AĢir Efendi Hanı (Reisülküttab-Urgan Hanı)

Osmanlı Dönemi eserlerinden olan Urgan Hanı, Nasrullah Meydanı‟nda Nasrullah Camisi‟nin batı tarafında ve Ġsmail Bey Hanı‟nın (KurĢunlu Han) güneyinde kalmaktadır (ġekil 6.86).

ġekil 6.86 AĢir Efendi Hanı genel vaziyet planı (V.G.M. arĢivinden).

Doğu cephesinin ortasındaki basık kemerli giriĢ kapsının iç yüzünde bulunan kitabesinde, 1748 yılında Reis-ül Küttab Hacı Mustafa Efendi tarafından yapımına baĢlandığı ve oğlu AĢir Efendi tarafından 1748 yılında tamamlandığı anlaĢılmaktadır.64

AĢir Efendi Hanı, dikdörtgen planlı ve iki katlı, tek avlulu plan tipindedir. Ticaret hanı olarak inĢa edilmiĢtir. Hana doğu ve kuzey-batı cephelerinde açılmıĢ olan kapılardan girilmektedir (ġekil 6.87).

Hanın asıl giriĢi doğu cephesinin ortasından açılmıĢ basık kemerli kapıdır. Bunun haricinde, kuzey-batı cephesindeki yuvarlak kemerli kapısı ile Ġplikçiler ÇarĢısıyla irtibatlandırılmıĢtır.

ġekil 6.87 AĢir Efendi Hanı rölöve zemin kat planı (Z. Kenan Bilici‟den düzenlenerek).

Hanın doğu cephesindeki giriĢ kapısının her iki yanında üçer adet dükkan bulunmaktadır. Beton kiriĢleri ile ön cepheye açılan bu dükkanlar, düz tavanlıdır. Vaktiyle hanın içine dahil olan bu odalar, ön cepheleri açılarak dükkan haline getirilmiĢlerdir. Benzer bir müdahale ile kuzey cephede sıralanan odalar da günümüzde sokağa açılan birer dükkan haline gelmiĢlerdir65

(ġekil 6.88-6.89).

65 _{Z.K.Bilici, Kastamonu‟da Türk Devri Mimarisi ve ġehir Dokusunun GeliĢimi (18. Yy sonuna kadar)} (doktora tezi) (1991),s.129

ġekil 6.88 AĢir Efendi Hanı doğu giriĢ cephesi görünümü

ġekil 6.89 AĢir Efendi Hanı doğu cephesi görünümü

Hanın batı cephesinin kuzey-batı köĢesine yakın dükkanlar için de bu durum söz konusudur. Daha sonraki bir dönemde hanın batı cephesine kemerlerle bölünmüĢ yeni dükkanlar eklenmiĢtir.

Hanın doğu cephesindeki kapıdan girildiğinde karĢılaĢılan giriĢ kısmı, ortada sivri bir kemerle ayrılan ve sivri tonozla örtülü dikdörtgen planlıdır. Bu bölümden sivri kemerli açıklık vasıtasıyla avluya ulaĢılmaktadır (ġekil 6.90).

ġekil 6.90 AĢir Efendi Hanı iç avlu görünümü

Dikdörtgen planlı avlu, iki kat halinde, kare planlıdır. Zemin katta kesme taĢ örgülü, üst katta ise yekpare taĢtan masif ayaklara oturan tuğla örgülü sivri kemerler ve avluya açılan revaklarla çevrilmiĢtir. Avluyu çevreleyen bu revaklar, kuzey ve güneyde yedi, batıda ise beĢ kemer gözüyle avluya açılmaktadır. Avlunun doğusunda ise, zemin katta dört, üst katta ise beĢ kemer gözüyle avluya açılmaktadır.

Avluyu çevreleyen zemin kattaki kemer gözleri, kuzey ve güneyde tamamen, batıda ise giriĢi kapatmayacak Ģekilde avluya bakan ön yüzleri camekanlar, yan taraflarındaki kemerlerinin araları da duvarlarla bölünerek, kare planlı birer dükkan halini almıĢlardır. Vaktiyle revaka açılan batı ve güneydeki odaların, avluya bakan duvarları da yıkılarak bu dükkanlara dahil edilmiĢtir (ġekil 6.91).

Avlunun doğusundaki kuzey-güney yönünde uzanan merdivenlerle üst kata çıkılmaktadır. Merdiven kütlesi, zemin kat revakında giriĢ bölümünün iki yanındaki kemer gözlerini kapatmaktadır. Buna karĢılık, bu bölümlerin giriĢ ünitesine bakan karĢılıklı yüzlerindeki kemerleri kaldırılarak düz atkıyla geçilen giriĢ cephesi oluĢturularak birer dükkan halini almıĢlardır (ġekil 6.92).

