III. BÖLÜM: 2008 KÜRESEL KRİZİ VE TÜRKİYE'DEKİ BANKACILIK
3.10. Türkiye'de ki Bankacılık Sisteminin Veri Zarflama Analizi İle İncelenmesi
3.10.3. Bulgular ve Değerlendirmeler
Üretim yaklaşımı için ilk olarak Charnes, Cooper, Rhodes (CCR) Modeli kul- lanılarak her yıl için toplam etkinlik değerleri hesaplanmıştır. Ardından Malmquist toplam faktör verimliliği analizi ile Malmquist endeksi, teknik etkinlik, teknolojideki değişme, saf teknik etkinlik ve ölçek etkinliği değerleri hesaplanmış ve yıllar itiba- riyle tablolaştırılmıştır.
Üretim yaklaşımına göre 2003-2007 yılları arasında gözlem kümesindeki mev- duat bankalarının yıllar itibariyle toplam etkinlik değerleri Tablo-19’da, 2008-2012 yılları arası etkinlik değerleri ise Tablo-20’de verilmiştir.
Tablo-19: Üretim Yaklaşımına Göre Gözlem Kümesi İçin Etkinlik Değerleri (2003-2007)
Kodu Bankalar 2003 Yılı Teknik Etkin. 2004 Yılı Teknik Etkin. 2005 Yılı Teknik Etkin. 2006 Yılı Teknik Etkin. 2007 Yılı Teknik Etkin.
1 Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş. 85,90% 100% 100% 100% 100%
2 Türkiye Halk Bankası A.Ş. 93,40% 100% 96,70% 97,40% 100%
3 Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. 100% 100% 94,40% 100% 99,30%
4 Adabank A.Ş. 93,30% 61,70% 5,60% 4,90% 5,10%
5 Akbank T.A.Ş. 100% 100% 100% 100% 100%
6 Alternatifbank A.Ş. 76,70% 69,60% 81% 85,60% 96,60%
7 Anadolubank A.Ş. 93,70% 76,80% 81,50% 67,90% 70,60%
8 Şekerbank T.A.Ş. 100% 85,20% 100% 100% 100%
9 Tekstil Bankası A.Ş. 82,20% 68,20% 74,00% 72,60% 79,50%
10 Turkish Bank A.Ş. 100% 99,00% 77,30% 73,80% 82,70%
11 Türk Ekonomi Bankası A.Ş. 100% 100% 100% 100% 83,40%
12 Türkiye Garanti Bankası A.Ş. 91,90% 83,10% 75,20% 100% 100%
13 Türkiye İş Bankası A.Ş. 74,90% 72,00% 80,40% 80,50% 77,20%
14 Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. 95,50% 75,60% 83,00% 77,20% 83,60%
15 Arap Türk Bankası A.Ş. 14,40% 11,30% 13,00% 16,70% 20,00%
16 Citibank A.Ş. 83,70% 98,20% 99,60% 100% 100%
17 Denizbank A.Ş. 83,90% 74,40% 75,40% 90,60% 100%
18 Deutsche Bank A.Ş. 30,30% 3,40% 24,70% 69,40% 11,90%
19 Finans Bank A.Ş. 89,30% 71,60% 69,10% 85,30% 91,00%
20 ING Bank A.Ş. 100% 100,00% 100% 100% 100%
21 HSBC Bank A.Ş. 70,60% 74,20% 73,70% 92,80% 82,70%
22 Turkland Bank A.Ş. 72,70% 51,50% 57,3% 64,30% 67,60%
23 Bank Mellat 82,20% 100% 100,00% 100% 94,70%
24 Habib Bank Limited 41,50% 38,30% 18% 8,50% 38,60%
25 JPMorgan Chase Bank N.A. 5,10% 93,40% 69,30% 23,90% 8,70%
26 Société Générale (SA) 31,70% 48,70% 33,30% 26,10% 12,20%
Tablo-20: Üretim Yaklaşımına Göre Gözlem Kümesi İçin Etkinlik Değerleri (2008-2012) Kodu Bankalar 2008 Yılı Teknik Etkin. 2009 Yılı Teknik Etkin. 2010 Yılı Teknik Etkin. 2011 Yılı Teknik Etkin. 2012 Yılı Teknik Etkin.
