1. Önce Rehne Müracaat Kuralı, Bu Kuralın Amacı ve Hukuki Niteliği Borçlu veya üçüncü kiĢiye ait bir mal üzerinde rehin tesis edilmek suretiyle alacağı teminat altına alınan alacaklı, kural olarak, önce rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takibe baĢvurmak zorundadır (ĠĠK m. 45).61
Alacaklı rehnin paraya çevrilme- si yoluyla takibe baĢvurmadan ilamsız veya ilamlı icra/ iflas yoluyla takibe baĢvura-
55 Bu kayıtlar hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. PulaĢlı, s. 133 vd: Poroy/Tekinalp, s. 169 vd.; Ül-
gen/ Helvacı/Kendigelen/Kaya, s. 139 vd. Tekil, s. 161-162; Uyar/Uyar/Uyar, Kambiyo Senet-
leri, s. 38 vd: Aydın, s. 245 vd. 56
Bkz. Üçüncü Bölüm, I- D. 4. 57
Bkz. Ġkinci Bölüm, IV- A, 2., a.
58 Yargıtay kararlarına göre, taraflar arasında ayrıca düzenlenmiĢ bir sözleĢme bulunmadıkça, bono- ya konulmuĢ muacceliyet kayıtları geçersizdir. Bkz. Yar. 12.HD. 24.02.2011 tarih E. 2010/21617, K 2011/1810 (Uyar/Uyar/Uyar, Kambiyo Senetleri, s. 44, dn. 221); Yar.12. HD. 25.03.2008 ta- rih E. 2007/3038, K. 2008/591, (Ülgen/Helvacı/Kendigelen/Kaya, s. 140); 12.HD. 21.02.2013 tarih 2012/28877 E., 2013/3407 K. (Bkz. Meydan, Nihat/Yapal, Fadime, Emsal Yargıtay Karar- ları, Ġstanbul, 2014, s. 553. Ayrıntılı bilgi için bkz. Bahtiyar, Mehmet, “Bonoda Muacceliyet Kaydı”, Prof. Dr. Ömer Teoman‟a 55. Yaş Günü Armağanı, C. 1, Ġstanbul, 2002, s. 110 vd. 59 Bkz. Üçüncü Bölüm, D-3.
60 Öztan, Kıymet Evrak, s. 487; Bahtiyar, s. 122; Poroy/Tekinalp, s. 169-170; Ülgen/ Helva-
cı/Kendigelen/Kaya, s. 141.
61 Özbay, Ġbrahim, Ġpoteğin Ġptali Davası (ĠĠK m. 150/c. 3) Üzerine Bir Ġnceleme”, EÜHFD, C. XI, S. 3-4, 2007, s. 403; Kuru, Ġcra Ders Kitabı, s. 319; Yıldırım, Kamil/Deren-Yıldırm, Nevhis, Ġc- ra ve Ġflas Hukuku, 6. Baskı, Ġstanbul, 2015, s. 278; Ulukapı, Ömer, Ġcra ve Ġflas Hukuku, Kon- ya, 2015, s. 279.
