Borçlular Arasında Teselsül

Doktrinde, “pasif teselsül” (“solidarite passive”) olarak da adlandırılan “borçlular arasındaki teselsül”de alacaklılar, borçluların edim yükümünü yerine getirmemeleri ve ödemede yetersiz veya aciz halinde olmaları riskine karşılık, sözleşme veya kanun hükmü uyarınca koruma altına alınmış olabilirler178_{. Bu} halde borçlular, riskin gerçekleşmesi halinde, zarardan “müteselsilen” sorumlu olacaktır.

Özellikle kanundan kaynaklanan ve özel bir statü olarak şekillenen “müteselsil sorumluluk” hallerinde alacaklıların, kanun ile korunması öngörülen menfaati ile müteselsil borçlu olacağı kabul edilenlerin, çakışması muhtemel çıkarları arasında, asli amaca uygun bir menfaat dengesinin sağlanması büyük önem arzetmektedir179. Kimi yazarlarca yetersiz olduğu düşünülse de, Đsviçre ve Türk hukukunda, kanundan doğan müteselsil sorumluluk hallerinde, ortaya çıkacak sorunlarda, sözleşmeden doğan teselsül hakkındaki hükümler uygulanmaktadır180.

Çoğu hukuk düzeninde, yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu açısından “müteselsil sorumluluk” esası, genel olarak kabul edilen bir uygulamadır. Bu tür bir sorumluluk anlayışının kabul edilmiş olmasının sebeplerinden biri de, bir anonim ortaklıkta yönetim kurulu üyesi olup da, sorumlu ve özenli şekilde

177

Uçar, s. 64; Çamoğlu, s. 27. 178

Karayalçın, Đsviçre Hukukunda Müteselsil Sorumluluk Konusunda Tartışmalar ve Yasal Gelişmeler, s. 109;

Karayalçın, Yaşar, Türk Ticaret Kanunu Tasarısının Başlangıç ve Tacire Đlişkin Hükümleri, Ankara Barosu

Dergisi, Yıl: 65, Sayı: 4, Güz 2007, s. 120-125. 179

Karayalçın, Đsviçre Hukukunda Müteselsil Sorumluluk Konusunda Tartışmalar ve Yasal Gelişmeler, s. 110. 180

hareket eden bir üyenin, ortaklık işlerine kayıtsız kalmamasının, ortaklığın çıkarları açısından önem arzetmesidir. Böylelikle görevini, kanun ve esas mukaveleye uygun şekilde yerine getiren bir yönetim kurulu üyesinin dahi, gerektiğinde diğer üyeleri uyarması amaçlanmış, hatta olayın ciddiyet ve önemine bağlı olarak, vakayı denetçiye ve pay sahiplerine ihbar etmesi gereği veya gerektiğinde istifa etmesi öngörülmüştür181_.

Kanımızca, anonim ortaklık yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu bakımından, müteselsil sorumluluk esasının benimsenmesi, anonim şirketlerin iktisadi hayatı ve bu alandaki işlevi bakımından isabetlidir. Yönetim kurulu, üyelerden oluştuğuna göre, kurul olarak hareket eden bir organın, her bir üyesinin yalnızca kendi eylemlerinden bireysel sorumluluğu değil, diğer üyelerin eylemlerinden de müteselsilen sorumlu olması ihtimali, tüm üyeleri, diğer üyelerin eylemlerini kontrol etmelerine sebebiyet verecek ve yönetimde bir iç kontrol mekanizmasının kurulmasına neden olacaktır. Müteselsil sorumluluğun bilincinde olan üyeler, iştirak ettikleri yönetim kurulunun karar ve işlemleri bakımından kayıtsız kalmayacak, dolayısı ile ortaklık yönetimleri daha hassasiyetli yürütülecektir. Ancak ne var ki, sorumluluk hükümleri açısından uygulanacak teselsül hükümlerinin de, taraflar arasındaki menfaatler dengesini sağlayacak ölçüde ve adil olması önem arzetmektedir.

3.5.4.2.1. Yönetim Kurulu Üyeleri Arasında Teselsül

Bilindiği üzere, Türk Ticaret Kanunu’muz, anonim ortaklık yönetim kurulu üyelerinin sorumluluğu bakımından, “müteselsil sorumluluk” prensibini benimsemiştir. Yönetim kurulu üyelerinin müteselsilen mesul oldukları durumlarda, üyelerin görev ve yetkilerini ifa ederken, bir zarar doğması halinde, ortaklık, ortaklar ve üçüncü şahıslar, üyelerden hangisinin kusurlu olduğunu kanıtlamaya mecbur olmaksızın, dilediği üyelere başvurabilmektedir182_{. Kaldı ki} mevcut düzenlemede ve uygulamalarında, “tam teselsül” anlayışı benimsenmiş

181

Çamoğlu, s. 22; Đpekçi, s. 1185; Eriş, s. 295; Uçar, s. 62. 182

xcv

olduğundan, sorumlu yöneticilerin kusur derecesine de bakılmaksızın, tazmin talebi birine veya hepsine birden yöneltilebilmektedir183.

Nitekim, ortaklık zararının doğmasında sorumlu olan üyelerin “kusur derece”leri, yalnızca ve ancak üyeler arasındaki iç ilişkide ve aralarında ikame edilmesi muhtemel “rücu davası”nda dikkate alınmaktadır184_{. Ancak ne var ki “teselsül} prensibi”, yalnızca aynı dönemde görev yapan üyelerin sorumluluğu açısından geçerli olacak ve ancak ayrı dönemde görev ifa eden üyeler arasındaki borçlu teselsülü ise, borçlar hukukunda teselsülü düzenleyen genel hükümler uyarınca belirlenecektir185.

Kanımızca, tam teselsül prensibinin benimsenmesinin arkasında, her ne kadar doğrudan ortaklık yönetimine katılmayan ortakların ve anonim ortaklıkla ticaret yapan alacaklıların haklarının ve bir bağlamda kamunun korunması saiki bulunsa da, gelişen ekonomik, sosyal, ticari ve hukuki ortamda, artık tam teselsül prensibinin uygulanabilirliği kalmamış olup, hatta bu prensibin uygulaması objektif olmayan bir kısım adaletsiz uygulamaları da beraberinde getirmiştir.

Öğretideki eleştirilere rağmen, mutlak (tam) teselsül prensibi, Ülkemizde, Tasarı’daki düzenlemelere kadar genel kabul gören bir sistem olarak karşımıza çıkmakla birlikte, kural olarak, tam teselsül sistemini kabul eden TTK.’da, istisnai iki durumda anılan prensibin uygulaması hafifletilmiştir. Bunlardan ilki, üyenin kusursuzluğunu ispatı hali ve diğeri de, görevin bir veya birkaç yönetici veya murahhas azaya verildiği, bir başka değişle, bireysel sorumluluğun geçerli olduğu hallerdir186. Bu halde, müteselsil sorumluluktan kurtulmak isteyen bir yönetim kurulu üyesi, kusursuzluğunu ispat ile mükellef olacaktır. Ancak üyenin, bir olayda “hafif kusuru” bulunması halinde dahi, örneğin üye talimat vermeyi ihmal etmiş ise, zararın tazmini hususundaki sorumluluğu aynen devam edecektir187.

TTK. m. 336/5’e göre, kanun veya esas mukavelenin yüklemiş olduğu bir görevin, bir üyeye veya murahhasa bırakılmış olması halindeyse, görev yüklenmemiş üyeler, gözetim ve talimat verme yükümlerini uygun şekilde yerine

183

Çamoğlu, s. 21, 22; Poroy/Tekinalp/Çamoğlu, s. 334; Uçar, s. 61. 184

Eriş, s. 294; Uçar, s. 62; Çamoğlu, s. 21, 123. 185

Çamoğlu, s. 22. 186

Eriş, s. 294, 295; Đpekçi C. 1., s. 1180; Çamoğlu, s. 22 vd.; Đmregün, s. 243. 187

getirmiş olmaları şartıyla, sorumlu addedilmeyecek ve teselsül prensibi geçerli olmayacaktır188. Bu halde sorumluluk, yalnızca görevli üyeye ait olacaktır.

Yine TTK. 332, 334, 335 ve 339 maddelerinde hükme bağlanan hallerde de, “teselsül prensibi” geçerli olmayacak ve bu tür vakalardaki üye sorumluluğu “şahsi sorumluluk” olarak addedilecektir. Örneğin, ortaklığın durumu hakkında, yanlış kanı uyandıracak açıklamalarda bulunan bir yönetim kurulu üyesi, bunun sonuçlarından “şahsen” sorumlu olacaktır. Nitekim, yönetim kurulu “heyet” halinde zarar yaratan eyleme iştirak etmediği sürece, anılan haksız fiilden sorumlu olan yalnızca açıklamada bulunan üye olacaktır. Böyle bir durumda, teselsül prensibi devreye girmeyecek ve müteselsil sorumluluk prensibi hükümleri uygulanmayacaktır.

3.5.4.2.2. Yönetim Kurulu Üyeleri ile Ortaklık Arasında Teselsül

TTK. md. 321’e göre, yönetim kurulu, organ vasfı ile tüm işlemleri ortaklık adına gerçekleştirir ve bu eylemlerin sonucundan “ortaklık” sorumlu tutulur. Hatta yöneticilerin haksız fiillerinden, iç ilişkide rücu hakkı saklı olmak kaydı ile, “ortaklık” da sorumlu tutulmuştur. Doktrinde Çamoğlu’na göre, burada tam teselsülden ziyade, eksik teselsülden bahsetmek daha doğrudur189. Zira, tam teselsül halinde, zarara müştereken sebebiyet verilmesi sözkonusu olup, sorumluluğun her bir sorumlu açısından hukuki dayanağı aynıdır190. Ortaklığın idaresi esnasında meydana gelen bir olayda, sorumluluk hukuku bağlamında, ika ettiği haksız fiil sebebiyle sorumlu olan bir yönetim kurulu üyesi, “haksız fiil” ve ancak ortaklık, “kanun gereği sorumluluk” altındadır191_{. Bu halde, sorumluluğun} hukuki dayanağı farklı olup, yönetim kurulu üyeleri ile ortaklık arasında “eksik teselsül” hali mevcuttur.

Eksik veya tam teselsül halinin mevcudiyetinde alacaklı, yine sorumluların her birine başvurur ve tazminatın tamamının ödenmesini her birinden isteyebilir. Yukarıdaki bölümlerde ifade ettiğimiz üzere, “tam teselsül ile eksik teselsül” arasında; alacaklının, borçlulara başvurabilmesi açısından fark bulunmamakla 188 Eriş, s. 295, Çamoğlu, s. 23. 189 Çamoğlu, s. 25. 190 Çamoğlu, s. 25. 191 Çamoğlu, s. 25.

xcvii

birlikte, asli fark “iç ilişki” yönünden ortaya çıkmaktadır. Zira, ortaklık ile yönetim kurulu üyesinin sorumlu olduğu bir olayda, eksik teselsül hükümleri cari olacağından tazminatı ödeyen ortaklık, iç ilişkide ilgili kişiye rücu edebilecek ve ancak tazmini yapan üyenin ise, ortaklığa rücu hakkı sözkonusu olmayacaktır (TTK. madde 321/5).192