1 Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş. 100% 100% 100% 96,20% 100%
2 Türkiye Halk Bankası A.Ş. 100% 100% 100% 100% 100%
3 Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. 100% 99,60% 100% 99,00% 100%
4 Adabank A.Ş. 6,10% 5,90% 5,40% 6,20% 7,50%
5 Akbank T.A.Ş. 100% 90,70% 88,50% 94,50% 96,90%
6 Alternatifbank A.Ş. 83,40% 95,60% 91,70% 90,50% 78,70%
7 Anadolubank A.Ş. 70,00% 76,20% 72,40% 68,40% 63,10%
8 Şekerbank T.A.Ş. 100% 100% 100% 100% 100%
9 Tekstil Bankası A.Ş. 57,60% 84,40% 81,40% 87,10% 84,30%
10 Turkish Bank A.Ş. 97,20% 96,30% 92,30% 90,20% 80,10%
11 Türk Ekonomi Bankası A.Ş. 80,90% 86,90% 86,40% 91,70% 89,10%
12 Türkiye Garanti Bankası A.Ş. 95,40% 89,00% 81,50% 90,90% 83,10%
13 Türkiye İş Bankası A.Ş. 90,40% 75,30% 73,00% 75,10% 84,20%
14 Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. 100% 100% 96,10% 100% 99,10%
15 Arap Türk Bankası A.Ş. 33,40% 28,80% 25,80% 36,60% 30,90%
16 Citibank A.Ş. 100% 100% 100% 100% 100%
17 Denizbank A.Ş. 100% 100% 100% 100% 100%
18 Deutsche Bank A.Ş. 16,30% 33,70% 78,70% 26,40% 19,70%
19 Finans Bank A.Ş. 88,80% 83,10% 74,80% 79,70% 81,80%
20 ING Bank A.Ş. 100% 100% 88,00% 100% 94,80%
21 HSBC Bank A.Ş. 92,30% 88,50% 74,50% 81,70% 86,40%
22 Turkland Bank A.Ş. 83,20% 86,00% 78,20% 85,20% 79,80%
23 Bank Mellat 100% 100% 100% 100% 75,40%
24 Habib Bank Limited 45,70% 29,40% 41,30% 55,20% 57,80%
25 JPMorgan Chase Bank N.A. 13,80% 1,70% 51,10% 29,50% 5,90%
26 Société Générale (SA) 75,00% 73,20% 68,60% 52,70% 70,00%
Ortalama 78,10% 77,90% 78,80% 78,30% 75,70%
2003’de etkin olan banka sayısı 6’dır. Bu bankalar; Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O., Akbank T.A.Ş., Şekerbank T.A.Ş., Turkish Bank A.Ş., Türkiye Ekonomi Bankası A.Ş. ve ING Bank A.Ş.’dir.
2004’de etkin olan banka sayısı 7’dir. Bu bankalar; Türkiye Cumhuriyet Ziraat Bankası A.Ş., Türkiye Halk Bankası A.Ş., Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O., Akbank T.A.Ş., Türkiye Ekonomi Bankası A.Ş., ING Bank A.Ş. ve Bank Mellat’dır.
2005’de etkin olan banka sayısı 6’dır. Bu bankalar; Türkiye Cumhuriyet Ziraat Bankası A.Ş., Akbank T.A.Ş., Şekerbank T.A.Ş., Türk Ekonomi Bankası A.Ş, ING Bank A.Ş. ve Bank Mellat’dır.
2006’da etkin olan banka sayısı 9’dur. Bu bankalar; Türkiye Cumhuriyet Ziraat Bankası A.Ş., Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O., Akbank T.A.Ş., Şekerbank T.A.Ş., Türk Ekonomi Bankası A.Ş., Türkiye Garanti Bankası A.Ş., Citibank A.Ş., ING Bank A.Ş. ve Bank Mellat’dır.
2007’de etkin olan bankaların sayısı 8’dir. Bu bankalar; Türkiye Cumhuriyet Ziraat Bankası A.Ş., Türkiye Halk Bankası A.Ş., Akbank T.A.Ş., Şekerbank T.A.Ş., Türkiye Garanti Bankası A.Ş., Citibank A.Ş., Denizbank A.Ş. ve ING Bank A.Ş.’dir.
2008’de etkin olan bankaların sayısı 10’dur. Bu bankalar; Türkiye Cumhuriyet Ziraat Bankası A.Ş., Türkiye Halk Bankası A.Ş., Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O., Akbank T.A.Ş., Şekerbank T.A.Ş., Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., Citibank A.Ş., De- nizbank A.Ş., ING Bank A.Ş. ve Bank Mellat’dır.
2009’da etkin olan bankaların sayısı 8’dir. Bu bankalar; Türkiye Cumhuriyet Ziraat Bankası A.Ş., Türkiye Halk Bankası A.Ş., Şekerbank T.A.Ş., Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., Citibank A.Ş., Denizbank A.Ş., ING Bank A.Ş. ve Bank Mellat’dır.
2010’da etkin olan bankaların sayısı 7’dir. Bu bankalar; Türkiye Cumhuriyet Ziraat Bankası A.Ş., Türkiye Halk Bankası A.Ş., Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O., Şekerbank T.A.Ş., Citibank A.Ş., Denizbank A.Ş. ve Bank Mellat’dır.
2011’de etkin olan bankaların sayısı 7’dir. Bu bankalar; Türkiye Halk Bankası A.Ş., Şekerbank T.A.Ş., Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., Citibank A.Ş., Denizbank A.Ş. ING Bank A.Ş. ve Bank Mellat’dır.
2012’de etkin olan bankaların sayısı 6’dır. Bu bankalar; Türkiye Cumhuriyet Ziraat Bankası A.Ş., Türkiye Halk Bankası A.Ş., Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O., Şekerbank T.A.Ş., Citibank A.Ş. ve Denizbank A.Ş.’dir.
