akos / akoz - [hagos] (< Erm. agos) Tarla sürerken pulluğun toprakta açtığı çukur ize verilen isimdir. (Ardahan, Göle, Hanak, Posof).
[hagos]: (Aşıkşenlik *Çıldır, Damal, Koyunpınar *Hanak).
akos
R-İnt. R-Altaş
alo - [aloy] (< ?) Tarla sürüme sırasına verilen isimdir. İmece usulüyle tarla sürerken kullanılır. Öküzlerle tarla sürerken gruba dahil olanlara tarlalarını sürme sırası belirlenir. Sırası gelen kişinin tarlaları sıranın başladığı günden itibaren hep birlikte sürülür. (Ardahan, Göle, Hanak, Posof).
[aloy]: (Aşıkşenlik *Çıldır).
boncuhla- ~ boncukla- Öküzün aracı çekmemek için kendisini yana kaçırması halini ifade
etmede kullanılan eylemdir. Yük çeken öküzlerden biri bazen çekmemek için huysuzlanarak boyunduruktan kurtulmaya çalışır. Bedenini kenara atar. Kafası boyunduruğa takılı kalarak çeken öküzle çapraz duruma düşer. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
ekenek Tarlaların olduğu ekim yapılan semte verilen isimdir. Yerleşim birimlerinde ürün
yetiştirmek için ekim alanları oluşturulur. Yerleşim birimi sakinleri ekim işlerini bu alanda yer alan tarlalarında gerçekleştirirler. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
ekenek Ekeneğe dair görsel
evlek at- Ekimi yapılacak tarlayı havalandırmak için birkaç yerinden sürme işini ifade etmede kullanılan eylemdir. İlkbaharda karlar eriyince tarlaların bahar yağmurları başlamadan sürülmesi gerekir. Bundan dolayı tarlalar tez vakitte kuruması için kenarlarından ve ortasından birer sıra sürülerek kurumaya bırakılır. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
Evlek atılmış tarlaya dair görsel
çoroş / çoros (< Erm. çoroçk) Sabanı çeken öküzlerin önüne koşulan yardımcı öküzlere
verilen isimdir. Öküzler sabanı çekemediği vakit ön kısma bir çift öküz daha koşulur. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
çoroş
gort ~ kort (< İng. court) Uzun süre ekilmediği için yüzeyi sertlenerek çimlenmiş tarlaya verilen isimdir. Tarla birkaç yıl sürülmediği zaman toprağı sertlenir ve yüzeyini çim türü bitkiler kaplar. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
Kort tarlaya dair görsel
gort kır- ~ kort kır- (< kort < Bk. Ab.) Uzun yıllar nadasta kaldığı için yüzeyi sertlenmiş tarlayı sürme işini ifade etmede kullanılan eylemdir. Bu tür tarlaların sürülmesi özel bir çaba ister. Ancak tek dişli büyük pullukla sürülebilir. Sürüldükten sonra tarla yüzeyinde iri taneli çimli toprak topakları oluşur. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
Kort tarla kırılmışken
goruh - [gorıh] ~ goruk (< ?) Sürüldükten sonra tarla yüzeyinde kalan toprak topaklarına verilen isimdir. (Ardahan, Çıldır, Göle, Hanak, Posof).
[gorıh]: ( Hoç. Hasköy *Ardahan).
goruk
göbek al- Tarlayı ortadan başlayıp sürmeyi ifade etmede kullanılan eylemdir. Tarla orta kısmından ya da kenarlarından başlanarak sürülür. Sürüme işini kolaylaştırdığı için tarlalar genelde orta kısmından başlanarak kenarlara doğru sürülür. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
günluh ~ günlük İmece yöntemiyle tarla sürerken kişiye düşen gün sayısına verilen isimdir. En az 10 - 12 çift öküzle gerçekleştirilen tarla sürme işinde birçok aile öküzlerini, saban için gereken malzemelerini ve çalışan insan gücünü birleştirirler. Gruba katılan aileler katkıda bulundukları öküz sayısına, sabana, sabana bağlanan zincire, sabanı tutan kişiye, öküzleri sürene ve öküz çobanına göre gün sayısı alırlar. Alınan gün sayısınca ailelerin tarlaları sürülür. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
ham bırah- ~ ham bırak- ( < Far. hām) havrez et- (Damal, Koyunpınar *Hanak).
ham kır- (< ham < Bk. ham) kort kır- (Aşıkşenlik *Çıldır).
ham tarla (< ham < Ar. ham) Uzun yıllar nadasa bırakıldıktan sonra ekimi yapılan tarlaya verilen isimdir. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
harazan öküzi ~ harazan öküzü (< ?) Sabana koşulan ilk sıradaki öküzlere verilen isimdir.
