Ġsmail Bey Hanı (KurĢunlu Han)

ġekil 6.32 Ġsmail Bey Hanı‟nın (KurĢunlu Han) restorasyon sonraki genel görünümü

Candaroğulları Beyliği döneminde kervanların konaklaması amacıyla Kastamonu‟da yapılan bir diğer han, Ġsmail Bey Hanı‟dır (ġekil 6.32). Nasrullah Meydanı‟nın batısında Aktarlar ÇarĢısı‟nda bulunmaktadır. Güneyden Reisülküttab Hacı Mustafa Efendi Hanı (AĢir Efendi Hanı-Urgan Hanı), batıdan Balkapanı Hanı (Pembe Han) ve doğudan da FrenkĢah Hamamı ile çevrili durumdadır40

(ġekil 6.33).

40 _{Z.K.Bilici, Kastamonu‟da Türk Devri Mimarisi ve ġehir Dokusunun GeliĢimi (18. Yy sonuna kadar)} (doktora tezi) (1991),s.116

ġekil 6.33 Ġsmail Bey Hanı (KurĢunlu Han) genel vaziyet planı (V.G.M. arĢivinden).

Kitabesi olmayan hanın banisi Candaroğlu Ġsmail Bey‟dir. Ġsmail Bey‟in Kastamonu‟daki külliyesi için tanzim ettirdiği H.865, M.1460-61 tarihli vakfıyesinde külliyenin vakfı için ayrılan mal ve mülk arasında “Kastamonu merkezinde Attarlar ÇarĢısında” inĢa ettirdiği bu yapının adı da zikredilmektedir.41

Bu durumda, söz konusu eserin de, Ġsmail Bey‟in tahta geçiĢi ile vakfiyenin tanzim tarihi olan, 1443 ile 1460-61 yılları arasında inĢa edilmiĢ olması lazımdır. Bazı arĢiv belgelerinde ise 1691 tarihli bir kayıtta, “KurĢunlu han dimekle maruf” bu hanın, Ġsmail Bey vakfından olduğu yazılıdır.42

Bu belgelerden yola çıkılarak yapılıĢ tarihi, 1460 tarihinden önce olduğu söylenebilir.

Ġsmail Bey Hanı, kareye yakın dikdörtgen planlı ve iki katlı, tek avlulu plan tipindedir. Hanın asıl giriĢi kuzey cephesinin ortasından açılmıĢ yuvarlak kemerli

41 _{T.M.,Yaman, Kastamonu Tarihi; Kastamonu, 1935, s.11}

kapıdır. Bunun haricinde, sonradan açıldığı anlaĢılan güney cephesindeki basık kemerli, dikdörtgen çerçeve içinde kesme taĢlarla oluĢturulan dar bir kapıdan da hana giriĢ yapılabilmektedir. (ġekil 6.34)

ġekil 6.34 Ġsmail Bey Hanı (KurĢunlu Han) rölöve giriĢ kat planı (V.G.M. arĢivinden).

Kuzey cephedeki giriĢ kapısının her iki yanında üçer adet dükkan bulunmaktadır (ġekil 6.35). Bu dükkan cephelerinin alt kısımları, tuğla derzli kesme taĢ

malzeme ile yapılmıĢtır. Dükkânlar çapraz tonozlarla örtülüdür. Bu dükkanların sokağa açılan cepheleri tuğla malzemeli basık kemerle yapılmıĢtır (ġekil 6.36).43

ġekil 6.35 Ġsmail Bey Hanı kuzey cephedeki dükkanların genel görünümü

ġekil 6.36 Ġsmail Bey Hanı (KurĢunlu Han) kuzey cephesi (V.G.M. arĢivinden).

Batı cephenin kuzey-batı köĢesine yakın dükkanlar için de bu durum söz konusudur. Batı cephenin geri kalan bölümünün önüne, sonradan kemerlerle bölüntülü yeni dükkanlar eklenmiĢtir (ġekil 6.37).

