BOA, HAT.307/18155.

66 _{BOA, A.}MKT.28/86; (9 Ekim 1845); 1880’lerde çekirgelerin Ankara’daki ürünü vurmasından}

dolayı Ankaralılar yine benzer bir şekilde Merzifon gibi civarda yer alan yerleşim birimleri- ne göç etmiş, velakin aradan 10 yıl geçip de durum görece düzeldikten sonra geri dönmüş- lerdir. Bkz. Bülent Varlık, Vatana Hizmette 70 Yıl - Ali Tunalı (1890-1975), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2005, ss.6-8.; Bu durum bizlere insanların zorunlu göçlerinin gayet doğal sebepleri olabildiğini göstermekle beraber, Sivas’a 1845’te gelen Ankaralıların 1890 yılında olduğu gibi, geri dönüp dönmediklerine dair bir bilgi sunmamakla birlikte, dönüş için tekrar göç hazırlığı yapılmış olmasını ziyadesiyle mümkün kılmaktadır. Ancak göz önünde tutulması gereken bir başka hususta, devletin klasik dönemden itibaren geriye göçürme politikasına işlerlik kazandırma istemine karşın bu hususun o denli kolay işlemi- yor olmasıdır. Bkz. Arslan, 16. yy. Osmanlı Toplumunda Yönetim, Nüfus, İskân, Göç ve Sürgün, s.346-347.

67 _{BOA, HAT.444/22255; (30 Ağustos 1830); BOA, C.DRB.61/3016; (17 Ekim 1830)} 68 _{BOA, HAT.501/24579; ; (10 Haziran 1831).}

69 _{BOA, İ.DH.59/2940; (18 Temmuz 1842).} 70 _{BOA, A.}MKT.27/67; (2 Eylül 1845).}

71 _{BOA, İ.MVL.82/1633; (3 Ekim 1846); BOA, A.}DVN.18/54; (11 Ekim 1846).} 72 _{BOA, A.}DVN.18/54; (11 Ekim 1846).}

1 Haziran 1850, Eğin Kazası Müdürü Şahin Bey’in yaptıkları sürgüne gönderilmesine neden olmuş ve o tarihte ilgili bir yazı ile Sivas Mutasarrı- fı Mehmed Münib Paşa’ya bildirilmişti. Şahin Bey, pek çok manada rüşvet almaktan çekinmemişti. Yapılan muhakeme ile de suçu sabit olduğundan görevinden alınarak 2 yıl süreyle Amasya’ya sürgün edilmişti.73 _{Bu defa}

ise 1853 yılının Haziran ayında Yıldızeli’nin muhtarı olan Ebubekir’de sü- rülmüştü.74

Sürgün veya göç adı her ne olursa olsun demografik verilere ait çeşit- lilik her alanda kendisini gösteriyordu. İnsanların neden sürgün edildik- leri farklıydı, icar ettikleri meslekleri de öyle ve sürgüne gittikleri nokta ise bambaşka< O yüzyılda Sivas eyaletine bağlı olan Darende’deki Sü- leyman’ın Limni’ye gitmesi ve sonrasındaysa affolunması gibi.75 _Dahası,

Sivas’ta sürgün olmakla beraber, kendisinin affedilmesinin ardından memleketine dönmesine izin verilenlerde oluyordu. 1859 yılında hala Si- vas’ta sürgün olan Tırnovalı Todori hakkında 16 Nisan tarihinde çıkarıl- mış olan bir emirse ilgili konudaki bir misali teşkil ediyordu.76 _{Velev ki}

örneklerin çeşitliliği önemli ölçüde göze çarpacak cinstedir. Nitekim Aziz Efendi isminde bir zat, uygunsuz hareketlerinin neticesinde Sivas’a sü- rülmekle kalmamış, sonradan şeyhlik sıfatı da takınarak talebeleri etra- fında toplamıştır.77 _{Elbette durumun nezaketiyse, aynı oranda nazik dev-}

let görevlilerinin ve mercilerin gözünden kaçmadığı gibi üst makamlara da bildirilmişti.