Yıllar bazında en düşük etkinliğe sahip olan bankalar; 2003’de JPMorgan Cha- se Bank N.A., 2004’de Deutsche Bank A.Ş., 2005, 2006, 2007 ve 2008’de Adabank A.Ş., 2009’da JPMorgan Chase Bank N.A., 2010 ve 2011’de Adabank A.Ş., ve 2012’de JPMorgan Chase Bank N.A.’dır.
Üretim yaklaşımına göre yıllar itibariyle ortalama istatistikler Tablo-21’de ve- rilmiştir.
Tablo-21: Üretim Yaklaşımına Göre Yıllar İtibariyle Ortalama İstatistikler
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Ortalama Etkinlik Derecesi 0,766 0,752 0,724 0,745 0,733 0,781 0,779 0,788 0,783 0,757 Gözlem Kümesinin Oluşturan Banka Sayısı 26 26 26 26 26 26 26 26 26 26 Etkin Birim Sayısı 6 7 6 9 8 10 8 7 7 6 Etkin Olma- yanların Ortalaması 0,696 0,661 0,649 0,610 0,614 0,643 0,682 0,710 0703 0,684 En Düşük Etkinlik Derecesi 0,051 0,034 0,056 0,049 0,051 0,061 0,017 0,054 0,062 0,059
Tablonun birinci satırında gözlem kümesi içerisinde yer alan bankaların ilgili yıllar için hesaplanan etkinlik derecelerinin ortalaması, ikinci satır yıllar itibariyle gözlem kümesini oluşturan bankaların sayısı, üçüncü satırda yıllat itibariyle etkin bankaların sayısı, dördüncü satırda gözlem kümesi içerisinde yer alan etkin olmayan bankaların etkinlik derecelerinin ortalaması, beşinci satırda ise yıllarda itibariyle en düşük etkinlik dereceleri verilmiştir. 2003-2012 yılları arası ortalama etkinlik derece- si sırasıyla; %76,6, %75,2, %72,4, %74,5, %73,3, %78,1, %77,9, %78,8, %78,3 ve %75,7 olarak gerçekleşmiştir. Tablodaki verilere göre 2010 etkinlik derecelerinin en yüksek olduğu yıl, etkinlik derecelerinin en düşük olduğu yıl ise 2008 küresel kriz
öncesi yani 2007’dir. 2003, 2005 ve 2012 etkin banka sayısının en az olduğu yıllardır. 2006 etkin olmayan bankaların ortalamasının %61 ile en düşük olduğu yıl, etkin ol- mayan bankalar arasında en düşük etkinlik derecesinin olduğu yıl ise 2008 küresel krizinin etkisinin hissedildiği 2009’dur.
2005 ve 2006 yıllarında gerçekleşen banka satın almalarının satın alınan ban- kaların etkinliklerini etkilediği görülmektedir. 2005 ve 2006 yılında gerçekleşen banka satın almaları aşağıda gösterilmiştir (Kılıç ve Akın, 2008: 244):
2005’de Türk Ekonomi Bankası’nın %50’si Fransa bankası BNB Paribas ta- rafından satın alınmıştır.
2005’de Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. İtalyan Unicredit’e satılmıştır.
2005’de Türkiye Garanti Bankası A.Ş. ‘nin %25,5’i ABD menşeli General Electric Grubu’na satılmıştır.
2006’da Şekerbank T.A.Ş. Kazakistan Bank Turan Alem’e satılmıştır. 2006’da Akbank T.A.Ş.’nin %20’si ABD menşeli Citigroup’a satılmıştır. 2006’da FinansBank A.Ş’nin %80,4’ü Yunanistan bankası National Bank Of
Greece’e satılmıştır.
2006’da Denizbank A.Ş. Belçika menşeli Dexia tarafından satın alınmıştır. Bu bankalardan Türk Ekonomi Bankası A.Ş. satın almanın gerçekleştiği 2006’dan sonra hiçbir yıl etkinliğe ulaşamamıştır. Unicredit’e satılan Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. ise 2008, 2009 ve 2011 yıllarında etkinliğe ulaşabilmiştir. Türkiye Ga- ranti Bankası A.Ş. sadece satın alma işleminin gerçekleştiği 2005 sonrası 2006 ve 2007 yıllarında etkin olduğu gözlemlenmiştir. Şekerbank T.A.Ş. 2004 hariç bütün yıllarda etkindir. Akbank T.A.Ş. 2009, 2010, 2011 ve 2012 yılları dışında sürekli etkin konumdadır. 2006’da National Bank Of Greece’e satılan Finansbank A.Ş. ana- liz dönemini kapsayan 2003-2012 yılları arasında etkinliğe ulaşamamıştır. 2007’de Dexia tarafından satın alınan Denizbank A.Ş. ise 2007 sonrası sürekli etkin olmuştur. Bu bağlamda 2005 ve 2006 yıllarında gerçekleşen satın almaların bu 7 bankanın et- kinliğini olumsuz ya da olumlu olarak bir şekilde etkilediği söylenebilir.