ġekil 6.92 AĢir Efendi Hanı üst kata çıkıĢ merdivenleri görünümü

Üst kat revakları avluyu çepeçevre sarmaktadır. Üst kat revaklarının çatı örtüsü beĢik ve çapraz tonozdur (ġekil 6.93).

ġekil 6.93 AĢir Efendi Hanı rölöve 1.kat planı (Z. Kenan Bilici‟den düzenlenerek).

Üst katta, revakların gerisinde sonradan dükkan haline getirilen, revaka açılan cepheleri tamamıyla yenilenmiĢ, aynalı tonozla örtülü odalar vardır. Bu odaların hepsinde birer ocak ve baca mevcuttur (ġekil 6.94).

Üst katın güney-doğu köĢesinde, doğu cephede dıĢa taĢan dikdörtgen planlı mekan günümüzde mescit olarak kullanılmaktadır.

Beden duvarlarının malzemesi düzgün kesme taĢ olup, dıĢta yatay taĢ sıralarının derzlerinde kabarık olarak kullanılan harç ile tuğla taklidi çeĢitli geometrik süslemeler yapılmıĢtır. Beden duvarlarını sonlandıran iki sıra tuğla kirpi saçak duvarlar boyunca devam etmektedir. Sadece doğu ve kuzeyde kalan üst kat odalarını aydınlatacak Ģekilde kesme taĢlarla çerçeveli, basık kemerli, demir parmaklıklı ve tuğladan sivri kemerli alınlıkları bulunan pencereler vardır (ġekil 6.95).

ġekil 6.95 AĢir Efendi Hanı Genel Cephe Görünümü

Hanın çatısı, kiremitle örtülü kırma çatı Ģeklindedir. Ayrıca, çatıda kuzey ve doğuda kalan üst kat odaların ocaklarına ait tuğla örgülü bacalar mevcuttur (ġekil 6.96).

Binanın doğu ve kuzey cepheleri ile avluyu kuĢatan üst kat revaklarının cephelerinde, taĢ sıraları arasında yer alan bazı geometrik süslemeler ve kuĢ evlerinin zarif, dekoratif katkı getiren görünümleri dıĢında bir süslemeye rastlanmamıĢtır.66

66 _{Z.K.Bilici, Kastamonu‟da Türk Devri Mimarisi ve ġehir Dokusunun GeliĢimi (18. Yy sonuna kadar)} (doktora tezi) (1991),s.130

ġekil 6.96 AĢir Efendi Hanı genel görünümü

1814 ve 1838 yıllarında onarılan, 1905 yılı öncesinde depremde zarar gören yapının, alt katındaki ahırların sonradan bölünerek tonozlu odalar biçimine getirildiği, 1952 yılı öncesinde onarıma gereksinimi olan handaki dükkanların bir bölümünün Vakıflar Ġdaresi‟nce Ģahıslara satıldığı bilinmektedir67

(ġekil 6.97).

“Ahdızanlı”, “Urgan” ve “Reisülküttab” adlarıyla da anılan handa, 1961 yılında, dernek kanalıyla kuzey ve doğu cepheleri açılarak, dıĢa yönelik dükkânlar meydana getirilmiĢtir. Handa mülkiyetin çoğunluğu vakıflardan Ģahıs mülkiyetine geçmiĢtir. Ticari yaĢantısını sürdüren nadir yapılardan biridir (Yaman, 2003). Han, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 1972 yılında restore edilmiĢtir. Fakat bu onarımda, ne gibi değiĢiklikler ve neler yapıldığı hakkında kesin bir bilgiye ulaĢılamamıĢtır.

Günümüzde hanın, tekrar restore edilmesi gerekmektedir. Bu onarım sırasında çatısı kontrol edilerek, bozulmuĢ olan çatı sistemi ve kaplaması değiĢtirilmelidir.

Hanın iç ve dıĢ yüzeylerinde taĢ temizliği yapılarak, derz temizliğiyle birlikte derz dolgusu yapılmalıdır. Tüm doğramalar yenilenmeli, mevcut pencere korkulukları lokma demir parmaklık Ģekline çevrilmelidir. Saçak kısmındaki tuğla kirpi saçaktaki bozulmalar giderilmelidir.

ġekil 6.97 AĢir Efendi Hanı eski ve mevcut durumunun gösterimi (V.G.M. arĢivinden).

GiriĢin sağında ve solunda yer alan üst kata çıkıĢı sağlayan merdivenlerde taĢ temizliği yapılarak, merdiven kenarına ve avluya açılan üst katın sivri kemerli açıklıkları arasına korkuluklar yapılmalıdır.

Hanın tüm odaları ve revaklarda sıva raspası yapılarak, horasan sıva ile sıvandıktan sonra kireç badana ile boyanmalıdır.