Sermaye Piyasası Kanunu’nun 49. maddesi hükmü, aşağıda anlatacağım, davaların açılmasını gerektiren bir durumun tespiti halinde yapılması gerekenleri düzenlemektedir.
Sermaye Piyasası Kurulu, 47. madde kapsamında düzenlenen suçların işlendiğini tespit ettiği taktirde, bu suçlar hakkında soruşturma yapılarak kamu davası açılması için durumu bir yazı ile Cumhuriyet Savcılığı’na bildirir.
Cumhuriyet Savcıları da Sermaye Piyasası Kanunu’na aykırı bir fiilin işlendiği yönünde bir bilgi aldıkları taktirde, durumun araştırılması için durumu Sermaye Piyasası Kurulu’na bildirirler.
Savcılıkça yapılan inceleme sonucunda, söz konusu fiil hakkında kamu davası açılması durumunda, 1. fıkra hükmü uyarınca Sermaye Piyasası Kurulu bu davaya müdahil sıfatıyla dahil olur. Savcılık davanın açılmasına gerek olmadığı kanısına vararak takipsizlik kararı da verebilir. Bu durumda Sermaye Piyasası Kurulu Ceza Muhakemeleri Kanunu ile getirilen itiraz yollarına başvurma hakkına sahiptir.
Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca açılan davalar, mahkemelerce acele işlerden kabul edilir ve öncelikle çözüme bağlanır (SerPK. m.49/son).
2. Holdingler Aleyhine Açılan Ceza Davaları
Sermaye Piyasası Kurulu tarafından, holdingler hakkında, genellikle aynı madde bentlerine aykırılık dolayısıyla suç duyurusunda bulunulmuş ve buna bağlı kamu davaları açılmıştır272. Bu bentler Sermaye Piyasası Kanunu’nun 47/a/1, 47/b/1 ve 47/b/2 hükümleridir. Bunun yanı sıra, bir kısım holdinglerin yönetim kurulu başkan ve üyeleri hakkında, Türk Ceza Kanunu’nun muhtelif hükümlerine aykırılık nedeni ile de suç duyurularında bulunulmuştur. Araştırmamızın mahiyeti gereği biz sadece Sermaye Piyasası Kanunu kapsamındaki düzenlemelere değineceğiz.
Sermaye Piyasası Kanunu’nun 47/a/4 hükmü, izinsiz halka arz uygulamalarını suç olarak kabul eden temel düzenlemedir. Diğer hükümler yani 47/b/1 ve 47/b/2 uygulamalar gerçekleştirilirken ihlal edilen düzenlemelerdir. Sermaye Piyasası Kanunu’nun m. 47/a/4 hükmüne göre, söz konusu kanunun 4. maddesinin 1 ve 3. fıkrasına aykırı hareket edenlerle, sermaye piyasasında izinsiz olarak faaliyette bulunan gerçek kişilerle tüzel kişilerin yetkilileri; 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve 10 bin YTL’den 25 bin YTL’ ye kadar ağrı para cezasıyla cezalandırılırlar.
Sermaye Piyasası Kanunu’nun m. 47/b/1 hükmü şu düzenlemeyi içermektedir, Sermaye Piyasası Kurulu veya söz konusu Kurul’ca görevlendirilenlerce istenecek bilgileri vermeyen veya eksik veya gerçeğe aykırı olarak verenlerle, defter ve belgeleri bu görevlilere ibraz etmeyen, saklayan, yok eden veya bunların görevlerini yapmalarını
engelleyenler ile Sermaye Piyasası Kanunu’nun 47/b/2 maddesi hükmü gereği defter ve kayıt tutmayanlar, defter ve kayıtlarda gerçeğe aykırı hesap açan veya kayıt tutanlarla bunlarda her türlü muhasebe hilesi yapanlar, 1 yıldan 3 yıla kadar hapis ve 8 bin YTL’den 20 bin YTL’ ye kadar ağır para cezası ile cezalandırılırlar. Suçun işlenmesinde bu bentte yazılı hallerden iki veya daha fazlası birleşirse, hapis cezasının asgari haddi 2 azami haddi 4 yıldır.
Aynı maddenin 2. fıkrasında getirilen düzenleme uyarınca, 1. fıkrada öngörülen ağır para cezaları uygulanırken, üst sınırla bağlı kalmaksızın suçun işlenmesi ile elde edilen menfaatin 3 katından az taktir olunamaz.
Yine bu madde hükümleri uyarınca işlenen suçların tekrarı halinde verilen ceza yarı oranında artırılır. Artırımın yapılabilmesi için önceki cezanın infazı şart değildir.
