Boya Bezemelerin Değerlendirilmesi

Harita.6: Boya Bezemelerin Coğrafi Yayılımı

Boya bezemeli çanak çömlekler görüldüğü üzere çok geniş coğrafi alanlara yayılmıştır. Krem astar üzeri kırmızı mallar Göller Bölgesinde yoğun olarak görülmektedir ve olasılıkla M.Ö 6500-6400’lerde ortaya çıkmıştır. Benzer mal grupları İç Anadolu’da, Güneybatı Anadolu’da, Yukarı Menderes’te ve nadiren de Batı Anadolu’da karşımıza çıkar. Batı Anadolu genelinde çok az bulunan bu mal grubu Göller Bölgesiyle benzer şekilde M.Ö 6500-6400’de çıkmış olabilir. Eskişehir Bölgesinde bu mal grubu en erken M.Ö 5900’lerde yer alır.

Tablo.5: Boya Bezemeli Çanak Çömleklerin Kronolojik Tablosu

Yine benzer şekilde Güneybatı Anadolu ve Yukarı Menderes’te benzer mal grubu M.Ö 6000-5900 civarındadır. Kıta Yunanistan’da ise Achilleion’un geç tabakalarında ve Sesklo kültüründe krem üzeri kırmızı mal grupları M.Ö 6200-6100 civarına tarihlenmektedir. Çok az sayıda olduğu söylenen krem üzeri kırmızı mallar Hoca Çeşme yerleşiminin M.Ö 5800-5700’lere tarihlenen II. Tabakasında bulunmuştur.

Kırmızı astar üzeri beyaz boya ve beyaz astar üzeri kırmızı boyalı mallar da geniş coğrafyaya yayılan bir diğer mal grubudur. Kırmızı üzeri beyaz mallar Göller bölgesinde Hacılar VI’da ilk olarak görülmekle birlikte Hacılar I için karakteristiktir. Bu mal grubu Göller Bölgesinde muhtemelen M.Ö 6300-6000 aralığında ortaya çıkmış olmalıdır. Diğer yandan Batı Anadolu’da Çukuriçi Geç Neolitik Tabaka’da kırmızı yüzey üzerine beyaz boyalı parça ele geçirilmiştir. Kuzeybatı Anadolu’da Hoca Çeşme ve Aşağıpınar yerleşimlerinde ise kırmızı üzeri beyaz boya bezemeler yoğunluktadır. Hoca Çeşme’de bu grup M.Ö 5800-5700’e tarihlendirilirken boya bezemelerin yer aldığı Aşağıpınar 7 M.Ö 5959-5750’e tarihlendirilmektedir. Bu bölgedeki beyaz boyalı çanak çömleklerin Balkanlarla ve özellikle Karanovo I-II ile etkileşimde bulunduğu düşünülmektedir. Diğer yandan Dzuljunica I-II ve Kovacevo’da bu tip çömleklerin M.Ö 6100 civarlarında Balkanlar’da ortaya çıktığını göstermektedir. Karanovo I kültürü ise en erken M.Ö 6000’lere tarihlenir. Makedonya’da bu mallar en iyi ihtimalle Mavropigi’de M.Ö 6300’lerde başlamış olabilir ancak Anza ve Nea Nikomedeia başta olmak üzere bu tarih M.Ö 6200’lere tekabül etmektedir. Kıta Yunanistan’da Sesklo’da ve Achilleion’da bu grubun en erken çıkışı yine M.Ö 6200 civarlarındadır.

Diğer yandan beyaz astar üzeri kırmızı boyalı çanak çömlekler daha çok Kıta Yunanistan bölgesinde görülmektedir. Sesklo’da bu mal grubunun ortaya çıkışı M.Ö 6200’dür, Achilleion’da ve Argissa’ya bakıldığında M.Ö 6300 olarak söylenebilir. Göller Bölgesinde de beyaz üstü kırmızı mal grubu görülmektedir. Kuruçay, Höyücek ve Hacılar yerleşimlerinden bildiğimiz bu mal grubu M.Ö 6000’lere denk gelmektedir. Kuzey Batı Anadolu’da Ilıpınar’da görülen bu mal grubu yine benzer şekilde M.Ö 6000’e tarihlenir. Yunanistan Makedonyası’nda kırmızı üzeri beyaz boyalılarda olduğu gibi beyaz astar üzeri kırmızı boyanın başlangıcı da M.Ö 6300-

6200 olması muhtemeldir. Kıta Yunanistan’da beyaz üstü kırmızı daha karakteristik olarak görülmektedir.

