Bayındırlık Alanında Diğer Çalışmaları

Halil Rıfat Paşa, Sivas Valiliği vazifesine başladığı sırada hükümet dairesi kullanılamayacak bir halde idi. Dairenin yarısından fazlası yıkıl- mış geri kalan kısmı da tehlike arzettiği gibi kışın gelmesiyle beraber bu- rada barınamayan adliye dairesi bir konak kiralayarak taşınmaya başla- mıştı. Daha önceki vali zamanında durum Babıâli’ye iletilmiş, yeni bir bi- na yapılması istenmiş ise de bir netice alınamamıştı. Halil Rıfat Paşa za- manında ilk önce memurları tehlike arzetmeyen ve rahat çalışabilecekleri bir mekâna nakledilmeye çalışılmış ve bu maksatla aynı zamanda meclis idare azası da olan Abdurrahman Efendi adlı bir şahsın 30 odalı konağı aylık 1.500 kuruşa kiralanması için gerekli teşebbüs yapılmış ve 28 Mart 1882 (H. 8 Ca 1299) tarihli irâde ile bu ihtiyaç geçici de olsa giderilmiştir71_.

Bundan başka yine vilâyette bulunan iki hapishaneden birisi yıkıl- mak üzere, diğerinin ise 100 kişiyi barındırabilecek kapasitede olması ve buna karşılık 200 kişinin çok sıkışık vaziyette bulunması yüzünden Halil

68 _{Abdülkadir Sarısözen’in mektubundan naklen: H. Orhun, C. Kasaroğlu..., Meşhur Valiler, s.}

116; A. Birinci-A. T. Alkan, a.g.m., s. 103.

69 _{BOA., Y.A.Res. 20/1. Samsun-Sivas Demiryolu daha sonra Cumhuriyet döneminde 1927–}

1933 yılları arasında yapılmıştır. Hayati Doğanay, Türkiye’nin Ekonomik Coğrafyası, Erzu- rum 1994, s. 474.

70 _{C. Dinçer, ‚.. . Hasan Fehmi Paşanın Anadolu’nun Bayındırlık İşlerine Dair Hazırladığı Lâyiha‛ s.}

162.

Rıfat Paşa yeni bir hükümet binası ve hapishanenin inşaası için Dâhiliye Nezareti’ne 1882 yılı Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında üst üste telgraflar çekerek ve inşaat için gerekli karşılıkları da göstererek izin istedi. Daha önceki Vali Hakkı Paşa zamanında her türlü ihtiyaca cevap verebilecek 80 odalı büyük bir hükümet konağı yapılmak istenmiş, ancak karşılıkları tam bulunamadığı gibi komşu sancakların bazı gelirlerinin de bu inşaat için harcanması teklif edilmiş ve bu kabul edilmemişti. Halil Rıfat Paşa ise makul ve kabul edilebilir karşılıklar göstererek müracaatta bulunmuş ve ayrıca Sivas’ta; Mayıs, Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarında inşaat ya- pılabildiğini bu bakımdan mevsim geçmeden inşaata başlama izninin ve- rilmesini istemişti72_.

Halil Rıfat Paşa’nın bu talebi Şura-yı Devlet’te görüşülmesine rağ- men inşaat mevsimi içerisinde irâdesini çıkaramadı. Bunun üzerine 25 Temmuz 1882 tarihinde Şura-yı Devlet’e bir telgraf daha çekerek; hiç ol- mazsa gelecek sene baharda inşaatın tamamlanabilmesi için şimdiden te- mellerinin atılmasına izin verilmesini talep etti73_.