Sermaye Piyasası Kanunu’nun 48. maddesi hükmü ile suçun ağırlaştırıcı hali düzenlenmiştir. Buna göre söz konusu hüküm uyarınca, 47. madde de suç kapsamına alınan fiilleri gerçekleştirenler, anonim şirketin yönetim kurlu üyesi, denetçileri, müdür veya diğer personeli ise, uygulanacak cezalar yarı oranında artırılır.
Görüldüğü gibi, Sermaye Piyasası Kanunu ile getirilen düzenlemeler uyarınca, izinsiz halka arz uygulamalarını gerçekleştiren holdinglerin yetkilileri hakkında hem hapis hem de para cezaları öngörülmüştür.
Sermaye Piyasası Kanunu’nun 47/A maddesi, idari para cezalarını düzenlemektedir. Maddenin getirdiği düzenleme şöyledir; Sermaye Piyasası Kurulu’nca, Sermaye Piyasası Kanunu’nun tanıdığı yetkilere dayanılarak yapılan düzenlemelere, belirlenen standart ve formlara, alınan genel ve özel nitelikli kararlara aykırı hareket eden gerçek ve tüzel kişiler hakkında, gerekçesi belirtilmek suretiyle, söz konusu Kurul tarafından 2 bin YTL’den 10 bin YTL’ye kadar para cezası verilebilir. Söz konusu para cezası, holdinglerin bir kısmı için uygulanıştır.
3. Açılan Ceza Davalarının Sonuçları
Sermaye Piyasası Kurulu tarafından, Sermaye Piyasası Kanunu’nun izinsiz halka arz uygulamalarını cezai yaptırıma bağlayan hükümleri kapsamında, yapılan suç duyurularına bağlı olarak, açılan kamu davaları, 4616 sayılı “23 Nisan 1999 Tarihine Kadar İşlenen Suçlardan Dolayı Şartlı Salıvermeye Dava Ve Cezaların Ertelenmesine
Dair Kanun273” uyarınca, Cumhuriyet Baş Savcılıkları ve mahkemelerin verdiği erteleme kararı ile anlamını yitirmiştir. Bu çerçevede Sermaye Piyasası Kurulu’nca yapılan 131 suç duyurusunun 42 tanesi bir başka değişle üçte biri söz konusu yasa nedeni ile ertelemeye uğramıştır. Ertelenen bu suç duyurularını niteliğine baktığımızda ise, izinsiz halka arz uygulamalarını ilk gerçekleştiren ve en çok para toplayan holdingleri kapsadığı görülmektedir274.
Suç duyurularının ertelemeye uğraması, duyuruya kon suçların işlenmediği veya faillerinin beraat ettiği anlamına gelmez. Bu bağlamda, bu suçlar, failleri tarafından tekrar işlenmesi halinde, işleme konulmak üzere ertelenmişlerdir. 2000 yılından sonra yaşanan ekonomik kriz ve holding sayısının artması, holdinglerin para toplama faaliyetlerin zora sokmuştur. Bu nedenle, söz konusu kanun kapsamında fiilleri ertelemeye uğrayan faillerden sadece çok azı, yeniden suç işlediği ya da faaliyetlerine devam ettiği için tekrar suç duyurularıyla gündeme gelmiştir.
Öncelikle şunu belirtmek isterim ki, Sermaye Piyasası Kanunu’nun 47. maddesinde düzenlenen fiiller, 4616 sayılı kanun kapsamına girmeyerek ertelemeye uğramasalardı, yukarıda da belirttiğim gibi; izinsiz halka arz uygulamalarını gerçekleştirenler, ilk adımda holdinglerin yönetim kurulu başkan ve üyeleri ve şirketin sorumluları oldukları için öngörülen cezalar, Sermaye Piyasası Kanunu’nun 48. maddesi hükmü uyarınca artırılarak, uygulanacaktı. Böylece, hem hukuk güvenliği tesis edilecek hem de öngörülen cezalar gerçekten caydırıcı olacak ve yaşanan mağduriyetin büyük kısmının oluşmasına sebep olanlar, gerçek anlamda cezalandırılabileceklerdi. O taktirde, belki de olaylar bu boyutlara ulaşamayacak daha önüne geçilebilir bir durumdayken engelleme imkanı doğabilecekti. Ancak çıkarılan erteleme yasası çerçevesinde bir anlamda Sermaye Piyasası Kurulu’nun eli kolu bağlanmış, suç duyuruları üzerine açılan kamu davalarında, davanın kesin hükme bağlanması birer birer ertelenmiştir. Böylece, öngörülen cezai yaptırımlarda bir anlam taşımaz hale gelmiştir.
