Halka arza aracılık faaliyetlerinin esasları şu şekilde belirtilmiştir (Seri: V, No:46 Tebliği m. 40):
Halka arza aracılık yetki belgesine sahip olan kuruluşlar;
a) Halka arz işlemlerini, izah namede, sirkülerde, ilan ve reklamlarda, aracılık sözleşmesinde belirtilen esaslara göre yürütürler.
b) Yapay piyasa yaratılması sonucunu verecek yahut aracılık komisyonu dışında kendilerine veya üçüncü şahıslara menfaat sağlanmasına imkan verecek tasarruflarda bulunamazlar.
74 07.09.2000 tarih ve 24163 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. 75 Tanör s. 261-262.
c) Sermaye piyasası araçlarının halka arzı ile ilgili olarak ilgili mevzuat ile belirtilen yükümlülüklere aykırı işlem ve faaliyette bulunamazlar.
d) Sermaye piyasası aracının halka arzı ile ilgili olarak ihraççı ve veya hissedar hakkında detaylı ve dikkatli inceleme yapmak olgusuna en iyi gayreti gösterirler.
e) Halka arz fiyatının sermaye piyasası aracının gerçek değerini göstermesi yönünde azami özen gösterirler.
f) Halka arz süresince, kamuya açıklanmış bilgilerin, Sermaye Piyasası Kurulu içinde ve Sermaye Piyasası Kurulu dışında farklı biçimlerde geçmesini engellerler.
g) Aracı kurumların halka arzda aracılık faaliyetleri sırasında yüklenebilecekleri taahhütlerin tutarı, Sermaye Piyasası Kurulu’nun sermaye yeterliliği düzenlemeleri uyarınca belirlenecek sınırı aşamaz.
Küçük çapta halka arzlarda tek bir aracı kuruluş yüklenim riskini üslenebiliyor ve geliri paylaşmak istemiyordu. Ancak, son zamanlarda yapılan büyük çaplı halka arzlarda, gem yüklenim sorumluluğunu paylaşmak hem yaygın satış gerçekleştirme gereğini yerine getirmek hem de mevzuatın öngördüğü yüklenim sınırları içinde kalabilmek amacıyla, aracılık konsorsiyumları oluşturulmaya başlanmıştır. Böyle durumlarda konsorsiyum lideri olmak isteyen aracı kuruluş, ihraççı ile gerekli görüşmeleri yapar76.
Halka arza yönelen şirket ile aracı kurum veya konsorsiyum oluşturarak liderliğini yapmak isteyen aracı kuruluş arasında, bu süre içerisinde verilecek hizmetler ile alınacak ücretleri ve tarafların karşılıklı hak ve yükümlülüklerini belirleyen bir yetki sözleşmesi imzalanır. Bu sözleşme, mevzuatta düzenlenmemiştir ve imzalanması zorunlu bir sözleşme değildir. İhraççının aracı kuruluşa verdiği yetkinin bir belgeye bağlanması, uygulamanın bir gereği olarak doğmuştur. Söz konusu belge, ihraç ve halka arzı gerçekleştirecek olan aracı kuruluşun bu süre içerisinde yetkisini resmileştirmesine imkân veren ve bu nedenle rakiplerini konudan uzak tutmasını sağlayan, bu çerçevede açacağı hizmetler karşılığı şirketten biraz avans çekmesini sağlayan bir sözleşmedir77.
76 Tanör s. 264-265. 77 Tanör s. 265.
Bu sözleşme ile aracı kuruluşun, şirkete karşı taahhüt ettiği hizmetleri şöyle sıralayabiliriz:
- Şirketin ana sözleşmesini, tüm faaliyetlerini, mali tablolarını, mali yapısını, yönetim ve katılım yapısını, geleceğe yönelik plan ve beklentileri ile içinde bulunduğu sektörün genel yapısını ve şirketin bu tablo içindeki yerini ayrıntılı biçimde incelemek.
- Şirketin kaynak gereksinimi ve stratejik hedefleri doğrultusunda yapılması gerekenler hakkında şirket yetkilileri ile müzakerelerde bulunarak, çeşitli çözümler üretmek; bu çerçevede kararlaştırılan halka arzın yöntemini, satış organizasyonunu belirlemek, zamanlamayı yapmak, halka arz bölgesinde şirketin aktif yapılanmasının gerektiğinde yeniden düzenlenmesine katkıda bulunmak, mali tablolar ve iş planlaması konusunda gerekiyorsa danışmanlık görevi üslenmek.
