Cem Sultan Bedesteni (Karanlık Bedesten)

Osmanlı Dönemi eserlerinden olan bu bedesten, Nasrullah Meydanı‟nda, Ġç Terziler Sokağı‟nda, eski adıyla Tellal Pazarı olarak bilinen mevkide yer almaktadır (ġekil 6.47). Bedestenin kitabesi olmadığından tarihi tespit edilememekle beraber, banisi Fatih Sultan Mehmed‟in oğlu Cem Sultan‟ın 1469 yılında Kastamonu‟da Sancak Beyi olduğuna ve bu görevde 5-6 yıl kaldığı bilindiğine göre, bu dönemde (1469-1475) yapılmıĢ olduğu kesindir48

(ġekil 6.48).

ġekil 6.48 Cem Sultan Bedesteni (Karanlık Bedesten) genel vaziyet planı (V.G.M. arĢivinden).

Kare planlı bedesten, dört kagir ayakla taĢınan dokuz adet kubbe ile örtülüdür (ġekil 6.49). Yapının her bir cephesinin ortasında demir gabaralı ahĢap giriĢ kapısı bulunmaktadır. Daha önceki yıllarda doğu cephesindeki kapı haricindeki diğer cephelerde bulunan kapılar, tuğla örülerek kapatılmıĢ olup, bugün hepsi açılmıĢtır. Bu kapılardan en iĢlek olan doğu cephesindeki kapı, ana giriĢ kapısı olarak kullanılmaktadır. Diğer kapılar kilitli Ģekilde durmaktadır.

48 _{Baysun,Ġ. A., “Cem” maddesi, Ġ.A, 3. Cilt, Ġstanbul, 1945, s.70; ayrıca OZANOĞLU, Ġ., Kastamonu} Kütüğü, Ġstanbul, 1952, s.11; GÖKOĞLU, A., Paphlagonia, Kastamonu, 1952, s.360-361.

ġekil 6.49 Cem Sultan Bedesteni rölöve planı (V.G.M. arĢivinden).

Bedesten‟in, geçmiĢ yıllarda doğu cephesinde üç, batı cephesinde dört, güney cephesi boyunca yedi, güney-doğu ve güney-batı köĢelerinde birer adet olmak üzere toplamda on altı adet dükkânı olduğu bilinmektedir. Bedesten‟in yapılan en son onarımlar sonunda, doğu ve batı cephesinde üç, güney cephesinde altı, güney-doğu ve güney-batı köĢelerinde birer adet olmak üzere toplamda on dört adet dükkânı mevcuttur. Doğu ve kuzey cephedeki mevcutta görülen kemer izlerinden yola çıkılarak doğu ve kuzeyde üç adet ve kuzey-doğu köĢesinde 1 adet dükkan olduğu anlaĢılmaktadır. Aslına bakılırsa kuzey-batıdaki muhdes eklentiler olmadan önce bu dükkanların tüm cepheler boyunca giriĢ kapılarının sağ ve solunda üçer adet, her bir köĢede 1 adet olmak üzere 28 adet dükkanı olduğu varsayılmaktadır (ġekil 6.50).

ġekil 6.50 Cem Sultan Bedesteni restitüsyon planı (V.G.M. arĢivinden).

Batı cephedeki sonradan eklenen binaya rağmen giriĢ önündeki kısım orijinalliğini kısmen de olsa korumuĢtur. Bu kısım, dikdörtgen plan teĢkil edecek Ģekilde, giriĢin sağ ve solunda birer eyvan olmak üzere iki kemer ile üç kısma ayrılarak, beĢik tonozla örtülmüĢtür. Güney cephedeki giriĢ kısmı ise geçmiĢ yıllarda değiĢikliğe uğramıĢ, günümüzde yapının kendi içinde karĢılaĢtırma yönetimden yola çıkılarak batı cephesindeki giriĢ kısmına benzetilmiĢtir.

Doğu cephenin ortasındaki kapı açıklığı basık kemerli olup, söveleri ve kemer örgüsü kesme taĢtandır. Kemer sırtı, kesme taĢtan yastıklarla çerçeve içine alınmıĢ; bunun da üstüne kapı kemeri formunda tuğladan boĢaltma kemeri ilave edilmiĢtir.

Bunun üzerinde yer alan tuğla tonoz kalıntısı ise, vaktiyle giriĢ ünitesini örten ve fakat yıkılmıĢ olan beĢik tonoza aittir. Aynı husus, kuzey cephedeki, Ģimdi kapatılmıĢ durumda olan kapının kemeri üstünde de görülür.49

GiriĢlerden geçilerek binanın içine ulaĢıldığında, dört adet kare kesitli ayak göze çarpmaktadır (ġekil 6.51-6.52). Bu ayaklar birbirleri ve beden duvarlarına tuğla örgülü yuvarlak kemerlerle bağlanmıĢ olup, eĢ büyüklükte pandantiflerle geçilen dokuz kubbeyle örtülmüĢtür. Kemerlerin üzengi seviyelerinde demir gergiler bulunmaktadır.

