cegen - [ceven, ceyen] (< ?) Harman artığına verilen isimdir. Harman yapıldıktan sonra eleklerden geçemeyen ve harman altının süpürülmesinden çıkan kaba sap ve başak kırıntıları bir araya toparlanır. Harman işi bittikten sonra rüzgârda savrulup geniş gözlü elekten geçirilerek içine karışan tahıl seçilir. Arta kalan kırıntılar, içinde kalan başak parçaları ile tahıl tanelerini seçmesi için kaz ve tavuk türü hayvanların önüne dökülür ya da samana katılır. (Ardahan, Damal, Göle, Hanak, Posof).
[ceven]: (Koyunpınar *Hanak). [ceyen]: (Aşıkşenlik *Çıldır).
cegen Cegen rüzgarda savrulurken Cegen elenirken
celh ~ celk (< ?) (TDK D.S., ) s. 1122 b) Harman savrulduktan sonra arta kalan yarı ezilmiş
başak ve kaba saman. (Ardahan).
cicora (< Gürc. cicora) Buğday ekininin içinde biten bir tür yabani bitkiye verilen isimdir. Buğdayın içinde küçük ve siyah tohumlar şeklinde görülür. (Ardahan, Çıldır, Göle, Hanak, Posof).
Buğdaydan cicorayı elekle seçerken
çalaheş ~ çalakeş (< Gürc. çala) cegen (Aşıkzilali *Posof).
debert- - [devert-] (< ?) Kuruması için harmana yayılan sapı veya otu dirgenle alt üst ederek kabartıp güneşlenmesini sağlama işini ifade etmede kullanılan eylemdir. Nemli olan sap ve otlar yığılması veya dövülebilmesi için harmana yayılarak kurumaya bırakılır. Gün içinde
hava alması ve güneş görmesi için aralıklarla çevrilir. (Ardahan, Göle, Hanak, Posof).
[devert-]: (Aşıkşenlik *Çıldır).
R- İnt. R- İnt.
deliceBuğday ekininin içinde biten bir tür yabani bitkiye verilen isimdir. Harman işi bittikten sonra çıkan buğdayın içinde küçük taneli siyah tohumlar şeklinde görülür. Yiyildiği zaman sersemlettiği için bu isim kullanılır. Un yapılacak buğday bu tür tohumlardan arındırıldıktan sonra öğütülür. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
gagaç (< Gürc. kakaçi / kaçaçi) İnce otun içinde görülen kalın ve sert ot parçalarına verilen isimdir. Çoğunlukla nadasa bırakılan tarlalardan biçilen otun içinde çok olur. Kalın otları hayvanlar yiyemez. Biçilen ot, içinde çok fazla kalın ot varsa hayvanlar yiyebilmesi için dövülerek saman yapılır. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
gagaç
garman harman (TDK D.S., s. 1928b) Harman. ( Kol *Posof). goyurğa kavurğa (Aşıkşenlik *Çıldır).
harç (< Ar. harç) Tahılın içine karışmış olan yabancı nesnelere verilen isimdir. Arpa ve
buğday tahıllarının içine bazen saman kırıntıları ile başka tür bitkilere ait tohumlar karışır. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
Harçlı arpa Harçlı buğday
harman - [hırman, garman] (< Far. harmen-hirman) 1. Üzerinde sap dövülen düz alana verilen isimdir. Sap dövmek için samanlık yakınında geniş ve düz alan oluşturulur. Tarlalardan getirilen saplar burada biriktirildikten sonra dövülür. 2. Üzerinde döven sürütmek için yere yayılan arpa veya buğday sapına verilen isimdir. Dövülecek miktarda sap daire biçiminde harman yapılan alana yayılır. (Ardahan, Damal, Göle, Hanak, Posof).
[hırman]: (Aşıkşenlik *Çıldır).
Harman yeri Harman yaparken
harman aç- - [hırman ser-] (< harman < Bk. Ab.) Saman yapmak için harmana sap yayma
işini ifade etmede kullanılan eylemdir. Dövülmesi için yığılan saplardan bir miktarı harmana yayılır. Ardından üzerinde hayvanlarla döven sürütülerek saman yapılır. (Ardahan, Damal, Göle, Hanak, Posof).
[hırman ser-]: (Aşıkşenlik *Çıldır).
