BOBİ FRS Kapsamında Hasılat

BOBİ FRS’nin bu bölümünde ticari mal ve mamul satış işlemleri, hizmet sunumları, işletme varlıklarının başkaları tarafından kullanılması sonucu elde edilen faiz, isim hakkı, temettü ve inşa sözleşmelerinden doğan gelirlerin muhasebeleştirilme esasları yer almaktadır (K.Şen ve Özbirecikli, 2018: 467). BOBİ FRS’nin 5’inci bölümünde yer alan hasılat, işletmenin olağan işletme faaliyetleri sırasında meydana gelen geliridir (BOBİ FRS, Par. 5.2). Hasılata ilişkin işlemler aşağıda ayrıntılı olarak incelenmiştir.

3.5.5.1. Hasılatın Kayda Alınması

Hasılat, ekonomik faydaların işletmeye girmesinin muhtemel olması ve söz konusu bu faydaların güvenilir bir şekilde ölçülebilmesi halinde muhasebeleştirilmektedir. Bu bölümde yer alan muhasebeleştirme ölçütleri genel olarak her işlem için ayrı bir şekilde uygulanmaktadır. Ancak bazı hallerde işletmenin özünü yansıtabilmek için muhasebeleştirme ölçütlerinin tek bir işlemin ayrıştırılabilir bölümlerine ayrı ayrı uygulanması gerekmektedir (Ataman ve Gökçen, 2017: 76).

3.5.5.2. Hasılatın Ölçümü

Hasılat, taraflar arasında gerçekleştirilen anlaşma uyarınca satış iskontoları düşüldükten sonra, alınan veya alınması beklenen tutar üzerinden ölçülmektedir (BOBİ FRS, Par. 5.8). Hasılat sonucunda elde edilmesi beklenen nakit tutar tahsilatının bir yıl veya bir yıldan daha kısa bir sürede gerçekleşeceğinin düşünülmesi halinde, hasılat vade farkı ayrıştırması yapılmadan elde edilmesi beklenen nakit tutar üzerinden ölçülmekte iken bir yıldan daha uzun bir sürede gerçekleşeceğinin düşünülmesi halinde, vade farkı tutarı ayrıştırılarak ilgili mal ve hizmetin peşin tutarı esas alınarak ölçülmektedir (BOBİ FRS, Par. 5.9).

Hasılatın ilk muhasebeleştirilmesinde belirlenen tutarın tahsil edilmesine ilişkin önemli bir risk varsa belirlenen tutar söz konusu riski yansıtacak biçimde düzeltilmektedir ve hasılat, düzeltilen tutar esas alınarak ölçülmektedir. Bu durumun yanı sıra hasılat olarak kayda alınan tutarın tahsil edilmesine ilişkin belirsizliklerin sonradan oluşması durumunda, başlangıçta kaydedilen hasılat tutarı üzerinde düzeltme işlemi yapılmamaktadır. Böyle bir durumda hasılat karşılığında kaydedilen alacak tutarı değer düşüklüğü testine tabi tutulmaktadır. Bunun sonucunda varsa değer düşüklüğü zararı kayda alınmaktadır (BOBİ FRS, Par. 5.11).

Mal ve hizmetlerin farklı özelliklere sahip mal ve hizmetler ile takas edilmesi durumunda da hasılat ortaya çıkmaktadır. Söz konusu durumda hasılat, alınan mal veya hizmetin gerçeğe uygun değeri üzerinden ölçülerek kayda alınmaktadır. Alınan mal veya hizmetlerin gerçeğe uygun değerinin güvenilir olarak ölçülememesi halinde elden çıkarılan mal veya hizmetin gerçeğe uygun değeri üzerinden ölçülmektedir. Elden çıkarılan mal veya hizmetin gerçeğe uygun değerinin de güvenilir olarak ölçülememesi halinde ise elden çıkarılan varlığın defter değeri esas alınarak muhasebeleştirme yapılmaktadır (BOBİ FRS, Par. 5.12).

