Devletçilik politikasının, sanayi alanında geliĢigüzel bir Ģekilde uygulanamayacağından, bir plan çerçevesinde yürütülmesi gerekmektedir. Çünkü yapılacak yatırımların ulaĢım, hammadde, pazarlama ve hepsinden önemlisi acil gereksinim arz eden alanlara yapılması gerekmektedir. Mali kaynakların kısıtlı oluĢu, yapılacak yatırımların tutarlı ve isabetli alanlarda olmasını zorunlu kılmıĢtır. Bu amaçla yurt dıĢından uzmanlar getirilip sanayi ve yatırımlar üzerine raporla hazırlanmıĢ, geliĢmiĢ ülkelerdeki tecrübelerden istifade edilerek yatırımların dengeli ve isabetli bir Ģekilde uygulanması amaçlanmıĢtır. Rus bilim adamlarının dıĢında, her ne kadar raporların hazırlanmasında etkisi olmasa da, uygulamada etkileri olduğu için ABD‟nin de hazırladığı raporlardan istifade edilmiĢtir. Tüm raporlar bir araya getirilerek gerekli istiĢareler ve hazırlıklar neticesinde 1933 yılında Birinci BeĢ Yıllık Sanayi Planı hazırlanmıĢ, uygulamaya 1934 yılında geçilmiĢtir63
.
BBSP öncesi devletçilik politikasının bir uygulaması olarak devletin 1925 yılında kamu iktisadi teĢekküllerini devlet adına iĢletmek, halka arz etmek ve devretmek amacının yanı sıra sanayiciye gereken kredilerin sağlanması amaçları ile kurulan Sanayi ve Maadin Bankası, 1932 tarihinde Devlet Sanayi Ofisi ve Türkiye Sınaî Kredi Bankası adında iki kuruma dönüĢtürülmüĢtür. Devlete ait kamu iktisadi teĢekküllerini idare etme vazifesi Devlet Sanayi Ofisi‟ne verilirken Türkiye Sınaî Kredi Bankasının ise özel sektörün kredi ihtiyacını karĢılamanın yanı sıra bu kez farklı olarak devletin kuracağı sanayi tesislerine de finansman sağlamak üzere kurulmuĢtur64. Bu kurumun kuruluĢuna iliĢkin 2058 sayılı yasada yer alan gerekçede ülkemizde yeterli sermayenin olmayıĢı nedeniyle halkımızın daha çok küçük mikyasta sanayi iĢlerine yöneldiğini, büyük sermaye gerektiren sanayi yatırımlarının ise ya yabancı sermaye eliyle ya da devlet eliyle yapılması gerektiğinden bahsedilmiĢtir65
.
Devlet Sanayi Ofisi ve Sınaî Kredi Bankası beklentilere cevap veremediği için bu kurumların vazifesini yerine getirecek olan Sümerbank ile sanayiye hız verilmesi hedeflenmiĢtir. BBYSP‟nın uygulanma görevi Sümerbank‟a verilmiĢtir66
. Devlet Sanayi Ofisinin kaldırılma gerekçesi, Meclis Tutanaklarında milli sanayinin
63
Perihan Ünlü SOYLU, Özlem YAKTI, agm, s.373.
64 Halil SEYĠDOĞLU, Türkiye'de Sanayileşme ve Dış Ticaret Politikası, Ankara, Turhan Kitabevi Yayınları, 1982, s. 12.
65
Tunç TAYANÇ, age, s.83-84. 66
Rahmi DOĞANAY, “1930-1945 Dönemi Doğu Anadolu‟da Uygulanan Sanayi Politikaları”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c.10, Sayı, Elazığ, 2000, s.224.
gerçekleĢtirilememesinden ziyade, milli sanayicileri endiĢelendiren bir kurum olması olarak ifade edilmiĢtir67
. Sınaî Kredi Bankası ise elindeki sermayenin büyük miktarının Devlet Sanayi Ofisi‟ne bağlı devlet teĢekküllerine bırakmıĢ olmasında dolayı zayıf kaldığı belirtilmiĢtir68
.
Kurulması ile devlet yatırımlarına hız kazandırılması amaçlanan Sümerbank‟ın kuruluĢ gerekçesi, meclis tutanaklarında Ģöyle ifade edilmektedir: "Milli ihtiyaç ve
menfaatlerimizin mübrem kıldığı sanayi şubelerinin bir an önce tahakkuk ettirilmesi iktisadi istihsalâtı ve emniyetimizi, memleketimizin umumi muvazenesini koruyacak olan bu sanayi hareketine hız verilmesi için bütün milli kuvvet memba ve unsurlarından en çok istifade etmek lazım geldiğini ilk teşebbüs devresinin tecrübeleri göstermiştir. Bu itibarla ofis ve Sanayi Kredi Bankaları kanunları yerine geçmek üzere bu kanunlarla erişmek istediğimiz milli hedeflere daha müessir ve daha seri bir suretle ulaştıracak esasları ihtiva eden bu kanun lâyihası hazırlanmıştır69.” Buradan anlaĢıldığı üzere Ofis ve Sanayi Kredi Bankası, öngörülen hedeflere ulaĢılabilmesi için yeterli kurumlar olamamıĢ, bu sebeple daha etkin bir kurum olacak olan Sümerbank kurulmuĢtur.