16 maz. Bu esasa “önce rehne müracaat kuralı” denir.62 Bu kural yalnızca icra takipleri bakımından geçerli olup, rehinle temin edilmiĢ alacaklar hakkında dava açılmasına engel olmaz. Ancak, alacaklı dava sonunda elde ettiği ilamı icraya koymak istediği zaman önce rehne müracaat kuralı gereği rehnin paraya çevrilmesi yoluyla ilamlı takip yapmak zorundadır (ĠĠK m. 150/h). 63
Önce rehne müracaat kuralının çeĢitli amaçları bulunmaktadır. Ġlk olarak, bu kuralın bir amacının borçluyu korumak olduğu söylenebilir. Ġsviçre Federal Mahke- mesi bir kararında, borçlunun rehinli malı kendi baĢına paraya çevirmesinin oldukça zor olacağına değinmiĢ ve rehin alacaklısının rehni paraya çevirmeden borçlunun diğer mallarını haczettirmesine engel olunmak amacıyla bu kuralın ihdas edildiğini belirtmiĢtir.64
Ġkinci olarak, önce rehne müracaat kuralı, borçlunun yanında takibe giriĢen alacaklıyı da korur. Zira, rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takipte, diğer takiplerden farklı olarak haciz aĢaması yoktur. Bu çerçevede rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takipte haczedilmezlik Ģikâyeti, hacizde istihkak davası gibi durumların söz konusu olmaması sebebiyle takibin daha çabuk ilerlemesi mümkün olacaktır. ġu halde, ala- caklı alacağına nispeten daha kısa sürede ulaĢabileceğinden, önce rehne müracaat kuralının alacaklının da menfaatine hizmet ettiği söylenebilir.65
Üçüncü olarak, önce rehne müracaat kuralının diğer bir amacının borçlunun rehin hakkına sahip olmayan diğer alacaklılarının korunması olduğu ifade edilmiĢ-
62 Budak, Ali Cem, Ġpoteğin Paraya Çevrilmesi Yoluyla Takip, 2. Baskı, Ġstanbul, 2008, s. 5; Öz-
bay, Ġbrahim/Çelik, Ferhat, “Ġcra Ġflas Hukukunda Rehin Açığı Belgesi”, TAAD, Y. 9, S.34,
2018, s. 10; Kuru, Baki, Ġcra ve Ġflas Hukuku El Kitabı, 2. Baskı, Ankara, 2013, s. 985; Postacı-
oğlu, Ġlhan/Altay, Sümer, Ġcra Hukuku Esasları, 5. Baskı, Ġstanbul, 2010, s. 644. Bilginoğlu, N.
Emre, “Önce Rehne BaĢvurma Kuralı”, s. 1 (http://www.caglayanyalcin.com/pdf/once-rehne.pdf (E.T. 08.06.2018).
63 Deynekli, Adnan, Ġcra ve Ġflas Hukukunda Rehnin Paraya Çevrilmesi Yoluyla Takip, Ankara, 2013, 63; MuĢul, Timuçin, Ġcra ve Ġflas Hukuku Esasları, 6. Baskı, Ankara, 2017, s. 600; Karslı, Abdurrahim, Ġcra ve Ġflas Hukuku, 3. Baskı, Ġstanbul, 2014, s. 428 (dn. 1242).
64 “Önce rehne başvurma kralı, gerekçesini borçlunun rehinli malları borçlarını ödemek için ihti-
yaç duyduğu meblağı elde etmek üzere serbestçe paraya çevirme olanağına sahip olmamasında ve diğer mallarının paraya çevrilmesine katlanmak mecburiyetinde bulunmasında kalabilecek olmasında bulur.” Ġsviçre Federal Mahkemesi 19.10.1951 tarihli karar bkz. Tunç Yücel, Müjgan,
Banka Alacaklarının Ġpoteğin Paraya Çevrilmesi Yoluyla Takibi, Ġstanbul, 2010, s. 121. 65 Budak, Ġpotek, s. 19.
17 tir.66 Bu görüĢe göre, borçlunun malları alacaklılarının müĢterek rehni durumundadır. Bu mallardan biri üzerinde herhangi bir alacaklı lehine rehin tesis edildiğinde rehin konusu mal bu müĢterek rehinden çıkar. Lehine rehin tesis edilen alacaklının söz konusu malı paraya çevirmeden borçlunun diğer mallarına baĢvurması borçlunun rehin hakkına sahip olmayan diğer alacaklılarının zararına olacaktır. Bu sebeple ĠĠK m. 45 hükmünde öngörülen önce rehne müracat kuralının borçlunun diğer alacaklıla- rını da koruyan bir yönü olduğu söylenebilir.
Kanaatimizce, borçlunun bir malı üzerinde herhangi bir alacaklısı lehine rehin tesis etmesi, öncelikle kendisi bakımından daha az önemli olan o malın haczedilme- sini istediği ve olası bir paraya çevirme durumunda diğer malvarlığı unsurlarına baĢ- vurulmadan önce bu rehinli malın paraya çevrilmesine rıza gösterdiği Ģeklinde yo- rumlanabilir. Borçlunun bu varsayılı (farazi) rızasının göz önüne alınarak korunması da ancak önce rehne müracaat kuralı ile mümkündür.