- Yurt içi ve yurt dışı pazarlama faaliyetlerinin gerektirdiği tanıtım malzemelerini ve sirkülerin yerli ve uluslar arası standartlara uygun hazırlanmasını sağlamak ve şirketi bağımsız hukuk ve denetim firmalarına denetlettirmek.
- Şirketin ve hisse değerinin belirlenmesi için gerekli mali analizleri yapmak. - Yukarıda saydığımız işlemleri bir bütün içerisinde toplayarak, halka arz evrelerini şirket yetkilileri ile birlikte saptamak.
- Hisse senetlerinin Sermaye Piyasası Kurulu kaydına ve borsa kotuna alınması için gerekli başvuruları yapmak, bunların gerektirdiği dokümanları, yüklenim ve satışa ilişkin sözleşmeleri hazırlamak, hazırlanmasına yardımcı olmak, resmi mercilerle ilişkileri yürütmek.
- Konsorsiyum oluşturulacaksa, katılmak isteyen aracı kurumları bir araya getirmek, satış sonucuna kadar sürdürülecek birliktelikle, üyelerin hak ve yükümlülüklerini kayıt altına almak, ortaklaşa yürütülecek çalışmaların eşgüdümünü sağlamak.
- Yurt dışı pazarlama faaliyetleri için gerekli olan ve “roanesezw” adı verilen hızlı gezileri düzenlemek, buralarda hisse senedi satışı yapılabilecek yatırımcılara sunumlar düzenlemek.
- Halka arza ilişkin diğer reklam, ilan ve tanıtım ve benzeri gereklilikleri yerine getirmek ve sair konularda gereken iş güdümsel çalışmaları yerine getirmek.
- Şirkete ait rapor, belge ve çalışmaların gizli tutulmasını bunların kendisine verilen yetki dışında kullanılmamasını, hukuk ve vergi uzmanları dışında kimseye verilmemesini taahhüt eder (Seri: V, No: 46 Tebliği m.11).
Aracı kuruluşun yukarıda saydığımız yükümlülükleri dışında hisse senetleri halka arz olunacak şirketinde birtakım yükümlülükleri vardır. Bunları da şöyle sıralayabiliriz;
Şirket, öncelikle süreç boyunca aracı kuruluşu tek başına (münhasıran) yetkili kıldığını, beyan ve taahhüt eder. Aracı kuruluşun yazılı onayı olmadığı sürece, halka arz işlemleri boyunca, yetki verdiği hiçbir konuda başka hiçbir kişi ya da kurumu yetkilendirmeyeceğini, buna uymadığı taktirde, tüm ücret, komisyon ve giderleri ödemekle yükümlü olduğunu kabul eder.
Aracı kuruluş ile arasındaki tüm yazışmaları, hazırlanan rapor ve çalışmaları, dosyadaki bilgi ve belgeleri gizli tutacağını, hiçbir kişi ve kuruluşa duyurmayacağını garanti eder.
Aracı kuruluşun hak edeceği ücret, komisyon78 ve yapacağı giderleri79 kararlaştırılan biçimde ödemek.
Aracı kuruluşa sunacağı bilgi ve belgelerin, gerçeği yansıttığından tek başına sorumlu olduğunu kabul etmek, aksi durumdan veya ihmalinden yahut kusurundan doğabilecek üçüncü kişi taleplerini karşılamaya hazır olmak.
Konularına göre çeşitli sorumluluk hallerinde, sözleşme serbestîsi içinde kalan hususlarda aracı kurumu sorumlu tutmayacağını, ona rucu etmeyeceğini beyan etmek80.
Yetkilendirme, genellikle uygulamada bir yıllık bir süre için geçerli olmaktadır81. Ancak, ebetteki, ihtiyaç olması durumunda bu süre uzatılabilmekte ve tarafların anlaşması durumunda sözleşmede gerekli değişiklikler yapılabilmektedir.
78 Ücret ve komisyonlar, yüklenim ve satış karşılığında da gerçekleşir. Bu durumda ücret ve komisyon halka arz edilen hisse senetlerinin halka arz fiyatı ile çarpılması sonucu ortaya çıkacak tutar üzerinden kararlaştırılan bir yüzdeyi ifade eder. Tanör s. 267.
79 Giderler çeşitlilik arz eder. En önemlileri, seyahat giderleri, vergi resim ve harçlar, danışmanlık ve ekspertiz giderleridir. Tanör s. 267.
80 Tanör s. 266-267. 81 Tanör s. 267.