Özel sermayeli bankalardan biri olan Adabank A.Ş. 1984’de Uzan Grubu ta- rafından kurulmuş bir Türk bankasıdır. 2004’de TMSF tarafında n Adabank A.Ş.’ye el konulmuştur. Bu gelişme sonrası sonrası 2003’de %93,30 gibi bir etkinliğe sahip
olan banka el koymanın gerçekleştiği 2004 ve sonrası sürekli düşük etkinlik göster- miştir.
Türkiye’de şube açan yabancı bankalardan olan Société Générale (SA)’nın 2008-2012 yılları arasında etkinliğinin artmasındaki temel faktör olarak şube sayısını 2008-2012 yılları arasında artırmaması, aynı ölçekte faaliyette bulunması ve bakir alanlarda kredi faaliyetinde bulunarak belli bir müşteri portföyü ile çalışması şeklin- de değerlendirebilir (Akbalık ve Sırma, 2013: 12). Türkiye’de şube açan yabancı bankalardan JP Morgan Chase Bank N.A. 1984’de faaliyetine The Chase Manhattan Bank adıyla başlamış 2001’de gerçekleşen birleşme sonrası JP Morgan Chase Bank N.A. olarak faaliyette bulunmaktadır. JP Morgan Chase Bank N.A. bir Amerikan çokuluslu bankacılık ve finansal hizmetler holding şirketidir. JP Morgan Chase Bank N.A.’nın analizimizde en etkin olduğu yıl %93,40 ile 2004’dür. ABD merkezli bir banka olması sebebiyle 2008 küresel krizinin bankanın etkinliğini ciddi biçimde etki- lediği görülmektedir. 2007 etkinliği %5,90, 2008 etkinliği %13,80 ve 2009 etkinliği %1,70 olarak gerçekleşmiştir. ABD’de krize karşı alınan önlemlerin 2010’da etkisini göstermesiyle JP Morgan Chase Bank N.A.’nın 2010’da etkinliği artış göstererek %51,10 olarak gerçekleşmiştir.
Analiz döneminde etkinlik derecelerinin geliştirilip geliştirilmediği incelendi- ğinde, 10 banka 2003 etkinlik değerlerinin koruyamayarak 2012 itibariyle etkinlik değerlerini düşürmüşlerdir. Bu bankalar; Adabank A.Ş., Akbank A.Ş., Anadolubank A.Ş. Turkish Bank A.Ş., Türk Ekonomi Bankası A.Ş. Türkiye Garanti Bankası A.Ş., Deutsche Bank A.Ş., Finans Bank A.Ş., ING Bank A.Ş. ve Bank Mellat’dır. 14 ban- ka ise aynı dönemde etkinlik değerlerinin artırmışlardır. Bu bankalar; Türkiye Cum- huriyet Ziraat Bankası A.Ş., Türkiye Halk Bankası A.Ş., Alternatifbank A.Ş., Tekstil Bankası A.Ş., Türkiye İş Bankası A.Ş., Yapı ve Kredi Bankası A.Ş., Arap Türk Ban- kası A.Ş., Citibank A.Ş., Denizbank A.Ş., HSBC Bank A.Ş., Turkland Bank A.Ş., Habib Bank Limited, JPMorgan Chase Bank N.A. ve Société Générale (SA)’dır. 2 bankanın ise etkinlik değerleri 2003 ve 2012’de değişmeyerek sabit kalmıştır. Bu iki banka; Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. ve Şekerbank T.A.Ş.’dir. Bu iki banka aynı zamanda tam etkin olan yani 1,0 etkinlik değerine sahip olan bankalardır.
Tablo-21’deki verilere göre 2003’de 20, 2004’de 19, 2005’de 20, 2006’da 17, 2007’de 18, 2008’de 16, 2009’da 18, 2010’da 19, 2011’de 19 ve 2012’de 20 banka teknik etkinlik gösterememiştir. Bir başka deyişle, bu bankalar mevcut girdileriyle sektör içerisinde ölçeklerine göre ulaşabilecekleri çıktı düzeyinin altında kalmışları- dır.
Etkin olmayan bankaların etkin hale gelebilmeleri için referans almaları gere- ken etkin bankalar ve hangi oranda referans almaları gerektiği Tablo-22’de verilmiş- tir.
Tablo-22: Üretim Yaklaşımına Göre 2012 Yılı İçin Etkin Olmayan Bankaların Referans
Kümeleri ve Yoğunluk Değerleri
Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş.
Referans Kümesi Akbank T.A.Ş. Turkish Bank A.Ş.
Yoğunluk 0,814 0,398
Türkiye Halk Bankası A.Ş.
Referans Kümesi Akbank T.A.Ş. Turkish Bank A.Ş.
Yoğunluk 0,424 0,614
Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O.
Referans Kümesi T. Vakıflar Bankası
T.A.O.
Yoğunluk 1
Adabank A.Ş.
Referans Kümesi ING Bank A.Ş.