Önce rehne müracaat kuralının emredici nitelikte bir kural olup olmadığı husu- su tartıĢmalı olmakla birlikte67
; bu hükmün kamu düzeniyle ilgili olup emredici nite- likte olduğu görüĢüne katılmaktayız.68 Zira, yukarıda değinildiği gibi bu hükümle birlikte gerek icra takibinin taraflarının gerekse üçüncü kiĢilerin menfaatlerinin ko- ruması amaçlanmıĢtır. ġu halde, rehin alacaklısının önce rehne müracaat etmeksizin haciz (veya iflas) yoluyla takip yoluna baĢvurması halinde, kamu düzenine aykırılık sebebiyle süresiz Ģikâyet yoluna baĢvurulabilir (ĠĠK m. 16).69
66 Çiftçi, Pınar, Ġcra Hukukunda Menfaat Dengesi, Ankara, 2010, s. 345-346; Kuru, Baki, Ġcra Ġflas Hukuku, 3. Baskı, Ankara, 1988, s. 2391; Tunç Yücel, s. 121-122.
67 Bu tartıĢmalar hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. AĢık, Ġbrahim, Ġcra SözleĢmeleri, Ankara, 2006, s. 131 vd; Kılıçoğlu, Evren, Ġcra SözleĢmeleri, Ġstanbul, 2005, s. s. 109; 135 vd.; Ece Tuna, Burcu, Menkul Rehnin Paraya Çevrilmesi, Ġzmir, 2009, s. 14 vd.
68 Uyar, Talih, Ġcra Hukukunda Rehnin Paraya Çevrilmesi (ĠĠY m. 45, 49, 332, 145-153), Manisa, 1984, s. 57; Tuna, s. 18; Deynekli, Rehin, s. 67 vd; MuĢul, s. 600; Kuru, El Kitabı, s. 985; AĢık, s. 136; Kılıçoğlu, s. 140; aksi yönde tarafların anlamak suretiyle önce rehne müracaat kuralını bertaraf edebileceği görüĢü için bkz. Yıldırım/Deren Yıldırm, s. 279; Postacıoğlu/Altay, s. 649;
Postacıoğlu, s. 548.
69 “Borçlunun öncelikle rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip yapılmasına yönelik iddiası İİK‟nın
45.maddesine dayalı şikayet olup anılan maddedeki şikayetin kamu düzeninden bulunması nede- niyle İİK m. 16/f. 2 maddesi uyarınca süresiz olarak icra mahkemesine yapılmasında yasaya ay- kırılık yoktur.” Yar. 12. HD. 27.11.2012 tarih E. 2012/14314, K. 2012/35198, (Kuru, El Kitabı,
18 2. Önce Rehne Müracaat Kuralına ĠliĢkin Yargıtay Uygulamasının Değer- lendirilmesi
a. Genel Olarak
Alacağı bonoya dayanan bir alacaklı, alacağı rehinle temin edilmiĢ olsa dahi, önce rehnin paraya çevrilmesi yoluna baĢvurmak zorunda değildir. Alacaklı bu halde öncelikle kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip yoluna da baĢvurabilir (ĠĠK m. 45/f. 3, m. 167/f. 1).70
.