Hükümet konağını yapmakta kararlı olan Halil Rıfat Paşa, bu işin peşini bırakmadı. 4 Aralık 1882 (R. 22 T. Sâni 1298), 4 Şubat 1883 (23 K. Sâni 1298) tarihlerinde Dâhiliye Nezareti’ne telgraflar göndererek konu- nun defalarca Şûra-yı Devlet’te görüşülmesini sağladı74_{. Fakat bunlardan}

da bir netice alamadı. Ancak 14 Mart 1883 (R. 2 Mart 1299) ve 23 Mart 1883 (R. 11 Mart 1299) tarihlerindeki Dâhiliye Nezareti’ne müracaatların- dan sonraki Şura-yı Devlet kararları 31 Mart 1883 (R. 19 Mart 1299) tari- hinde Sadrazam Said Paşa’nın da teklifiyle Padişah tarafından kabul edi- lerek irâdesi çıkarıldı75 _{ve nihayet o yıl inşaatına başlanabildi.}

Halil Rıfat Paşa, Sivas’tan ayrılmadan bu inşaatı bitirdi. Cuinet bu bina hakkında şu bilgileri veriyor; ‚Kesme taşlardan yapılmış hükümet konağı

mükemmel bir binadır. İki katlı olup avlusu ve bahçesi vardır. En az 60 odası vardır. Bunlar geniş bir salona açılır. Birinci katta mescid(?) olarak düzenlenmiş geniş bir salonu vardır. Bu saray çok zengin mobilya ve dekorlarla tezyin edilmiş- tir. Her akşam genellikle bahçede olmak üzere Belediye tarafından teşkil edilmiş olan müzik ekibi (Bando takımı) müzik icra eder. Hükümet konağına paralel ola- rak biraz uzakta aynı plân üzerine yapılmış Adliye sarayı yükselir...

72 _{BOA., Ş.D. 1784/36–1–8.} 73 _{BOA., Ş.D. 1784/41–2.} 74 _{BOA., Ş.D. 1785/3. 1–4.} 75 _{BOA., İ.Ş.D. 3700/1–4.}

Son aylarda şehrin merkezinde de büyük inşaatlar yapılmaktadır. Görkemli bir bina belediye hizmetlerine ayrılmış, içerisinde kiraya verilen çok sayıda dükkân başkanlığa gelir sağlamaktadır. Vali Halil Rıfat Paşa’nın teşvikleriyle pek çok kişi daha şimdiden sağlık şartlarına uygun, modern binalar inşa etmeye baş-

lamıştır‛76_.

Salnâmede ise Halil Rıfat Paşa’nın imar faaliyetleri hakkında şu bilgi- ler verilmektedir:

‚Som yontma taştan kargir olarak, 50 metre boyunda ve 20 metre eninde iki katlı ve 42 odalı Sivas Hükümet konağı yapılıp bitmiştir.

Bu hükümet konağının arka tarafında adliye hizmetinde kullanılmak üzere dahi 25 odalı bir konağın inşaasına bu sene başlanıp yine bu sene içinde bitirilme- si kararlaştırılmıştır.

Yedi sekiz yüz mahpusu barındırabilecek 42 oda ile koğuş, mahpuslara zap- tiye askerlerine ve kadın mahpuslara mahsus üç kısmı hastaneyi, bir kısmı ise ka- dınlar hapishanesini teşkil eden bir kargir hapishane inşa edilmiştir.

Dört dershaneli ve bir resimhaneli ve üç odalı ve bir salonlu Rüştiye-i Mül- kiye mektebi yapılmıştır.

Dört dershaneli ve bir resimhaneli ve beş odalı ve bir salonlu Askerî Rüştiye Mektebi inşa edilmiştir.

Bir dershaneli ve üç odalı bir bab Darü’l-Muallimin yapılmıştır. Beş odalı ve bir salonlu maarif dairesi yapılmıştır.

Tokat Kasabası’nın vasatından birçok ebniyenin (binanın) yıkılmasıyla Bağdad Caddesi olarak bin metre uzunluğunda bir yol (cadde) açılmıştır. (Bu yol Bağdat Caddesinin şehir içindeki bağlantısını teşkil eder).

Tokat Kasabası’nda yeni bir hükümet konağı inşaatına başlanmış olup yarısı tamamlanmıştır.