273 22.12.2002 tarih ve 24268 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. 274 Rapor s. 240.
II- İZİNSİZ HALKA ARZ UYGULAMALARININ EKONOMİK SONUÇARI
Gerçekleştirilen izinsiz halka arz uygulamalarının sonuçları sadece hukuki ve cezai anlamda ortaya çıkmamıştır. Aynı zamanda ekonomik anlamda da çok önemli sonuçları ortaya çıkmıştır.
Her şeyden önce, özel sektörde bu holdinglerle iş yapan tacirler, verdikleri mallarının karşılığını zamanında alamamış; hep ek sür talepleri ile karşılaşmış; en sonunda da kendilerine alacakları karşılığında teklif edilen düşük bedelli gayrimenkulleri kabul etmekle yetinmek zorunda kalmıştır. Böylece, telafisi güç çok büyük zarara uğramışlardır.
Yine bu kuruluşlar, söz konusu holdinglerin vaat ettiği yüksek oranlı kar payları karşısında direnememişler, ortak edinememişler, gerekli fonu piyasadan tedarik edemediği için sıkıntıya giren birçok şirket yaşanan 2001 kriziyle ekonomi hayatına veda etmek zorunda kalmıştır.
Önemli sorunlardan biri de, gerçekten yurt dışında yaşan Türk vatandaşlarımızın birikimleri ülke ekonomisi için önemli bir kurtarıcı olabilirdi. Yasal çerçevede yurda getirilseydi, doğru yatırımlarda kullanılsa idi, Türkiye’nin ihtiyacı olan finansmanın büyük ölçüde bu kaynaktan sağlanması ve halende sağlanıyor olması mümkündü. Ancak, yaşana gelişmeler ve izinsiz halka arz uygulamalarının tam bir facia ile sonuçlanarak binlerce mağdur insanın ortaya çıkması, bu yatırımcıların güvenini sarstı ve uzun yıllarda sağlamak mümkün olmayacak.
İzinsiz halka arz uygulamaları sonucunda yaklaşık 10 milyar EURO toplandığı tespit edilmiştir. Bu hiçte azımsanmayacak bir rakam. Ancak, yasal çerçevede toplanmaması, bu denli büyük paraları yatırıma dönüştürebilecek kalifiye yöneticilerin olmaması, yapılan yatırımların karlılık oranı çok yüksek olmayan alanlar olması gibi sebeplerle aslında çok büyük işler yapılacak tutardaki paralar ekonomiden kayıp gitmiştir.
İşte tüm bu sebeplerle, izinsiz halka arz uygulamalarının ekonomiye de büyük darbeler vurmuştur. Onun açtığı yaraları sarmaya çalışırken patlak veren ekonomik krizin etkileri de bu nedenle çok daha ağır hissedilmiştir.
III- ÖNERİLER A- Genel Olarak
Sermaye Piyasası Kanunu’nda öngörülen, izinsiz halka arza ilişkin cezai yaptırımların uygulanmasına dair Sermaye Piyasası Kurulu’nca bulunulan suç duyuruları üzerine açılan davalar, 4616 sayılı kanun kapsamında ertelenmiştir. Yine Sermaye Piyasası Kanunu’nun 46/I/a maddesi hükmünü açık yetkilendirmesiyle Sermaye Piyasası Kurulu’nca açılan tespit davarlı reddedilmiş, konulan tedbir ve hacizler kaldırılmıştır. Tüm bunlar, kanunla getirilen yaptırımların, söz konusu uygulamaları gerçekleştiren holdingler üzerinde, hiçbir anlam ifade etmemesine sebep olmuştur. Bu durumda göstermektedir ki, yapılan yasal düzenlemeler yeterli değildir.
Duruma yatırımcılar cephesinden bakıldığında; ellerindeki belgelerin hukuksal açıdan bir geçerliliği olmaması ve holdinglerce yasal kayıtlarında gösterilmemeleri nedeni ile, ortaklık sıfatlarını ispat edemez duruma gelmişlerdir.
Tüm bunlar göstermektedir ki, mevzuattaki yasal düzenlemeler, tam anlamıyla, bu uygulamaları gerçekleştirenler ve mağdur olanlar için yeterli gelmemektedir. Bu nedenle, birtakım değişikliklerin ve yeni düzenlemelerin yapılması gerektiği kanısındayız.
B- Araştırma Komisyonu Kurularak Yatırımcıların ve Toplanan Paraların