Yoğunluk 0,429 Akbank T.A.Ş.
Referans Kümesi Akbank T.A.Ş.
Yoğunluk 1
Alternatifbank A.Ş.
Referans Kümesi Akbank T.A.Ş. ING Bank A.Ş.
Yoğunluk 1,249 0,144
Anadolubank A.Ş.
Referans Kümesi Akbank T.A.Ş. Turkish Bank A.Ş. ING Bank A.Ş. T. Vakıflar Bankası
T.A.O.
Yoğunluk 0,762 0,047 0,117 0,219
Şekerbank T.A.Ş.
Referans Kümesi Şekerbank T.A.Ş.
Yoğunluk 1
Tekstil Bankası A.Ş.
Referans Kümesi Akbank T.A.Ş. ING Bank A.Ş.
Yoğunluk 1,156 0,393
Turkish Bank A.Ş.
Referans Kümesi Turkish Bank A.Ş.
Yoğunluk 1
Türk Ekonomi Bankası A.Ş.
Referans Kümesi Türk Ekonomi Bankası
A.Ş.
Yoğunluk 1
Türkiye Garanti Bankası A.Ş.
Referans Kümesi Türk Ekonomi Bankası
A.Ş. Akbank T.A.Ş. T. Vakıflar Bankası T.A.O.
Yoğunluk 0,207 0,770 0,077
Türkiye İş Bankası A.Ş.
Referans Kümesi T. Vakıflar Bankası
T.A.O. ING Bank A.Ş. Turkish Bank A.Ş. Akbank T.A.Ş.
Yoğunluk 0,099 0,464 0,210 0,367
Yapı ve Kredi Bankası A.Ş.
Referans Kümesi Türk Ekonomi Bankası
A.Ş. Akbank T.A.Ş.
Yoğunluk 0,513 0,640
Arap Türk Bankası A.Ş.
Referans Kümesi Akbank T.A.Ş. Türk Ekonomi Bankası
A.Ş.
Yoğunluk 0,898 1,604
Citibank A.Ş.
Referans Kümesi Türk Ekonomi Bankası
A.Ş. Yoğunluk 1,358 Denizbank A.Ş.
Referans Kümesi Türk Ekonomi
Bankası A.Ş. Akbank T.A.Ş. ING Bank A.Ş. T. Vakıflar Bankası T.A.O.
Yoğunluk 0,152 0,747 0,146 0,094
Deutsche Bank A.Ş.
Referans Kümesi Türk Ekonomi
Bankası A.Ş. Yoğunluk 0,741 Finans Bank A.Ş.
Referans Kümesi Akbank T.A.Ş. ING BANK A.Ş.
Yoğunluk 1,404 0,150
ING Bank A.Ş.
Referans Kümesi ING BANK A.Ş.
Yoğunluk 1
HSBC Bank A.Ş.
Referans Kümesi Akbank T.A.Ş. ING Bank A.Ş.
Yoğunluk 0,141 1,411
Turkland Bank A.Ş.
Referans Kümesi Akbank T.A.Ş. ING Bank A.Ş.
Yoğunluk 1,380 0,566
Bank Mellat
Referans Kümesi Akbank T.A.Ş. ING Bank A.Ş.
Yoğunluk 0,611 0,230
Habib Bank Limited
Referans Kümesi ING Bank A.Ş. Akbank T.A.Ş.
Yoğunluk 0,437 0,493
JPMorgan Chase Bank N.A.
Referans Kümesi ING Bank A.Ş.
Yoğunluk 2,500 Société Générale (SA)
Referans Kümesi Akbank T.A.Ş. ING Bank A.Ş.
Etkin bankalar tam etkinliğe ulaşmış bankalardır ve yoğunluk olarak 1,00 de- ğerini almışlardır. 2012 için tespit edilen 6 etkin bankaya referans olarak yine kendi- leri gösterilmişlerdir. Bu bankalar; Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O., Akbank T.A.Ş., Şekerbank T.A.Ş., Turkish Bank A.Ş., Türk Ekonomi Bankası A.Ş.ve ING Bank A.Ş.’dir. Bu bankalar hedefe ulaşmışlardır ve başka bir bankayı referans almalarına gerek yoktur.
Üretim yaklaşımına göre gözlem kümesini oluşturan bankaların Malmquist Endeksi sonuçları Tablo-23 ve Tablo-24’de verilmiştir.