Sivas’a beş saat mesafede Dersaadet Caddesi’nde ve Yıldız Nehri üzerinde bu- lunan 13 gözlü kargir Yıldız Köprüsü dahi Halil Rıfat Paşa hazretlerinin teşvik ve taltifi üzerine Sivas hanedanından ve Rütbe-i Ûla Sınıf-ı Sânisi eshabından Silah- darzade Mehmet Ali Efendi’nin nakit ve gayretleriyle tamir olunmuştur.

Karahisar-ı Şarkî Sancağı’nda ve Kelkit Nehri üzerinde bulunan Kurbağa ve Yusuf Bey adlarıyla anılan iki köprü adeta yeniden inşa edilircesine tamir olun- duğu gibi zikredilen nehir üzerinde bulunan Mercimek köprüsü yeniden inşa edilmiştir.

Sivas’a 20 dakika mesafede ve Bağdad Caddesi’nde Kızılırmak üzerinde 18 gözlü kargir Eğri köprü de yine Halil Rıfat Paşa’nın teşvik ve taltifi üzerine Sivas

hanedanından ve Mirü’l-Umera’dan Kangal Ağası Abdurrahman Paşa’nın nakti ve gayretiyle tamir olunmuştur.

Sivas’a üç çeyrek mesafede bulunan Kemer mevkiinde dört taşlı bir un fabri-

kası ile umuma açık bir bahçe tesis olunmuştur‛77_.

Şark-î Karahisar su yollarının bozulmasından dolayı bir iki çeşmeden ancak su akabiliyor ve ahalî bu yüzden büyük sıkıntı çekiyordu. Şehrin Müslüman ve Hıristiyan ileri gelenleri Vilâyete müracaat ederek bu sıkın- tıdan halkı kurtarmak için Halil Rıfat Paşa’dan yardım istediler. Bunun üzerine 1882 yılı Mayıs Haziran aylarında Dâhiliye Nezareti’ne müracaat- ta bulunuldu. Nihayet Halil Rıfat Paşa’nın gayretleriyle Şura-yı Devlet’ten karar çıkartılarak o sene şehrin içme suyu şebekesi yenilendi78_.

Sivas Sancağı’na bağlı Aziziye Kazası’nın hapishanesinin harap bir vaziyette olması ve hatta bir kısmının da yıkılmış olmasından dolayı bu- rayı tamir etmek maksadıyla 14 Aralık 1882 (R. 2 K. Evvel 1298) tarihinde Vali Halil Rıfat Paşa ve Vilâyet Meclisi üyelerinin imzasını taşıyan bir tezkîre Dâhiliye Nezareti’ne gönderilerek Şura-yı Devlet’te görüşülmesi ve neticede 29 Ocak 1883 (17 K. Sâni 1298) tarihinde halkın da katkılarıyla tamiri için gerekli kararların alınması sağlandı ve o sene tâmirat gerçek- leştirildi79_{. Bundan başka yine aynı sene Aziziye Telgraf merkezinin tami-}

ratı da yapıldı80_.

Sivas Vilâyeti merkez sancağına bağlı Divriği, Tenüs ve Yıldızeli Ka- zalarında hükümet konağı olmadığından hükümete ait işler kiralanan ko- naklardan idare ediliyordu. Bu kazaların hükümet konağı ihtiyacını gi- dermek için 7 Ocak 1885 (R. 26 K. Evvel 1300) tarihinde Halil Rıfat Paşa başkanlığında Sivas Vilâyeti İdare Meclisi biri Dâhiliye Nezareti’ne diğeri de Maliye Nezareti’ne iki yazı göndererek bu üç kazaya birer hükümet konağı yapılması için herbiri 35.000 kuruşa mal olacak toplam 105.000 ku- ruşluk bir harcama ile aynı yıl bahar ayından itibaren inşaata başlamak için izin istenmiştir. 1 Şubat 1885 (R. 20 K. Sâni 1300) tarihinde Şûra-yı Devlet’e havale edilerek görüşüldükten sonra inşaatları başlatıldı81_.

Yine Halil Rıfat Paşa’nın Sivas’tan ayrılmasından birkaç ay önce ye- niden yapılan hükümet konağında zaptiye askerleri efradıyla süvarileri-

77 _{Sivas Salnâmesi, 1302, s. 315–316. Burası günümüzde Paşa Bahçesi (eski adı: Paşa Fabrikak-}

sı) piknik alanıdır.