Yargıtay’ın istikrarlı kararlarına göre, takip konusu alacağın rehin tutarı ile karĢılanamayacağının belirgin olması ve tahsilde tekerrür olmamak kaydıyla alacak- lının hem rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip hem de kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takibe aynı anda baĢvurabilmesi mümkündür.71 Diğer bir deyiĢle, Yar- gıtay’a göre, rehnin paraya çevrilmesi yoluyla takip ile kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takipten birine baĢvurulmuĢ olması diğerine baĢvurulmasına engel ol- mamakta ve bu iki takip arasında derdest takip (mükerrer takip) durumu söz konusu olmamaktadır.72
Yargıtay’ın bu içtihadı doktrinde, haklı olarak, eleĢtirilmiĢtir. Doktrinde bir gö- rüĢe göre, Ġcra ve Ġflas Kanunu’muz, mehaz Kanundan farklı olarak, önce rehne mü- racaat kuralını geçici rehin açığı belgesi almak suretiyle haciz yoluna baĢvurulmasına imkân tanıyarak önemli ölçüde yumuĢatmıĢtır. Böylece kanun koyucu tarafından
70
Doktrindeki bir görüĢe göre, önce rehne müracaat kuralına kambiyo senetleri dayalı alacaklar bakımından istisna tanınmasına haklı bir gerekçesi yoktur ve bu istisna kanundan çıkarılmalıdır. bkz. Budak, Ġpotek, s. 26. Önce rehne müracaat kuralının kanunda ve öğretide kabul edilen diğer istisnaları hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Ulukapı, Ġcra, s. 280-281; Deynekli, Rehin, s. 68 vd.;
Bilginoğlu, s. 4 vd.; Tunç Yücel, s. 134-135; Tuna, s. 21-22.
71 “İİK‟nun 45. Maddesine göre ipotekle temin edilmiş bir alacak ayrıca senede (bono) bağlanmış
ise, senede (bono) dayanılarak takip yapılmasında yasal bir engel yoktur. Tahsilde tekerrüre meydan verilmemek suretiyle hem ipoteğe hem de senede (bono) dayanılarak ayrı ayrı takip yapı- labilir. Tahsil olunan para toplam borca mahsup edileceğinden mükerrer takipten bahis oluna- maz.” HGK 17.09.1990 tarih E. 1990/435, K. 1990/8495 (Budak, Ġpotek, s. 43 dn.98); Aynı yön-
de bkz. “Aynı alacak için değişik takip yollarına başvurulmasında Yasal bir engel mevcut değil-
dir. Asıl olan tahsilde tekerrür olmamasının sağlanması (dır).” HGK 07.06.1995 tarih E.
1995/12-409, K. 1995/592; Takip konusu alacağın rehin tutarı ile karşılanmayacağının belirgin
olması karşılığında tüm alacak için tahsilde tekerrür olmamak kaydı ile haciz yoluyla takip ya- pılmasında usulsüzlük bulunmamaktadır.” HGK 18.04.2001 tarih E. 2001/12-354, K. 2001/367
(bkz. Oskoy, Mustafa/ Deynekli, Adnan/Koçak, ÇoĢkun/Doğan, Ayhan, ĠĠK ġerhi, C. 1, Ankara, 2007, s. 856-859).
19 önce rehne müracaat kuralının koruduğu menfaatler arasında hassas bir denge ku- rulmuĢtur. Bu bakımdan henüz elinde geçici rehin açığı belgesi bulunmayan bir ala- caklıyı, rehinli malın kıymet takdirinin dahi yapılmadığı bir aĢamada, rehnin alacağı karĢılamayacağının belirgin olması gerekçesiyle önce rehne baĢvurma kuralından muaf tutmak kanun koyucu tarafından kurulan menfaat dengesini bozacaktır.73
Nite- kim rehinli malın kıymetinin rehinli alacağı karĢılamayacağı kuvvetle muhtemel olsa dahi bakiye kısım için haciz yoluyla takip yapma yasağı devam eder ve bu halde ala- caklı yalnızca ihtiyati haciz talebinde bulunabilir.74
Doktrinde isabetle belirtilen bu görüĢlere ilave olarak, kanaatimizce, Yargıtay uygulaması icra takibinde bulunanın takip yapmakta hukuki menfaatinin bulunması Ģartı bakımından da yerinde değildir (karĢ. HMK m. 114/f. 1, h bendi).75
Zira, bu halde kanun koyucunun kendisine sağladığı farklı takip yollarından dilediğine baĢvu- rabilme imkanını kullanarak devletin icra organlarını bir defa harekete geçiren ala- caklının aynı alacak için baĢka bir takip yoluna da baĢvurarak icra organlarını bir kez daha meĢgul etmesinde korunmaya değer hukuki menfaatinin bulunmadığı söylene- bilir.76
C. BONOYA DAYALI KAMBĠYO SENETLERĠNE MAHSUS HACĠZ