Tablo-23: Üretim Yaklaşımına Göre Gözlem Kümesini Oluşturan Bankaların Malmquist
Endeksi Sonuçları (2004-2008)
Bankalar Malmquist 2004 Yılı Endeksi 2005 Yılı Malmquist Endeksi 2006 Yılı Malmquist Endeksi 2007 Yılı Malmquist Endeksi 2008 Yılı Malmquist Endeksi
Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Ban-
kası A.Ş. 1,23 1,07 1,11 1,05 1,07
Türkiye Halk Bankası A.Ş. 1,14 0,93 1,09 1,09 1,16
Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. 1,18 0,92 1,01 1,05 1,08
Adabank A.Ş. 0,64 0,08 0,95 1,06 1,15
Akbank T.A.Ş. 1,04 1,21 0,95 1,08 1,00
Alternatifbank A.Ş. 1,12 1,20 1,11 1,10 0,92
Anadolubank A.Ş. 0,90 1,12 0,81 1,00 0,96
Şekerbank T.A.Ş. 0,83 1,06 1,05 0,90 1,07
Tekstil Bankası A.Ş. 1,11 1,12 0,98 1,09 0,73
Turkish Bank A.Ş. 0,86 0,79 1,04 1,13 1,14
Türk Ekonomi Bankası A.Ş. 1,14 1,46 1,21 0,65 0,97
Türkiye Garanti Bankası A.Ş. 1,03 1,09 1,27 1,12 0,91
Türkiye İş Bankası A.Ş. 1,04 1,13 1,04 1,01 1,28
Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. 1,06 1,13 0,96 1,09 1,26
Arap Türk Bankası A.Ş. 1,39 1,17 1,20 1,25 1,70
Citibank A.Ş. 1,40 1,42 2,21 0,69 1,19
Denizbank A.Ş. 1,00 1,11 1,19 1,15 0,84
Deutsche Bank A.Ş. 0,15 7,96 2,96 0,18 1,40
Finans Bank A.Ş. 1,13 1,02 1,23 1,08 1,02
ING Bank A.Ş. 1,18 1,02 0,94 0,98 0,95
HSBC Bank A.Ş. 1,42 1,11 1,20 0,95 1,13
Turkland Bank A.Ş. 0,96 1,18 1,11 1,03 1,16
Bank Mellat 2,29 0,94 0,88 0,88 1,15
Habib Bank Limited 1,35 0,47 0,49 4,40 1,21
JPMorgan Chase Bank N.A. 18,37 0,81 0,38 0,37 1,51
Tablo-24: Üretim Yaklaşımına Göre Gözlem Kümesini Oluşturan Bankaların Malmquist Endeksi Sonuçları (2009-2012) Bankalar 2009 Yılı Malmquist Endeksi 2010 Yılı Malmquist Endeksi 2011 Yılı Malmquist Endeksi 2012 Yılı Malmquist Endeksi
Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası A.Ş. 1,06 1,16 0,09 1,11
Türkiye Halk Bankası A.Ş. 1,09 1,21 1,14 1,07
Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. 0,98 1,17 1,02 1,03
Adabank A.Ş. 0,96 1,00 1,07 1,32
Akbank T.A.Ş. 0,91 1,13 1,10 1,03
Alternatifbank A.Ş. 1,12 1,10 0,98 1,91
Anadolubank A.Ş. 1,09 1,06 0,97 1,01
Şekerbank T.A.Ş. 1,02 1,12 0,98 1,13
Tekstil Bankası A.Ş. 1,52 1,07 1,10 1,03
Turkish Bank A.Ş. 1,03 1,06 0,91 0,98
Türk Ekonomi Bankası A.Ş. 1,07 1,14 1,05 1,03
Türkiye Garanti Bankası A.Ş. 0,98 1,11 1,15 0,93
Türkiye İş Bankası A.Ş. 0,87 1,08 1,05 1,33
Yapı ve Kredi Bankası A.Ş. 0,96 1,09 1,07 1,01
Arap Türk Bankası A.Ş. 0,99 1,07 1,78 0,56
Citibank A.Ş. 0,85 1,05 1,15 1,00
Denizbank A.Ş. 1,08 1,09 1,00 1,05
Deutsche Bank A.Ş. 2,11 2,66 0,50 0,67
Finans Bank A.Ş. 0,93 1,04 1,09 1,06
ING Bank A.Ş. 1,04 0,95 1,17 1,02
HSBC Bank A.Ş. 1,00 0,90 1,10 1,12
Turkland Bank A.Ş. 1,07 1,06 1,08 1,00
Bank Mellat 1,13 2,13 1,23 0,33
Habib Bank Limited 0,67 1,57 1,36 1,13
JPMorgan Chase Bank N.A. 0,12 33,08 1,69 0,08
Société Générale (SA) 1,04 1,04 0,76 1,52
Tablo-23 ve Tablo-24’de verilen Malmquist Endeksleri 1’den büyük olması toplam faktör verimliliğinin bir önceki döneme göre arttığını, 1’den küçük olması ise toplam faktör verimliliğinin bir önceki yıla göre azaldığını göstermektedir.
2004 Malmquist Endeks sonuçlarına göre, 20 bankanın 2003’e göre toplam faktör verimliliği artmış, 6 bankanın ise 2003’e göre toplam faktör verimliliği azal- mıştır.
2005 Malmquist Endeks sonuçlarına göre, 18 bankanın 2004’e göre toplam faktör verimliliği artmış, 8 bankanın ise 2004’e göre toplam faktör verimliliği azal- mıştır.
2006 Malmquist Endeks sonuçlarına göre, 16 bankanın 2005’e göre toplam faktör verimliliği, 10 bankanın ise 2005’e göre toplam faktör verimliliği azalmıştır.