Harman açıp dövmeye dair görseller
hedik - [hedih] (< Erm. hadig) Buğdayın suda haşlanmış biçimine verilen isimdir. İlkbaharda kuzusu olan zayıf koyunlara yedirmek için pişirilir. Zayıf koyunların kısa sürede toparlanmalarını ve sütlerinin artmasını sağlar. Koyunların sütü arttığı için kuzularını doyurabilirler. Bu sayede kuzu ölümleri önlenmiş olur. (Ardahan, Damal, Göle, Hanak, Posof).
[hedih]: (Aşıkşenlik *Çıldır).
hedik Hedik yaparken
R- İnt.
R- İnt.
R- İnt.
hızmıh ~ hızmık (< ?) cegen (Damal).
karacuh ~ karacıkTahılın içine karışmış küçük ve siyah renkli bir tür yabani bitki tohumuna
verilen isimdir. Saplar dövüldüğünde çıkan tahılın içinde görülür. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
kavurga / kavurğa Taze buğdayın sacda kavrulmuş biçimine verilen isimdir. Harman işleri bittiğinde taze buğdaydan yapılır. Dövülerek kavrulmuş un elde edilir. Ayrıca çerez olarak da yenir. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
kavurga Kavurga kavururken
kavut - [goyut] Kavrulmuş buğdaydan yapılan una verilen isimdir. Harmandan sonra taze buğdaydan yapılır. Buğday sacda kavrulduktan sonra el değirmeninde öğütülerek un elde edilir. Kış aylarında çorba yapımında kullanılır. (Ardahan, Damal, Göle, Hanak, Posof). [goyut]: (Aşıkşenlik *Çıldır).
kendime (< ?) yarma (Koyunpınar *Hanak).
kepek Unun içinden elenerek seçilen tahıl kabuklarının kırıntılarına verilen isimdir. Kepek insan yiyeceği olarak kullanılmaz. Biriktirilerek hayvanların samanına yem olarak katılır. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
kepek
kerdige - [kerdiyer] (< ?) Arpayla buğdayın karışımından oluşan una verilen isimdir. (Ardahan, Damal, Göle, Hanak, Posof).
kırma Arpanın kabaca öğütülmüş biçimine verilen isimdir. Büyükbaş hayvanların yedikleri samana yem olarak katılır. Ayrıca ıslatılarak civcivlere yem olarak da yedirilir. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
Arpa kırması
pahah ~ pakak (< ?) Hayvanların yemliğine konulan samana katık olarak karıştırılan arpa
kırmasına verilen isimdir. Çoğunlukla hayvanların samanla birlikte yemesi için ıslatılarak
samana karıştırılır. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
patoz at- (< patoz < Bk. I. c. 2.) Patoza dövmesi için dirgenle sap dökme işini ifade etmede kullanılan eylemdir. Saplar dövülürken bir kişi patozun önünde durarak sürekli patoza sap döker. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
Patoz atmaya dair görseller
patoz vur- (< patoz < Bk. I. c. 2.) Arpa ve buğday saplarının patozla dövülmesi işini ifade etmede kullanılan eylemdir. Saplar dövüleceği gün hane sahipleri seferber olurlar. Sap çekme, makineye sap atma, eleklerden tahıl alma işleri iş dağılımı yapılarak yürütülür. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
Patoz vurmaya dair görseller
R- İnt. R- İnt.
saman Dövülerek küçültülmüş ot ve sap parçalarına verilen isimdir. Çoğunlukla arpa ve buğday saplarından yapılır. Yörede en çok üretilen hayvan yiyeceğidir. Samanlıklara depolanarak kışın hayvanlara yedirilir. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
saman Saman yapmaya dair görsel
tahıl (< Ar. daḫl) Arpa ve buğday türü bitkilerin tohumlarına verilen isimdir. Harman işi bittikten sonra yığılan tahılın bir kısmı ailenin ve hayvanlarının yiyeceği olarak ayrılır, bir kısmı da tekrar ekim yapmak için tohumluk olarak depolanır. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
tahıl Harmandan çıkan tahıla dair görsel
tahıl al- (< tahıl < Bk. Ab.) Patozun eleklerinden akan tahılı kaplara doldurma işini ifade etmede kullanılan eylemdir. Arpa ve buğday sapları patozla dövülürken çalışanların bir kısmı eleklerden akan tahılı kaplara doldururlar. Doldurdukları kapları ya çuvallara boşaltırlar ya da yan tarafa serilen sergiye dökerler. Bu işi çoğunlukla kadınlar ve çocuklar yapar. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
Patozdan tahıl almaya dair görseller
R- İnt.