Bu ismi sabanın tekerlekli bölümüne verilen addan alır. Sabanın asıl yükünü ilk sırada koşulan hayvanlar sırtlandıkları için bu kısma güçlü öküzler ya da erkek mandalar bağlanır. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
havrez et- - [harbez et-] (< ?) Tarlayı üstünkörü sürme biçimini ifade etmede kullanılan eylemdir. Bazı tarlalar özensiz olarak yüzeyden ve aralıklar bırakılarak sürülür. Bu durum da tarlaya serpilen tohumun yüzeyde kalmasına ve ekinin seyrek bitmesine neden olur. Ayrıca bitki kökleri derine inemediği için ekin fazla gelişmez. (Ardahan, Göle, Hanak, Posof). [harbez et-]: (Aşıkşenlik *Çıldır).
hece çek- (< Ar. hacā) Sabanı yöneten kişiye yapılan uyarı seslenişini ifade etmede kullanılan eylemdir. Yaklaşık 10-12 çift öküzle tarla sürerken toprağı sürerek tarlanın başına gelindiğinde yeni sürüme başlamak için dönme işlemi gerçekleştirilir. Öküzler döndürülüp yeni sürüme başlamaya hazır hale getirilince boyundurukta oturarak öküzleri süren kişi dönme işleminin tamamlandığını bildirme amacıyla “hece çek” diye arkada sabanı yöneten kişiye seslenir. Sabanı yöneten kişi uyarıyı duyduğunda sabanı uygun pozisyona getirerek toprağı sürmeye başlar. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
herg / herk / herik - [herih] (< Erm. herk) Sürülerek nadasa bırakılan tarlaya verilen isimdir. Sürekli ekilmekten dolayı verimsiz hale gelen tarlalar ilkbaharda ya da sonbaharda sürülerek dinlenmeye bırakılır. (Ardahan, Damal, Göle, Hanak, Posof).
[herih]: (Aşıkşenlik *Çıldır).
Herik tarlaya dair görsel
hodah ~ hodak (< Erm. hōtaġ) Tarla sürerken boyunduruğa oturarak öküzleri süren çocuğa verilen isimdir. Öküzle tarla sürerken bir kişi sabanı tutarken başka biri de boyunduruğa oturarak öküzleri sopayla yönlendirir. Bu iş öküzlerin boynuna fazla ağırlık yapmaması için genellikle çocuklara yaptırılır. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
Hodaklara dair görsel
horavel / horel (< ?) Tarla sürerken yüksek sesle söylenen mani türü ezgiye verilen isimdir.
(Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
horel çek- (< horel < Bk. Ab. horavel) Eskiden öküzlerletarla sürenlerin aralarında yaptıkları
manili atışmaları ifade etmede kullanılan eylemdir. Birbirlerine yakın yerlerde tarla süren çiftçiler “horel” vakti olarak belirledikleri zaman gelince karşılıklı, bazen argoya dahi kaçan düzeyde, manili atışmalar yaparak iş ortamını neşelendirirler. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
hörük - [örük] (< ?) Tarla sürerken sabanı çeken öküzlerin ön kısmında yer alan öküzlere verilen isimdir. Çoğunlukla iki ya da üç çift öküzle tarla sürerken kullanılır. (Ardahan, Damal, Göle, Hanak, Posof).
[örük]: (Aşıkşenlik *Çıldır).
hörük at- Sabana koşulu öküzlerin önüne yeni bir çift öküz koşma işini ifade etmede kullanılan eylemdir. Öküzler sabanı çekmede zorlanınca önlerine “hörük” diye isimlendirilen yeni bit çift öküz daha bağlanır. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
hudut (< Ar. hudūd) Arazi ve tarlaların sınır hatlarına verilen isimdir. Çoğunlukla yerleşim
yerlerinin arazi ve mera alanlarının sınır boyları için kullanılır. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
imle (< ?) Öküzlerle tarla sürerken sabanın dişinin taşa takılması halini ifade etmede
kullanılan isimdir. Tarla sürerken bazen toprak altında bulunan iri taşlarla sabanın dişi takılır. Saban taştan kurtarıldıktan sonra sürmeye devam edilir. (Damal, Koyunpınar *Hanak).
kahus (< ?) (TDK, D.S., s. 2598) Ekim ayı. (Göle).
koş- 1. Tarlayı sürme işini ifade etmede kullanılan eylemdir. 2. Hayvanları çekeceği araca bağlama eylemi. 3. Bir aracı çekmesi için başka bir aracın arkasına bağlama eylemi. (Ardahan, Göle, Hanak, Posof).
Tarla koşmaya dair görseller
leşber - [reşber] ~ rençper (< Far. ranc-bar) Tarımsal faaliyetleri gerçekleştiren çiftçilere verilen isimdir. (Ardahan, Göle, Hanak, Posof).
[reşber]: (Aşıkşenlik *Çıldır, Damal, Koyunpınar *Hanak).
maçigal / maçgal / macgal - [mocgal] (< Gürc. maçgali) Öküzlerle tarla sürerken sabanı
yöneten kişiye verilen isimdir. Tarla sürerken sabanın düz gitmesi için arka tarafındaki dikey parçasından tutar. (Ardahan, Çıldır, Göle, Hanak, Posof).