43 _{Z.K.Bilici, Kastamonu‟da Türk Devri Mimarisi ve ġehir Dokusunun GeliĢimi (18. Yy sonuna kadar)} (doktora tezi) (1991),s.117

Kuzey cephedeki kapıdan girdiğimizde karĢımıza çıkan giriĢ kısmının çatı örtüsü tonoz Ģeklindedir. GiriĢ aksının sağ ve solunda sivri kemerlerle açılan sığ eyvanlar bulunmaktadır. Eyvanlarda karĢılıklı olarak birbirini gören birer niĢ yer alır. GiriĢ kısmından basık bir kemerle geçerek üzeri çapraz tonozla örtülü revak kısmına, oradan da tuğla malzemeyle oluĢturulan sivri kemer vasıtasıyla avluya ulaĢılmaktadır.

ġekil 6.37 Ġsmail Bey Hanı restitüsyon bodrum ve giriĢ kat planları (V.G.M. arĢivinden).

Kare planlı, 19mx19m. ölçüsündeki orta avlu, iki kat halinde, sıralı dikdörtgen planlı ve kesme taĢ örgülü masif ayaklara oturan tuğla örgülü sivri kemerler ve avluya açılan revaklarla çevrilmiĢtir. Hanın alt katında, kuzeyde tek sıra; doğu, batı ve güneyde ise çift sıra toplam kırk adet kare ve dikdörtgen masif ayak vardır. Avluya açılan, üzerleri çapraz tonozla örtülü, geride dikdörtgen; önde ise kare planlı çift sıra revaklar bulunur. Günümüzde bu revakların birçoğu muhdes eklerle kapatılarak oda haline getirilmiĢtir (ġekil 6.38).

ġekil 6.38 Ġsmail Bey Hanı avluya genel bakıĢ

Avlunun kuzeyindeki doğu-batı yönünde uzanan merdivenlerle üst kata çıkılmaktadır (ġekil 6.39). Merdiven kütlesi, alt kat revakında, ortada daha geniĢ tutulmuĢ olan giriĢ bölümünün iki yanındaki kemer gözlerini kapatmaktadır. Buna karĢılık, merdiven sahanlıklarının altı, tuğladan birer basık kemerle, kısmen kemerini de içine alacak Ģekilde, karĢısındaki revak gözüne bindirilip boĢaltığı için, kuzey revakının köĢelerindeki kemer gözleri kapanmamıĢtır.

Üst kat revaklarının çatı örtüsü beĢik tonozdur. Üst kat revakları, köĢelerdeki “L” kesitli ayaklar ve bunlar arasındaki dikdörtgen ayaklara oturan sivri kemerlerle avluya açılmaktadır (ġekil 6.40).

Üst katta revakların gerisinde 29 oda yer almaktadır. Genelde bu odaların çoğunun çatı örtüsü beĢik tonozken; güney-doğu ve güney-batı köĢelerdeki odaların örtüsü aynalı tonoz, kuzey-doğu ve kuzey-batı köĢedekiler ile batı cephenin ortasındaki mescidin örtüleri ise kubbedir. Kubbeli köĢe odalarının planı dikdörtgen olup, kuzey ve güney duvarları arasına atılan birer kemer ile taksim edilmiĢlerdir (ġekil 6.41). Batı cephenin ortasındaki kubbeli mescit de, ortada kare resmeden bir kubbe ile örtüldükten baĢka, doğu ve batı duvarları arasına atılan bir kemerle taksimata uğramıĢtır44

(ġekil 6.42). Kubbelere, pandantiflerle geçilmiĢtir. Odaların kapıları basık kemerli olup, kesme taĢtandır (ġekil 6.43).

Beden duvarlarının malzemesi üst bölümlerde moloz ve kaba yonu taĢ, alt bölümlerde ise düzgün kesme taĢtır. TaĢlar arasındaki derzler yerine göre dıĢa kabarık ve geniĢ kullanıldığından, taĢlar derze gömülü kalmıĢtır. Avluya bakan beden duvarları tamamıyla düzgün formlu kesme taĢtandır. Saçak kısmında beden duvarlarını sonlandıran düz bir korniĢ bulunur. Bu korniĢ duvarlar boyunca devam etmektedir. Sadece üst kat odalarını aydınlatacak Ģekilde kesme taĢlarla çerçeveli, demir parmaklıklı, yuvarlak kemerli tuğla alınlıklı pencereler bulunur.