Sonuç olarak krem üstü kırmızı mallar en erken Göller Bölgesinde Hacılar’da Batı Anadolu’da ise Ulucak ve muhtemelen Yeşilova’da görülmektedir. Eğer bir yayılım söz konusuysa, Göller Bölgesi’nin İç Anadolu, Güneybatı Anadolu ve Yukarı Menderes ile etkileşime girmiş olması daha yüksek ihtimaldir ancak Batı Anadolu’da çok nadir çıkan krem üzeri kırmızı boyalı parçalar, bezeme üzerinden kültürel etkileşim çıkarımını yapmayı zorlaştırmaktadır. Fakat boya bezemelere karşı kültürel bir kabul etmeyiş olması muhtemeldir. Diğer yandan Kuzeybatı Anadolu ve Balkanlar bambaşka bir kültür bölgesi gibi görünmektedir. Beyaz noktalı ve beyaz boyalı çanak çömlekler üzerinden bakılarak açık bir etkileşim olduğu varsayılabilir. Dzuljunica ve Karanovo gibi yerleşmelerde M.Ö 6100-6000 civarlarında başlayan bu mal grubu Aşağıpınar ve Hoca Çeşme gibi yerleşimleri etkilemiş gibi görünmektedir. Bunun dışında Makedonya’da hem beyaz üstü kırmızı hem de kırmızı üstü beyaz malların oluşu, bu bölgenin hem Balkanlar hem de Teselya ile etkileşimde olduğunu gösterebilir. Yunanistan’a bakıldığında ise beyaz üzeri kırmızı malların Teselya içinde yayılmış olduğu görülmektedir. Bu yayılım tarihsel olarak M.Ö 6300-6200 civarında gerçekleşmiştir. Boya bezeme kültürleri açısından Anadolu, Balkanlar ve Kıta Yunanistan arasında muhtemel bazı etkileşimler olduğu varsayılabilir ama genel anlamda tüm bu kültürlerin kendi içinde ayrıldığı söylenebilir. Teselya daha çok Makedonya ile ilişkiliyken, Balkanlar Kuzeybatı Anadolu ile ilişkili görünmektedir. Göller Bölgesi ise İç Anadolu, Güneybatı Anadolu, Yukarı Menderes ve bir ihtimal Batı Anadolu ile etkileşimde olabilir. Diğer yandan zigzag, bant, çizgi, nokta vb birçok bezemenin çok zor yapılan stiller olmadığı öngörülürse herhangi bir kültürel yayılımın kanıtı olup olmayacağı ayrı bir sorudur. İlkel şartlarda düşünüldüğünde, genellikle çanak çömleklerin yakın kaynaklardan elde edilen hammadde ile yapıldığı varsayılmaktadır. Buna bağlı olarak da renk kombinasyonları gerçekten bir kültürel etkileşime mi işaret etmektedir yoksa hammadde temini ile ilgili bir durum mudur? Ayrıca gene bezeme stilleri ve farklı şartları göz önünde bulundurduğumuzda birçok kültürün bağımsız olarak yerel dürtülerle gelişmiş olabileceği de düşünülebilir. Yani Anadolu, Yunanistan ve Balkanlar belirli periyotlarda etkileşime geçseler bile

başlangıç sürecinde veya devamında kendi başlarına ilerleme kaydetmiş olabilirler. Bunun dışında tüm bu incelemeler dahilinde Uğurlu Höyük oldukça farklı bir yapıya sahip gibi görünmektedir. Eğer bir etkileşimi varsayarsak V. Kültür Katında yer alan beyaz astar üzeri kırmızı boyalı çanak çömlekler Kıta Yunanistan (Lev.22: d) ve Makedonya ile bir iletişimi gösterebilir. Kırmızı üzeri beyaz boyalı çanak çömlekler ise Balkanların Karanovo I kültürüne aittir ve Kuzeybatı Anadolu’da Aşağıpınar (Lev.22: a) ile Balkanlar’da da Dzuljunica (Lev.22: b), Karanovo ve Yabalkovo (Lev.22: c) gibi yerleşimlerle ilişkili görülmektedir. Benzer şekilde IV. Kültür Katında yer alan ‘V’ motifli çanak çömlek de muhtemelen Balkanlar ile etkileşimin göstergesidir. Ancak genellikle iç yüzeye yapılan siyah astar üzeri kırmızı boyalı mallar büyük ihtimalle Uğurlu Neolitik toplumuna ait yerel bir bezeme türüdür. Boya bezemeler üzerinden bakacak olursak, Uğurlu yerleşimi hem Balkanlar hem Anadolu ile iletişime geçmiş hem de yerel üretim yapmış bir toplum olarak görülebilir.