Sümerbank BBYSP‟nın uygulanmasında oldukça geniĢ yetkiler ile önemli bir yer tutmuĢtur. Sümerbank‟ın yetkileri, sanayimizin geliĢmesi için gereken önemleri araĢtırmak, devlete ait sanayi iĢtiraklerini devralıp iĢletmek, sanayi kuruluĢları için gereken etüt ve projeleri hazırlamak, ülkedeki sanayi alanında eğitim hizmetleri sunmak ve yurt dıĢından uzmanlar getirmek ve özel sektöre gereken desteği ve krediyi sağlamak olarak sayılabilir70
. Bu amaçlar ile kurulan Sümerbank yakın tarihimize kadar ülkemizde üretim ve sanayi alanında çok önemli bir yer edinmiĢtir. Sümerbank‟ın diğer ve oldukça önemli bir fonksiyonu ise özel sektörün geliĢmesinde sermayeden çok özel sektörün ihtiyaç duyduğu yetiĢmiĢ eleman açığının kapatılmasını sağlamak olmuĢtur. Sümerbank çalıĢanlarının daha sonra ayrılarak ya da emekli olarak kendi iĢletmelerini kurdukları gözlenmiĢtir.
Planlı sanayi sürecinde kurulan diğer bir kurum ise Etibank‟tır. Özellikle enerji ve maden sektöründe önemli atılımların gerçekleĢtirilmesini sağlamıĢtır. Madenlerimizin çıkarılması ve muharrik güç olarak kullanılan elektrik enerjisinin elde edilmesi o günkü Ģartlarda oldukça zor görülmektedir. Bu iĢin üstesinden gelmek üzere
67
TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: 4, S. Sayısı 257, (20.04.1933), s.1. 68 TBMM TD, Dönem: 4, S. Sayısı 257, (20.04.1933), s.1. 68 TBMM TD, Dönem: 4, S. Sayısı 257, (20.04.1933), s.1. 69 TBMM TD, Dönem: 4, S. Sayısı 257, (20.04.1933), s. 2. 70
Etibank‟ın kurulması sanayi alanında gerekli olan enerji kaynaklarının arttırılması yönünde olumlu bir geliĢme olarak kabul edilebilir. Bunun dıĢında maden araĢtırmaları yapmak üzere Maden Tetkik Arama Enstitüsü Etibank‟ın faaliyetlerine yardımcı olmak üzere kurulmuĢtur71
.
Bu kurumlar vasıtasıyla sanayi planının uygulanması için gerekli alt yapı hazırlanmıĢ ve 1934 yılından itibaren planın uygulanmasına geçilmiĢtir. BBYSP‟nın temel mantığı hammaddesi ülkede yer alan sanayi iĢletmelerinin kurulmasına öncelik vermekti. Böylece hammadde ithalini azaltarak ve ülkedeki hammaddeye iĢlerlik kazandırıp ilk etapta iç pazara cevap verecek nitelikte teĢekküllerin kurulması kararlaĢtırılmıĢtır. Bu plana göre dokuz sektörde 20 kadar sanayi teĢekkülünün kurulması kararlaĢtırılmıĢtır72
. 1. Kimya Sanayisi
1.1. Suni Ġpek Fabrikası - Gelibolu 1.2. Gülyağı - Isparta
1.3. Kibrit Asidi - Ġzmit 2. Toprak Sanayisi 2.1. Seramik - Zonguldak
2.2. PaĢabahçe Cam Ve ġiĢe - PaĢabahçe 2.3. Çimento Fabrikaları
3. Demir Sanayisi- Karabük
4. Kâğıt Ve Selüloz Sanayisi- Ġzmit 5. Kükürt Sanayisi- Keçiborlu
7.Pamuklu Dokuma Sanayisi- Bakırköy, Kayseri, Ereğli, Nazilli, Malatya, Iğdır 8. Kamgarn (Yün Ġpliği) Sanayisi –Merinos, Bursa
9.Kendir Sanayisi- Kastamonu
BBYSP çerçevesinde kurulması hedeflenen bu iĢletmelerin çoğu kurulmuĢ, Ġzmit‟teki selüloz, Karabük‟te Demir, Kastamonu‟da Kendir, Kütahya‟da Porselen ve çimento sanayisine ait kuruluĢların tamamlanmasına ise devam edilmiĢ ve kısa süre de hayat geçirilmiĢlerdir. BBYSP‟nın uygulanmasında gereken sermayede en büyük pay
71
Ġbrahim DĠNÇER, age, s.38. 72
Sümerbank‟a ait olup, PaĢabahçe ġiĢe Cam ve Sömikok gibi iĢletmelerin kuruculuğu ise ĠĢ Bankası‟na verilmiĢtir73
.
BBYSP uygulanmasıyla o dönemin Ģartlarına göre oldukça baĢarılı ve yerinde yatırımlar yapılarak yerli sanayinin geliĢmesine katkılar sağlanmıĢtır. Söz konusu planda, devletçilik politikasının baĢarı ile uygulandığı bu dönemde, devlet teĢekküllerinin ithal malları ile rekabeti için oluĢturulan gümrük duvarları, özel sektörü de korumuĢ aynı zamanda devletin fiyat politikasını elinde tutması sebebiyle rekabet içerisinde erimesinin engellendiği görülmüĢtür. Plan dâhilinde kurulan sanayi teĢekkülleri aynı zamanda yabancı sermayenin ülke sanayisine egemen olmasını engellemiĢtir. Ancak sanayi planının olumsuz yanı, ithal ikameci bir anlayıĢla sadece iç pazarın hesaplanarak tesislerin kurulması olmuĢtur. Bu durumda dıĢ pazara açılan ihracat eksenli tesisler yerine sadece iç pazarı hedefleyen tesisler kurulmuĢtur.