[mocgal]: (Damal, Koyunpınar *Hanak).
maçigal
modgam - [modgem, modyam] (< Gürc. morbedi) Çiftçilerin imece yöntemiyle tarlalarını sürmelerine verilen isimdir. Bir çift öküzle tarla sürülmesi zor bir iştir. Bundan dolayı bazı
çiftçiler 8 ya da 12 çift öküzün çektiği büyük sabanla ekim yaparlar. Komşular öküzlerini, çiftte kullanılan araç-gereçlerini birleştirerek grup kurarlar. Sırayla tarlalarını sürerler. (Ardahan, Göle, Hanak, Posof).
[modgem]: (Damal, Koyunpınar *Hanak). [modyam]: (Aşıkşenlik *Çıldır).
Modgamlar tarla sürerken
muha düş- ~ mıha düş- (< muh < Bk. V. a. 3.) Öküz ve at gibi hayvanların ayağındaki nal çivisinin tırnak tabakasından ete geçmesi halini ifade etmede kullanılan eylemdir. Çivinin batması hayvanın topallamasına neden olur. Bu durum çift ve hasat dönemlerinde gerçekleşirse işleri aksadır. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
nağar (< ?) Tarlayı kenar kısmından başlayıp sürmeye verilen isimdir. Tarla daima orta
kısımdan başlanarak sürüldüğünde tarlanın orta yerinin çukurlaşmasına neden olur. Yağmur suları çukur alanda birikince ekinin çürümesine neden olur. Bu durumu önlemek için tarla bir yıl ortadan başlanıp sürülürken ertesi yıl kenarlardan başlanarak sürülür. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
nağar
R- İnt.
öküzci ~ öküzcü Çifte koşulan öküzleri otlatan çobana verilen isimdir. Çift sürme döneminde çifte koşulan öküzleri dinlenme vakitlerinde otlatması için çoban tutulur. Öküz çobanı akşam vakti çift sürme işi bitince öküzleri teslim alır, geç vakitlere kadar otlatıp doyurduktan sonra uygun bir yerde yatırır. Sabah tan vaktinde öküzleri kaldırarak tarla sürme işi başlayıncaya kadar otlatır, doyurduktan sonra öküzleri çift sürenlere teslim eder. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
öküz çah- ~ öküz çak- Öküzlerin tırnakları altına nal çakma işini ifade etmede kullanılan eylemdir. Ekim ve hasat dönemlerinde öküzler yük çektiği için tırnakları aşınarak yaralanır. Bu durumu önlemek için öküzlerin tırnak altlarına nal çakılır. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
Öküz çakmaya dair görseller
sinor ~ sınır (< Yun. sýnoron) Tarlaların ve çayırların hudut çizgilerine verilen isimdir. Bu
tür yerlerin sınırları birtakım sınır göstergesi olarak kullanılan işaretlerle belirlenir. Tarlaların sınırlarını göstermesi için iki tarla arasında sürülmemiş alan bırakılır. Çayırlık alanların sınırları ise sınır köşelerinde kare biçiminde çim kesilerek açılan çukurlarla ya da sınır başlarına konulan taşlarla işaretlenir. Hasat döneminde çayır sahipleri bu işaretlere göre sınırlarını belirleyerek çayırlarını biçerler. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof). sür- koş- (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
tapan et- Sürülmüş tarlanın yüzeyini düzleme işini ifade etmede kullanılan eylemdir. Tarla sürüldükten sonra yüzeyinde parçalanmamış toprak topakları ile çukur ve tümsekler oluşur. Hasatta kolaylık sağlaması için tarlanın yüzeyinde sürgü sürütülerek yüzeyi düzlenir. (Ardahan, Çıldır, Damal, Göle, Hanak, Posof).
Traktörle tarla tapan ederken
R- İnt. R- İnt.
tarla - [talla, terne] Üzerinde ekim yapılıp ürün yetiştirilen alanlara verilen isimdir. Yerleşim yerlerinde çiftçilik yapan ailelerin dekar ölçüsüne göre belirlenmiş ekim alanları vardır. Bu alanlarda ekim faaliyetlerini yürütürler. (Ardahan, Damal, Göle, Hanak).
[talla]: (Aşıkzülali *Posof). [terne]: (Aşıkşenlik *Çıldır).
Ekimi yapılmış tarlalara dair görseller
tump - [tum] (< Erm. tump)İki tarla arasında bırakılan sürülmemiş dar ve uzun tümsek alana
verilen isimdir. İki tarlanın sınırını gösterir. Bu alanlar sürülmediği için üzerinde çim türü ot biter. Bundan dolayı ekim yapılan tarlaların sınırları uzaktan dahi görülebilir. Tarla sahipleri bu alanı sınır kabul ederek onun dahilindeki alanda ekim ve hasat yaparlar. (Ardahan, Damal, Göle, Hanak, Posof).
[tum]: (Aşıkşenlik *Çıldır).
tump
ülek (< ?) çoros (Aşıkzülali *Posof).