3.5.5.3. Mal Satışında Hasılat

Mal satışına ilişkin hasılat, aşağıda yer alan ölçütlerin tamamı sağladığı takdirde muhasebeleştirilmektedir (BOBİ FRS, Par. 5.14):

• “Malların sahipliği ile ilgili önemli risk ve getirilerin alıcıya devredilmiş olması”.

• “Satılan mallar üzerinde etkin bir kontrolün sürdürülmemesi”. • “Hasılat tutarının güvenilir bir şekilde ölçülebilmesi”.

• “İşleme ilişkin ekonomik faydaların işletmece elde edilmesinin olası olması”.

• “İşleme ilişkin gerçekleşen veya gerçekleşecek maliyetlerin güvenilir bir şekilde ölçülebilmesi”.

3.5.5.4. Hizmet Sunumunda Hasılat

Hizmet sunumu ile ilgili bir işlemin sonucu güvenilir olarak tahmin edilebiliyorsa, yapılan hizmete ilişkin hasılat tutarı, işlemin raporlama tarihi sonu itibariyle tamamlanma düzeyi dikkate alınarak muhasebeleştirilmektedir (BOBİ FRS, Par.5.18).

Aşağıda yer alan ölçütlerin tamamının varlığı halinde işlemin sonucu güvenilir şekilde tahmin edilmektedir (BOBİ FRS, Par.5.19):

• “Hasılat tutarının güvenilebilir bir şekilde ölçülebilmesi”.

• “İşleme ait ekonomik yararların işletme tarafından elde edilme olasılığının olması”.

• “Raporlama dönemi sonu itibariyle işlemin tamamlanma düzeyinin güvenilir bir şekilde ölçülebilmesi”.

• “İşlem için katlanılan maliyetler ile işlemin tamamlanması için katlanılması gerekli olan maliyetlerin güvenilir bir şekilde ölçülebilmesi”.

3.5.5.5. İnşa Sözleşmelerinde Hasılat

Standartta; bir varlığın veya tasarım, teknoloji, nihai amaç veya kullanılması yönünden birbirleriyle yakından ilişkili olan ya da birbirine bağımlı olan bir grup varlığın yapımı amacıyla özel olarak düzenlenen sözleşmeler inşa sözleşmeleri olarak ifade edilmektedir (BOBİ FRS, Par. 5.22).

Bir inşa sözleşmesinin sonucunun güvenilir olarak tahmin edilebildiği durumda sözleşmeye ait hasılat ve maliyetler, raporlama tarihi sonu itibariyle sözleşme kapsamındaki faaliyetin tamamlanma düzeyi dikkate alınarak kâr veya zarara aktarılmaktadır. İşin tamamlanan kısmına isabet eden hasılat, maliyet ve kârın

raporlanmasını sağlayan bu yöntem tamamlanma yüzdesi yöntemi olarak adlandırılmaktadır (BOBİ FRS, Par. 5.23). İnşa sözleşmesinin sonucunun güvenilir olarak tahmin edilemediği durumda ise geri kazanılması beklenen tutar kadar hasılat kaydı yapılmaktadır (BOBİ FRS, Par. 5.25).

3.5.5.6. Faiz, İsim Hakkı ve Kâr Payları

İşletmeye ait olan varlıkların üçüncü kişiler tarafından kullanılması sonucu sağlanan faiz, isim hakkı ve temettü gelirleri, hasılata ilişkin kayda alma kriterlerini sağladıklarında finansal tablolara yansıtılmaktadır (BOBİ FRS, Par. 5.36-5.40).

Faiz, isim hakkı ve temettü gelirlerinin finansal tablolara alınmasına ilişkin esaslar standartta qşu şekilde ifade edilmektedir: Faiz; standardın 9’uncu bölümünde yer alan etkin faiz yöntemi kullanılarak hesaplanmakta ve muhasebeleştirilmektedir. İsim hakları; ilgili sözleşme hükümlerinin özü dikkate alınmak suretiyle sözleşme hükümleri kapsamında tahakkuk etmektedir. Kâr payları ise hissedarların ödemeyi alma hakkı meydana geldiği anda kayda alınmaktadır (BOBİ FRS, Par. 5.41).