Meclis-i Vâlâ reisliğinden Zabtiye müşirine gönderilen bir diğer bel- ge ise, Tırhala’da derbent askeri olan Garet Bey’in daha evvel Sivas’ta sürgün olduğunu haber veriyor. Hangi sebeple nefy ü iclâ olduğuna dair bir bilgimiz olmayan derbent askeri, meclisten çıkan karar gereğince ken- disi için ödenen kefaletin sonucunda serbest bırakılması hususunda 1864 yılı başlarında der-saâdet’e celb edilmişti.78 _{Balkan coğrafyasından Sivas’a}

gelen Müslim sürgünler arşivin derin kuyularından araştırıcılara seslen- dikleri gibi, aynı şekilde hem Anadolu’dan hem de daha yoğun bir şekil- de Balkanlar’dan gelen gayrı Müslimlerin varlığı da vakidir. Nitekim 1866 yılının Şubat ayında Rusçuklu olan Simeyon’un Sivas’a gönderilmiş ol-

73 _{BOA, A.}DVN.MHM.8/51.} 74 _{BOA, İ.MVL.275/10661.}

75 _{BOA, A.}MKT.UM.252/65; (11 Eylül 1856); BOA, A.}MKT.UM.346/41; (14 Mart 1859).} 76 _{BOA, A.}MKT.MVL.106/90.}

77 _{BOA, A.}MKT.NZD.390/24; (6 Ocak 1862)} 78 _{BOA, MVL.663/76; (14 Şubat 1864).}

ması gibi.79 _{Şöyle ki devletin kontrolü tüm tebasının üzerindedir. Örneğin}

Kürdistan serkomiseri olan Abidin Paşa, Sivas’a sürülen Kürt reisleri hakkında bir rapor kaleme almış ve üst mercilere takdim eylemişti.80 _I.

Meşrutiyet devrine (1876) kadar özellikle Kadıların elinden geçen ve sür- gün edilen kimselere dair tutulan kayıtların formatı neredeyse değişme- den aynı olarak kalmıştı.81 _{Dahası memuriyet görevinin farklı bir yerde ic-}

ra edilmesi hapisten başka olarak yeni nosyonlar artık XIX. yüzyılın ürü- nü olarak sürgün araştırıcılarının karşısına çıkar.82 _{Yeni düşünce ve kav-}

ramlara ek olarak az evvel Abidin Paşa’nın raporunun örnek verilmesi gibi, artık bürokrasinin modernitesine bürünmüş İmparatorlukta istatis- tiksel verilere, detay içeren sürgün maceralarına ve daha nice hususa rast- lamak da mümkündür.

Ne işle meşgul olduğuna dair vesikaların sessiz kaldığı Dağıstanlı Veli Bey, Karesinin Manyas karyesinden Sivas’a sürülecekti. Nefyedilme- sinin vaki olup olmadığı muamma olan Veli’nin sürülme nedeniyse orada halkın arasına nifak sokmaktan kaynaklanmıştı. İcla edilip edilmediğinin muallak olmasının sebebiyse, ilgili mercilerin üstlerinden onay istemiş olmasındandı.83 _{Ancak vesikaların yer aldığı o dipsiz kuyudan bir başka}

belgenin yaktığı ışık, Veli Bey’in akıbeti hakkında bilgi sahibi olmamızı mümkün kılmakta. Dağıstanlı, Sivas’a gönderilmişti. Hatta arkasından perişan olan ailesinin de, Veli Bey işlerini yola sokar sokmaz arkasından gitmelerine 6 Eylül 1887 tarihli bir evrak ile karar verilmişti.84 _Osmanlının

sürgünler veya göçlerle ilgili karar mekanizmasını işlettikleri pek çok hu- sus bulunuyordu. Öyle ki, Sivas’la beraber pek çok diğer mevkie sürgün edilen kimselerin iskân ve iaşe masraflarının karşılanıp karşılanmayacağı devletin problemleri arasındaydı.85

Bir başka hususi ve bir o kadar da ilgi çekici örnekse Sivas Valisi Ali Paşa’nın kaleme aldığı bir konu üzerine. Ali Paşa, daha evvel Sivas’ta va- lilik yapmış ve halen Sivas’ta ikamet etmekte bulunan Hakkı Paşa’nın ba- şından geçmiş bir hadise üzerine üst makamlara tebligatta bulunmuştu. Buradaki Ermeniler ve bazı diğer kimseler o paşanın evini taşlayarak

79 _{BOA, İ.MVL.547/24573; (12 Şubat 1866).} 80 _{BOA, Y.PRK.ŞD.1/13; (19 Aralık 1880).}

81 _{M. Çağatay Uluçay, ‚Sürgünler‛, Belleten, C. XV, S. 60, Ekim 1951, s.533.}

82 _{Mehmet Ali Karaman, Sürgünlerin İktidarı, Gece Kitaplığı Yayınları, Ankara 2016, s.71.} 83 _{BOA, DH.MKT.1409/47. (4 Nisan 1887).}