Hanın çatı örtü malzemesi kurĢun kaplamadır. KöĢelerdeki odaların ve batı cephede bulunan kubbe örtülü mescidin çatısı kurĢun kaplamadır. Ayrıca çatıda, üst kat odalarının ocaklarına ait tuğla örgülü bacalar mevcuttur.

Han, ilk olarak 1721 yılında onarılmıĢtır.45

Han, daha sonra ise 1756 yılında onarılmıĢtır.46

Zamanında hanın tonozlarının üstü kurĢunla kaplı olduğundan, kurĢunlu han ismini almıĢtır. Zamanla kurĢunlar sökülmüĢ ve yerlerine sac kaplanmıĢtır. 1943 depreminde harap olan hanın sac kaplamaları sökülmüĢ, 1946 yılında ayaklar arasındaki kemerleri ve üst kat örtüsünün kurĢunları yenilenmiĢtir.47

1951 yılında üst katı onarılan hanı; Vakıflar Genel Müdürlüğü 1972 yılında restore etmiĢtir (ġekil 6.44).

44 _{Z.K.Bilici, Kastamonu‟da Türk Devri Mimarisi ve ġehir Dokusunun GeliĢimi (18. Yy sonuna kadar)} (doktora tezi) (1991),s.118

45 _{Kastamonu ġeriyye Sicil Defterleri, 434 no.‟lu defter, 338 sıra no.} 46 _{A. Gökoğlu, Paphlagonia (1952), s.350.}

ġekil 6.40 Ġsmail Bey Hanı (KurĢunlu Han) rölöve üst kat planı (V.G.M. arĢivinden).

ġekil 6.42 Ġsmail Bey Hanı (KurĢunlu Han) restitüsyon üst kat planı (V.G.M. arĢivinden).

ġekil 6.44 Ġsmail Bey Han (KurĢunlu Han), restorasyon sonrası genel görünüm.

Han, Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından 2003-2009 yılları arasında ihale ile projeleri hazırlanarak restore edilmiĢtir.

Bu onarım sırasında çatı örtüsü sökülerek, dolgu malzemesi takviyesi yapılarak çamur harcı ile dolgusu yenilenip, kurĢun kaplamalar yenilenmiĢtir. Üst kat odalarının duvarları onarılarak, derz temizliği yapılmıĢtır.

Hanın cephe ve temellerinde derz temizliği yapılarak horasan harçlı derz dolgusu yapılmıĢtır (ġekil 6.45). Beden duvarlarının iç ve dıĢ yüzeylerinde taĢ temizliği yapılarak koruyucu sürülmüĢtür. Hanın etrafına drenaj yapılmıĢtır. Kapatılan pencereler açılmıĢ ve pencere korkulukları yenilenerek, siyah yağlı boya ile boyanmıĢtır. Saçak kısmındaki korniĢteki bozulan kısımlar dondurulmuĢtur.

AhĢap giriĢ kapıları sökülerek yeni gabaralı metal kapılar takılıp üzerleri siyah yağlı boya ile boyanmıĢtır. GiriĢin sağında ve solunda yer alan üst kata çıkıĢı sağlayan merdivenlerde taĢ temizliği yapılarak, merdiven kenarına ve avluya açılan üst katın sivri kemerli açıklıkları arasına ahĢap küpeĢteli üzerleri siyah yağlı boyalı demir korkuluklar yapılmıĢtır.

Alt kattaki oda ve dükkanların ahĢap doğramaları ile üst kat odalarının ahĢap doğramaları ve kapıları koruyucu sürülerek yenilenmiĢtir.

ġekil 6.45 Ġsmail Bey Han (KurĢunlu Han), restorasyon sonrası genel görünüm

Hanın tüm oda ve revaklarında sıva raspası yapılarak, horasan sıva ile sıvandıktan sonra kireç badana ile boyanmıĢtır.

Günümüzde yapılan restorasyon çalıĢmalarının tamamlanmasının ardından otel ve restoran olarak hizmet etmek üzere 20 yıllığına özel bir Ģirketin iĢletmesine verilmiĢtir. Bu uygulama sayesinde han, hem yeni bir iĢlev kazanmıĢ hem de kullanılarak yaĢayan bir varlık olması düĢünülmüĢtür. (ġekil 6.46).