamanda erkek bedenini ve cinselliğini de şekillendiren ve kuşatan toplumsal düzen olduğunu göstermektedir (Bilgin,2016). Dolayısıyla söylem, davranış değişse de altta yatan yapılanmalar değişmemekle birlikte toplumsal cinsiyet rollerinden erkekler de payını almaktadır. Bu payın miktarı azalıp artabilir ancak erkekler de erkeklik yapmanın, performans sergilemenin gereklilikleri altında ezildiği ortadadır. Tayfun Atay’ın “Erkeklik En Çok Erkeği Ezer!” adlı makalesinde değindiği üzere,

“Her an “elden gitmesi” tehlikesi ve kaygısı ile erkeğe ne tam anlamıyla içsel, ne de kadında olduğu gibi tamamen dışsal bir “kapasite”dir o. Cinsel organının “iş yaparlığı”ndan tuttuğu takımın başarısına kadar, evde, işte, sokakta, trafikte, barda, statta, halı sahada ve yatakta…, her an sınama ve tehdit altındadır bir erkeğin erkekliği” (Atay,2004:26).

Yukarıdaki pasajda geçen “kadın benimle alay etmedi” ifadesi özelde bir roman kahramanı olan Hikmet Benol’un, genelde ise erkeklerin ötekine karşı- kadınlar veya başka erkekler- sözel malzeme olabileceği/ayıplanacağı/ ötekileştirileceği çekincesiyle önemsediği durumlardan biridir. Özellikle belirttiğim bu ifade erkek cinselliğinin, erkekliğin her an kaybedilme tehlikesiyle kaygan bir zeminde olduğunun altını bir kez daha çizer. Bununla beraber ataerkilliğin erkeklerin cinsel davranışlarını etkilemesini Hooks’un ifadelerinde de bulabilmekteyiz:

“Yapmak zorundasın” diyen diyen ataerkil düşünce tarafından seksle bağımlılık ilişkisi kurmaya teşvik edilen erkekler bu durumda, nadiren seks yapabildikleri ya da hiçbir zaman istedikleri kadar yapamadıkları ya da yapmak istemeyen (bu kişi çoğunlukla kadın olur) birini zorlayarak ve manipüle ederek yapabildikleri bir dünyaya uyum sağlamak zorundadırlar (Hooks, 2018: 93-94). Erkeklerin bir başkasına karşı geliştirdiği kontrol mekanizmasının temelinde ataerkil gücü kaybedebileceği kaygısı vardır. Bu kaygıya karşı geliştirilen refleksif hareketler, tavırlar hem günlük hayatta hem de edebi düzlemde karşımıza çıkmaktadır. Dolayısıyla cinselliğin özel bir anlamı vardır; çünkü hem çok mahremdir, aynı zamanda toplumsal görenek ve ahlakça yakından denetlenir (Akt, Korukçu,2009:2-3). Ve cinselliğe yüklenen anlam, toplumun değerleri doğrultusunda bireylere aktarılır.

Denetlenmesi oldukça güç olan cinsellik olgusu sadece üreme işleviyle bulunmaz. Öyledir ki Tehlikeli Oyunlar’da Hikmet Benol’un cinselliğe bakışında toplumun öğretilerinden, ayıplarından, utanmalarından etkilendiğini görmekteyiz. Bu duruma umumiyetle performans kaygısı eşlik eder ki bu bize cinsel edimin biyolojinin çok ötesinde olduğunu göstermektedir.

Romanda Hikmet Benol’un randevu evine pokerde kaybetmesi sonucu gittiğini görmekteyiz. Hikmet Benol’un kayıp bedeli olarak arkadaşlarını randevu evine götürmesi toplumsal öğretilerin, ahlakın bir sonucudur. Hikmet Benol’un davranışının altında/ardında “ol(a)madığı bir erkeği/erkekliği” kurgulayan toplumun bir oyunu vardır. Öyledir ki biz Hikmet Benol’un,

“Onları uyandırmak ve ben ömrümde randevu evine gitmedim, demek istemiştim.”, “Allah kahretsin, onlarla çok samimi bir görüntüde konuşuyordum. Bu adını unuttuğum kızı da anlattırmışlardı bana sonunda. Çok baskı yapmışlardı: Karılarıyla nasıl yattıklarına kadar bu konuda en ince ayrıntılara girmişlerdi.Bir şey söylemezsem çok ayıp olacaktı” (Atay,2018:392).

şeklindeki bu ifadelerini performans, “öteki”, cinselliğin sosyalliği başlıkları altında değerlendirdiğimizde cinselliğin özünde ataerkil modellemeler ve cinsiyetçi kavramlarla içi içe geçmiş olduğunu görürüz.