2007 Malmquist Endeks sonuçlarına göre, 17 bankanın 2006’ya göre toplam fak- tör verimliliği artmış, 9 bankanın ise 2006’ya göre toplam faktör verimliliği azalmıştır.
2008 Malmquist Endeks sonuçlarına göre, 19 bankanın 2007’ye göre toplam faktör verimliliği artmış, 7 bankanın ise 2007’ye göre toplam faktör verimliliği azal- mıştır.
2009 Malmquist Endeks sonuçlarına göre, 15 bankanın 2008’e göre toplam fak- tör verimliliği artmış, 11 banka ise 2008’e göre toplam faktör verimliliği azalmıştır.
2010 Malmquist Endeks sonuçlarına göre, 24 bankanın 2009’a göre toplam faktör verimliliği artmış, 2 bankanın ise 2009’a göre toplam faktör verimliliği azal- mıştır.
2011 Malmquist Endeks sonuçlarına göre, 19 bankanın 2010’a göre toplam faktör verimliliği artmış, 7 bankanın ise 2010’a göre toplam faktör verimliliği azal- mıştır.
2012 Malmquist Endeks sonuçlarına göre, 20 bankanın 2011’e göre toplam faktör verimliliği artmış, 6 bankanın ise 2011’e göre toplam faktör verimliliği azal- mıştır.
Malmquist endeks sonuçlarına göre, 2008 küresel krizinin bankacılık sektörüne üretim yaklaşımı açısından düşük seviyede de olsa etkilerini gösterdiği söylenebilir. Krizin etkisinin hissedildiği 2009 yılında 11 bankanın toplam faktör verimliliği azalmıştır.
SONUÇ
Finans kesiminin alt sektörlerinde para, bankacılık ve dış borç ile ilgili ortaya çıkan ani ve büyük ölçekli sorunlar şeklinde tanımlanan finansal krizler ülkelerin temel ekonomik yapısını derinden etkilemektedir. Finansal piyasaların kuruluşundan bu yana dünya ekonomisinde birçok finansal kriz yaşanmıştır. Özelikle 1980 sonrası dönemde finansal krizler ekonomi literatüründe hem kuramsal hem de deneysel ça- lışmalar yönünden önemli yer tutmaktadır. Birinci kuşak kriz modelleri, ikinci kuşak kriz modelleri ve üçüncü kuşak kriz modelleri 1970’li yılların ortalarından itibaren geliştirilen kriz modelleridir. Paul Krugman tarafından 1979’da geliştirilen birinci kuşak kriz modellerine göre, makroekonomik politikaların hükümetin döviz kuru hedefleriyle tutarsızlık göstermesi finansal krizlerin temel nedenini oluşturmaktadır. 1994’de Maurice Obstfeld, finansal krizlerin kendi kendini besleyen beklentiler (self- fulfilling expectations) sonucunda ortaya çıktığını ifade ederek ikinci kuşak finansal kriz modellerini ortaya koymuştur. Üçüncü kuşak kriz modelleri ise 1997 Asya Kri- zinden sonra bankacılık ve finans sektörünün rolünü vurgulayarak, banka krizleri ile para krizlerinin birbirini besleyen bir kısır döngü yarattığı ana düşüncesine dayan- makta ve krizlerin ülkeler arasında bulaşma mekanizmasını açıklamaya çalışmaktadır. Finansal liberalizasyon, sabit döviz kuru sistemi, aşırı borçlanma ve enflasyon genel olarak finansal krizlere neden olan faktörler olarak belirtilmektedir. Finansal krizle- rin öncü göstergeleri ise uluslararası rezervler, reel döviz kurundaki artış, rezerv ye- terliliği ve cari açıktır.
1990’lı yıllarda dünya ekonomisinde birçok finansal kriz yaşanmıştır. Bu kriz- lerin yaşanmasında 1980 sonrası dönemde iletişim teknolojisindeki gelişmeler, finan- sal yenilikler, finansal liberalizasyon ve buna bağlı olarak uluslararası sermaye akım- larında görülen kontrolsüz artış etkili olmuştur. Özellikle gelişmekte olan ülkelerin bu dönemde güçlü bir ekonomik altyapıya sahip olmadan sınırlarını açması bu ülke- lerde birçok ciddi finansal krizin yaşanmasına neden olmuştur. Finansal liberalleşme ile birlikte sermaye, sıcak para, faiz oranları yüksek olan gelişmekte olan ülkelerde varolan tasarruf yetersizliğinin bir ölçüde giderilmesinde yardımcı olmaktadır. Bu- nun yanında piyasaların serbestleştirilmesi ile oluşan hassas dengeler piyasadaki ak-
törlerin karşılaştıkları riskleri artırmıştır. Bu riskler ülkeye gelmiş olan sıcak paranın çıkmasına neden olmaktadır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde uygulanan serbest- leşme politikaları tasarruf ve yatırımları artırmada başarısız olurken, faizlerin yük- selmesine ve iç ve dış borçların yükselmesine neden olmuştur. Bu durum da geliş- mekte olan ülkeler ekonomilerinde ciddi sorunlar meydana getirmiş ve finansal kriz- ler yaşanmıştır.