R- İnt.
tahıl yap- (< tahıl < Bk. Ab.) Tahılı eleyerek içindeki yabancı nesneleri seçme işini ifade etmede kullanılan eylemdir. Sap dövme işi bitikten sonra yığılan tahıllar içine karışan yabancı nesnelerden arındırılması için rüzgarda savrularak ekten geçirilir. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
Tahıl yapmaya dair görseller
tec (< ?) Tahıl yığınına verilen isimdir. Dövülen saplardan alınan tahıl harmanda yere serilen naylon ya da hasır türü örtülerin üzerinde biriktirilir. Harman işi bittikten sonra tahıllar içine yabancı nesne karışmışsa elenerek temizlenir. Ardından çuvallara doldurularak tahıl depolarına taşınır. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
tec Harmandan sonra tec yapılan tahılın elenip taşınmasına dair görseller
tecle- (< tec+le- < tec < Bk. Ab.) tepür et- (Damal).
tepür et- (< tepür < Bk. I. c. 2.) Tahılı kap içinde silkeleyerek içindeki yabancı nesneleri temizleme işini ifade etmede kullanılan eylemdir. Harmandan sonra içinde çok miktarda iri taneli nesne olan tahıl elenebilmesi için önce “tepür” denilen geniş kap içinde silkelenerek seçilir. Kap içine doldurulan tahıl alttan üste doğru silkelenince kaba nesneler elek üstünde birikir. Silkeleme süresince biriken nesneler avuçla alınır. Tahıl elenecek düzeye getirilinceye kadar bu işlem devam eder. (Hanak, Posof).
Tepür etmeye dair görseller
R- İnt. R- İnt.
teşle- ( < teş+le < teş < Far. taşd ) tepür etmek (Koyunpınar *Hanak).
tığ (< Far. tig) İçinden tahıl seçilmemiş samana verilen isimdir. Dövenle yapılan samanlar
için kullanılır. Saplar hayvanların sürüttüğü dövenle dövüldüğünde tahılla saman karışık olur. Daha sonra makinede ya da rüzgarda savrularak samanla tahıl seçilir. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
Tığı savururken Harman yerindeki tığ yığınları
tığ savur- - [tığ soyur-] Samanı rüzgarlandırarak içindeki tahılı seçme işini ifade etmede kullanılan eylemdir. Bu iş el gücüyle çalışan ahşap makineyle ya da samanı rüzgâra karşı yabayla savurmayla yapılır. Tahıl samana göre ağır olduğu için rüzgara doğru yapılan savurmada tahıl olduğu yere dökülür, fakat saman rüzgara kapılıp bir miktar ileri giderek yere dökülür. (Ardahan, Damal, Göle, Hanak, Posof).
[tığ soyur-]: (Aşıkşenlik *Çıldır).
Yabayla tığ savururken Tığ makinesiyle tığ savururken
tınaz (< Yun. tınos) Saman yığınına verilen isimdir. Harmandan sonra saman ıslanmaması ve
rüzgarda dağılıp telef olmaması için bir araya yığılır. Uygun zamanda taşınarak samanlığa doldurulur. (Hanak, Posof)
tınaz Tınaz yapılan samanın taşınmasına dair görsel
R- İnt. R- İnt.
R- İnt.
R- İnt.
un Yöresel olarak da una aynı isim kullanılır. Buğday ve arpa tahıllarından elde edilir. Yiyecek olarak çoğunlukla buğday unu kullanılır. Arpa unu ise hayvanlara yal çalmak ve civcivlere ekmek yapmak için kullanılır. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof). yarma Buğdaydan yapılan pilavlık bulgura verilen isimdir. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
yarma yap- Buğdayı kırıp bulgur yapma işini ifade etmede kullanılan eylemdir. Harmandan sonra alınan taze buğdaydan yapılır. Buğday kaynar suda haşlandıktan sonra dibek taşında dövülerek kabuğundan ayrıştırılır. Daha sonra el değirmeninde kırılarak bulgur yapılır. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
Yıkanmış buğday kurutulurken Buğday dibek taşında dövülürken El değirmeninde yarma yapılırken
yem Hayvanlara yiyecek olarak verilen arpa ve buğday tahıllarına verilen isimdir. Yem olarak en çok arpa kullanılır. Kümes hayvanlarının temel yiyeceğidir. Genelde tane şeklinde önlerine serpilerek yedirilir. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).