Romanda anlatı boyunca Hikmet Benol’un çevresinin cinselliğe ve ilişkilere dair öğrettiği bilgiler toplumsal cinsiyet rolüne dönüşmüştür. Bu bağlamda Hikmet Benol’un “bir kadına nasıl davranmasını gerektiğini”ne dair bilgileri nasıl öğrendiğini şöyle okumaktayız

“Oysa bir zamanlar benimle bu konuda çok uğraşmışlardı: Yolda gördüğüm kadınlara, bir toplantıda tanıştırıldığım kadınlara, bir barda masama gelen kadınlara neler söylemem gerektiğini bana uzun uzun talim ettirmişlerdi” (a.e.:424-425). Hikmet Benol’a uzun uzun talim ettirilen cinsiyet rolleri Sancar’ın ifadeleriyle şöyle imkân bulmuştur:

“Erkeklik, bir anlamda, her kadınla cinsel ilişkiye girmeye hazır olacak kadar “duygusuz” olmayı gerektirir. Hegemonik erkeklik değerlerini yeniden üretecek bu tür erkek cinselliği, öte yandan, erkekler arasında mahremiyetin olmadığı bir bağlamda, cinsel perfomans gücüne göre şekillenen bir övünme ve teşhir dolayımı ile oluşan erkekler arası hiyerarşilerin de önemli bir yaratıcısıdır. Bu tür cinsellik deneyimlerini yetişkin erkeklerin nezaretinde, “abi”lerden öğrenen genç erkeklerin benimsediği cinsel ahlak normları, egemen erkeklik kurgusunun stratejik ögeleridir” (Sancar,2016:196-197).

Romanda Hikmet Benol’un “abi”lerinden öğrendiği cinsiyet rollerini, cinselliğe dair bütün formasyonlarını toplum düzleminde incelediğimizde esasında toplumda bir karşılığının/gerçekliğinin olduğunu görmekteyiz. Zira bu durum, bireylerin cinsiyet rollerini öncelikle anne babanın davranışlarından gözlemleyerek ardından çevresinden duydukları, gördükleri ve deneyimledikleri üzerine kurduğunu

kanıtlayan bir başka dayanak noktasıdır.

Oğuz Atay Günlük’te Hikmet Benol’un cinsel bir kapalılık içinde büyüdüğü, davranışlarında bir tutuculuk olduğunu belirtir (Atay,2017). Cinsel kapalılık ve tutuculuk içinde karakterini kurgulayan Atay, yukarıda verilen örnek cümlelerle Hikmet Benol’un cinsiyet rollerinin öğreniminin bir kapalılık içinde ancak mutlak surette “sosyalizasyon sürecinde öğrenildiğini” belirtebiliriz.

“Seni böyle çevrelere kabul etmezler Hikmet. Ancak misafir sanatçı olarak bulunabilirsin. Biliyorum albayım.” şeklindeki ifade Hikmet Benol’un “yeteri kadar erkekliği öğrenemediği ve gösteremediği” anlatsa dahi ataerkil-geleneksel toplumda başkalarından öğrendiği cinsiyet rollerini, cinsiyetçi tavrı uygulamakta, dayatmakta ve aktarmakta geride durmayacağını göstermektedir (Atay,2018:140). Bu, toplumsal cinsiyet rollerinin cinsellik bağlamında ne denli katı, değişmez olduğunu da örnekleyen bir husustur. Zira toplum içinde pek çok davranış, tutum aktarılırken esnemeye, değişmeye teşnedir ancak söz konusu cinsellik kadar “kapalı devre” bir olgunun üzerine çokça konuşulan, dile düşmüş olması dikkate değerdir. Öte yandan gizliliğin önemli görüldüğü bir noktada öğrenilen cinsel bilgilerin “doğrudan” uygulandığını görmekteyiz. Ki bu durum Kimmel’e göre erkeklerin cinsel kıtlığa dair algısı ile erkekliğin onaylanması için sekse duyulan neredeyse zorunlu bir ihtiyacı göstermektedir (Hooks,2018:93).

Az önce verilen örnekler bize esasında edilgen-pasif bir Hikmet Benol portresi çizmektedir. Yer yer edilgen bir yapıda gördüğümüz Hikmet Benol’un toplumsal cinsiyet rollerini –içsel çatışmaları olsa dahi- özümsemiş şekilde arkadaşı Nazmi’ye “Güzel havalarda her şey hoş görülür gibi gelmişti bana; bu kızla yatmayacaksan, neden dolaşıyorsun?” demesi dikkate değer bir noktadır (a.e.:95). Dolayısıyla toplumsal olarak uyum sağlayamadığı gerekçesiyle toplumun bütün kurumlarını, sistemlerini eleştiren, oyunlarıyla pasif direniş sağlayan Hikmet Benol, bir ötekine “erkeğe-kadına” toplumsal cinsiyet rollerini dayatmakta geri durmamaktadır. Bu durum, bir önceki paragrafta aktarıldığı üzere cinsel öğretilerin uygulanabilirliğinin, sürekliliğinin diğer toplumsal cinsiyet rollerine nazaran daha etkili olduğunu göstermektedir.

Tehlikeli Oyunlar’ı toplumsal cinsiyet araştırmalarının bize sunduğu imkânlar doğrultusunda değerlendirdiğimizde Hikmet Benol karakteri ile Oğuz Atay, toplumsal cinsiyet rollerinden hem etkilendiğini hem de etkilenen kahramanın aynı ölçüde cinsiyetçi kalıpları/rolleri ötekilerine dayattığını göstermektedir. Böylelikle şu sonuca ulaşmaktayız ki performans merkezli erkeklik ve erkekliği yenileme- üretme süreçleri bireyin kişisel özelliklerinden etkilenmeksizin devam eden bir yapılanmadır.