1980 sonrası dönemde Türkiye’de de finansal serbestleşmeye yönelik ciddi politikalar uygulanmıştır. Güçlü bir ekonomik altyapı olmadan uygulanan bu politi- kalar sonucu gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de ciddi finansal kriz- ler yaşanmıştır. 1994 ve 2001 krizleri olarak bilinen krizler finans sektörü, bankacılık sektörü, ağırlıklı başlayıp diğer sektörlere hızlı bir şekilde yayılmıştır. Yaşanan bu iki kriz sonrasında da piyasaların daha etkili çalışmasını sağlayan regülasyon politikaları uygulanmıştır. Özellikle 2001 krizi sonrası uygulamaya konulan bankacılık sektörü- nü yeniden yapılandırma programı ülke ekonomisi için ciddi bir maliyet oluşturmuş- tur. Buna rağmen Türkiye’de ki bankacılık sisteminde uygulanan bu yapılanma saye- sinde Türkiye, 2008 yılında ABD’de mortgage krizi olarak başlayan daha sonra kü- resel bir likidite ve kredi krizi haline gelen 2008 küresel krizinden minimum düzeyde etkilenmiştir.
Çalışmamızda finans sektörünün en önemli unsuru olarak kabul edilen banka- ların etkinliklerinin 10 yıllık süre zarfında veri zarflama analizi yöntemiyle analiz edilmesi amaçlanmıştır. Veri Zarflama Analizi, ürettikleri mal veya hizmet açısından birbirlerine benzer ekonomik karar verme birimlerinin göreli etkinliklerinin ölçülme- si amacı ile geliştirilmiş olan parametresiz bir etkinlik yöntemidir. hastanelerin etkin- liğinin ölçülmesinde, bankacılık sisteminde, elektrik dağıtım ve üretim alanında, ge- lişen ekonomilerde enerji sektörünün etkinliğini ölçmede, hizmet sektörünün verimli- lik ölçümünde, imalat sanayi alanında, borsada işlem gören şirketlerde ilk 500’e gi- ren şirketlerde verimlilik ölçümünde, sektörel bazda imalat sanayinde, üniversite ve fakültelerin performansında, özel ve kamu okullarının özkaynak etkinliğinde, belir- sizlik ortamında maliyet etkinliğinin ölçülmesinde ve kredi riski ve şirket performan- sı etkinliğinde VZA yöntemi sıklıkla kullanılmaktadır.
Türkiye’de ki bankacılık sistemi 2001 krizi ile başlatılan ve halen devam eden yeniden yapılandırma çalışmaları sonucunda, çok önemli gelişmeler kaydetmiştir. Bu bağlamda 2003-2012 yılları arasında bankacılık sektörünün etkinlik ve verimlilikleri ölçülmüştür. Analizimizde 26 adet mevduat bankası yer almıştır.
Çalışma kapsamında bankacılık sisteminde etkinliğin ölçülmesine yönelik ya- pılan çalışmalarda banka ürün ve girdilerinin ne olduğu konusunda sıklıkla kullanılan üretim yaklaşımına göre analiz yapılarak sonuçlar değerlendirilmeye çalışılmıştır. Üretim yaklaşımı; bankaları sermaye ve çalışan personel gibi üretim faktörlerini girdi olarak kullanarak, mevduat ve krediler gibi bilanço kalemlerini üreten birimler olarak ele almaktadır.
Çalışmamızda Türkiye’de ki bankacılık sisteminde yer alan 26 adet mevduat bankasının veri zarflama analizi ile 2003-2012 yılları arasında etkinlik değerleri öl- çülerek etkin olan ve olmayan bankalar belirlenmiş, etkin olmayan bankaların hedef girdi ve çıktı düzeyleri oluşturulmuştur. Aynı şekilde etkin olmayan bankaların refe- rans kümeleri oluşturulmuş, son olarak da Malmquist endekslerine yer verilerek ilgili bankaların gelişim gösterip gösteremedikleri incelenmiştir.
Üretim yaklaşımına göre elde edilen bulgular şu şekildedir:
Üretim yaklaşımına göre 2003-2007 yılları arasında gözlem kümesindeki mevduat bankalarının yıllar itibariyle toplam etkinlik değerleri Tablo-19’da, 2008-2012 yılları arası etkinlik değerleri ise Tablo-20’de verilmiştir. Etkin banka sayısının en düşük olduğu yıllar, 2003, 2005 ve 2012’dir. 2008 küre- sel krizinin başladığı 2008’de etkin banka sayısı 10 olarak gerçekleşmiş olup, incelenen yıllar arasında en fazla banka 2008’de etkin olmuştur. 2008 küresel krizin etkilerinin hissedildiği 2009 ve 2010 yıllarında etkin banka sayısı 8 ve 10 olarak gerçekleşmiştir. Bu bağlamda üretim yaklaşımına göre