ġekil 6.51 Cem Sultan Bedesteni iç mekan genel görünümü

Binanın zemini kare tuğlalarla döĢenmiĢ olup, duvar ve ayakların kaideleri de bu tuğlalar ile yükseltilmiĢtir. Onarım öncesinde kapı açıklıkları hariç; duvar kenarlarını dar bir seki çepeçevre dolanırken, günümüzde aynı yerler dükkan olarak düzenlenmiĢtir. Ayrıca kare planlı dört ayak etrafında dörder adet dükkan daha düzenlenmiĢtir. Binanın genelinde herhangi bir süslemeye rastlanmamıĢtır (ġekil 6.53).

49 _{Z.K.Bilici, Kastamonu‟da Türk Devri Mimarisi ve ġehir Dokusunun GeliĢimi (18. Yy sonuna kadar)} (doktora tezi) (1991),s.134

ġekil 6.52 Cem Sultan Bedesteni en kesiti (V.G.M. arĢivinden).

ġekil 6.53 Cem Sultan Bedesteni doğu cephesi (V.G.M. arĢivinden).

Binanın beden duvarlarının malzemesi birbirine paralel, aynı eĢ değer ölçüye sahip aralıklı tuğla hatıl kuĢaklarla ayrılan üçer sıra moloz ve kaba yonu taĢtır. Dükkanlarda ise tuğla derzli kesme taĢ malzeme kullanılmıĢtır. Bina köĢelerinde ise bağlayıcı özelliğe sahip düzgün kesme taĢlar kullanılmıĢtır. Beden duvarlarının saçak kısmında ise tuğla malzemeden iki sıra halinde kirpi saçak korniĢi dolanmaktadır (ġekil 6.54). Her cephede kubbelerin akslarına gelecek Ģekilde üçer adet geçme demir parmaklıklı ahĢap doğramalı, kesme taĢlarla çerçeveli, dikdörtgen formlu pencereler

bulunur. Binanın çatı örtüsünü sekizgen tuğla kasnaklara oturan toplamda dokuz adet kubbe oluĢturmaktadır. Tuğla malzemeli sekizgen kasnaklar tek sıra kirpi saçakla sonlanmıĢlardır. Dokuz kubbeden ortadaki ana kubbe daha yüksek kotta tutulmuĢtur. Ayrıca kubbe merkezlerinde bulunan aydınlatma fenerleriyle binanın içerisi ıĢık alabilmektedir. Kubbelerin üzerleri kurĢun malzeme ile kaplanmıĢtır.

ġekil 6.54 Cem Sultan Bedesteni ana giriĢ cephesinin genel görünümü

Bedesten, 1800 yılında geçirdiği yangın nedeni ile halk arasında “Karanlık Bedesten” diye adlandırılmıĢtır. 1802 yılında tamir görmüĢ yapı, 1951 yılında yapılan tamirat sonrasında ise hâl olarak kullanılmıĢtır.50

Cem Sultan Bedesteni, Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından 2003 -2009 yılları arasında ihale edilip projeleri hazırlanarak, restore edilmiĢtir (ġekil 6.55).

Bu onarım sırasında dıĢtaki dükkanların mevcuttaki ahĢap doğramaları kaldırılarak, yapı genelinde bir bütünlük oluĢturacak Ģekilde tek tip ahĢap doğramalı camekanlar yapılmıĢtır. Aynı Ģekilde iç mekana dört kenar boyunca ve dört ayak

50 _{Kastamonu Şeriyye Sicil Defterleri, 421 no.’lu defter, 151 sıra no. H.1113/M.1701-2 tarihli bu sicil} kaynağında “Bezzazistan”ın Sultan Cem’in vakfından olduğu ve Devrekani’deki dükkanlarının da bedestene vakfedildiği yazılıdır.

etrafında dükkanlar yapılmıĢtır. AhĢap giriĢ kapıları sökülerek yeni demir gabaralı ahĢap kapılar takılmıĢtır. AhĢap pencere doğramaları ve demir korkulukları yenilenmiĢtir (ġekil 6.56).

ġekil 6.55 Cem Sultan Bedesteni restorasyon öncesi ve sonrası cephe görünümü (V.G.M. arĢivinden).

Yapının temellerine drenaj yapılmıĢtır. Bedestenin cephe ve temellerinde derz temizliği yapılarak horasan harçlı derz dolgusu yapılmıĢtır (ġekil 6.57). Yapı beden duvarlarının iç ve dıĢ yüzeylerinde taĢ temizliği yapılarak, içe bakan duvar yüzeylerinde sıva raspası yapılarak, horasan sıva ile sıvandıktan sonra kireç badana ile boyanmıĢtır. Saçak kısmındaki tuğla kirpi saçak korniĢteki bozulmalar giderilmiĢtir. Kubbe ve kubbe kasnak tuğlalarında derz temizliği yapılarak, kasnaklar üzerindeki kirpi saçak korniĢteki bozulmalar giderilmiĢtir. Çatı örtüsü sökülerek; dolgu malzemesi takviyesi yapılarak çamur harcı ile dolgusu yenilenip, kurĢun kaplamalar yenilenmiĢtir.

ġekil 6.57 Cem Sultan Bedesteni restorasyon öncesi ve sonrası genel görünümü (V.G.M. arĢivinden).

Restorasyon çalıĢmalarının tamamlanmasının ardından alıĢveriĢ merkezi (çarĢı) olarak hizmet etmek üzere 20 yıllığına özel iĢletmelere verildi. Bu sayede yapıya iĢlevsel bir içerik kazandırılarak, toplumun onda yaĢaması ve çevrenin ondan yararlanması amaçlanmıĢtır.