78 _{BOA., Ş.D. 1784/40–1,2,3,4,5.} 79 _{BOA., Ş.D. 1785/4–1...6; İ.Ş.D. 3707.} 80 _{BOA., İ.Ş.D. 4245.}

nin atlarına ait olmak üzere konağın yanında odalardan ve ahırlardan oluşan bir binanın yapımı için 19 Mayıs 1885 (R. 7 Mayıs 1301) tarihinde irâde çıkarılarak o sene inşaatına başlanmıştır82_.

Öşür olarak toplanan zahirenin muhafazası için yeterli olmayan Si- vas ve Şark-î Karahisar Sancaklarına büyük birer ambar ve ayrıca 26 ka- zadan sadece ikisinde ambar bulunmasından dolayı diğer 24 kazaya da ahşaptan birer ambar yapılması için Şura-yı Devlet’e müracaat edilerek 6 Eylül 1883 (R. 25 Ağustos 1299) tarihli irâde ile ambarların inşaatına baş- lanılıp ertesi yıl tamamlanmıştır83_.

b. Eğitim Öğretim Alanında Yaptığı Çalışmalar ve Eğitim Alanın- daki Tenbihnameleri

II. Abdülhamid devrinin ilk yıllarında maarif yatırımlarına tahsisat ayırmak şöyle dursun, devlet hazinesi câri harcamaları karşılayamıyordu. Yani hazine bomboştu. Dış borçlar ertelendiği için devletin kredisi de yoktu. Devlet gelirleri dış borçların yanında hiç denecek kadar azdı. Bu durumda devlet hazinesinden Maarif Nezareti’ne, maarif reformunun mali yükünü karşılayacak kadar tahsisat ayırılamayacağı muhakkaktı. Fakat eğitimin önemi de ihmal edilemeyecek şekilde, sorumlularca kabul edilmişti. O halde, sadece maarif giderlerine karşılık olacak, mali kaynak- lar bulunması kaçınılmazdı84_{. Bu düşüncelerle devlet adamları maarif hu-}

susunda ilgisiz kalmadılar.

Uygulanan genel maarif politikasına uygun olarak, medreselerin ya- nında, batılı mânada mekteplerin açıldığı, Sultan II. Abdülhamid devrin- de bu düşüncenin tatbik safhasına geçtiği müşahede edilmektedir.

Sivas’ta bir kız, bir de erkek olmak üzere iki sıbyan mektebinin ya- pımına Halil Rıfat Paşa’dan önce 1880 yılında başlanmıştı85_.

1881 yılında ise Sivas, Erzurum, Mamuretü’l-Aziz, Van ve Edirne Vilâyetlerinde Maarif Müdürlüğü kurulmuştur. Ayrıca 1882 yılında Halil Rıfat Paşa’nın Sivas’a tayin edildiği sıralarda Maarif Nezareti’nce kendi- sine gönderilen bir tezkerede adı geçen vilâyetlerle birlikte Sivas’ta da bir ‚Maarif Meclisi‛ teşkil edilmesi istenmiştir86_{. Mevcut direktiflere uygun}

82 _{BOA., İ. Dh. 75269.} 83 _{BOA., İ.Ş.D., 3803/1,2.}

84 _{Bayram Kodaman, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara 1991, s. 157–158.} 85 _{B. Kodaman, a.g.e., s. 80.}

olarak, Halil Rıfat Paşa bu meclisi kurmuş ve Sivas’a 1200 kuruş maaşla bir Maarif Müdürü tayin ettirmiştir87_.

Halil Rıfat Paşa’nın Sivas Valiliği esnasında 1882-1885’te yayımladığı ve 1302 Sivas Vilâyet Salnâmesi’nde bulunan meşhur on bir tenbihnâme- nin 4, 6, ve 11. leri eğitim ve öğretim ile ilgilidir. Bu tenbihnâmeler aynen aşağıya aktarılmıştır: