Bilişüstünün Bileşenleri

Araştırmacılar bilişüstünün birbiriyle ilişkili iki bileşenden olduğunu belirtmişlerdir: bilişüstü bilgi ve bilişüstü düzenleme (Brown, 1987; Flavell, 1987;

Schraw ve Dennison, 1994). Bilişüstü bilgi, hangi faktör veya değişkenlerin ve bunların etkileşimde bulunarak bilişsel süreçleri ne şekilde etkileyeceği konusundaki bilgi veya inançları kapsar (Flavell, 1979). Bilişüstü bilgi üç alt bileşenden oluşur: bildirimsel bilgi (kişinin kendisi ve stratejileri konusundaki bilgisi), prosedürel bilgi (kişinin stratejileri nasıl kullanacağına yönelik bilgisi) ve durumsal bilgi (kişinin stratejileri ne zaman ve niçin kullanacağına yönelik bilgisi). Bilişüstü düzenleme ise öğrenmenin düzenlenmesi ve kontrol edilmesi için kullanılan aktiviteleri içerir (Akt. Papaleontiou-Louca, 2003). Bilişüstü düzenleme, öğrenmenin denetimini sağlayan bazı alt bileşenden oluşmaktadır: planlama, bilgi yönetme, kavramayı izleme, hata ayıklama ve değerlendirme (Schraw ve Dennison, 1994). Lai (2011) bilişüstünün iki ana bileşeninin alt bileşenleri konusunda çeşitli araştırmacıların farklı görüşler öne sürdüğünü not eder ve bunu aşağıdaki tabloda özetler:

Tablo 2. Bilişüstü Bileşenleri Tipolojisi Bilişüstü Bileşeni Tür İlgili Terminoloji Referans B il işi n B il gisi

Öğrenci olarak kendisi ve bilişi etkileyen faktörler hakkındaki bilgi

Kişi ve Görev

Bilgisi Flavell, 1979 Öz-

değerlendirme Paris ve Winograd, 1990 Epistemolojik

anlayış Kuhn ve Dean, 2004 Bildirimsel

Bilgi

Cross ve Paris, 1988; Schraw vd., 2006; Schraw ve Moshman, 1995

Strateji bilgisini de içeren bilişin farkındalığı ve yönetimi

Prosedürel Bilgi

Cross ve Paris, 1988; Kuhn ve Dean, 2004;

Schraw vd., 2006 Strateji Bilgisi Flavell, 1979 Belirli bir stratejinin neden

ve ne zaman kullanılacağı

bilgisi Durumsal Bilgi

Schraw vd., 2006 B il işi n Düze n lenme si Uygun stratejilerin belirlenmesi ve seçimi Planlama

Cross ve Paris, 1988; Paris ve Winograd, 1990; Schraw vd., 2006; Schraw ve Moshman, 1995; Whitebread vd., 2009 Kavrayış ve görev performansı farkındalığı İzleme veya Düzenleme

Cross ve Paris, 1988; Paris ve Winograd, 1990; Schraw vd., 2006; Schraw ve Moshman, 1995; Whitebread vd., 2009 Bilişsel Deneyimler Flavell, 1979 Kendi öğrenme süreçlerini

ve ürünlerini değerlendirme ve öğrenme hedeflerini

tekrar gözden geçirme Değerlendirme

Cross ve Paris, 1988; Paris ve Winograd, 1990; Schraw vd., 2006; Schraw ve

Moshman, 1995; Whitebread vd., 2009

Flavell (1979), bilişin bilgisini, bilişi etkileyebilecek iç ve dış faktörler de dâhil, kişinin kendi bilişsel güçlü ve zayıf yönlerinin bilgisi olarak tanımlar ve böyle bir bilgiyi üçe ayırır:

(1) “Kişi bilgisi”: bireyin bilişsel işlemciler olarak insanların doğası konusunda inandığı her şeyi içerir. Diğer bir deyişle kişi bilgisi, öğrencilerin öğrenmeyi kolaylaştıran veya engelleyen insan faktörleri konusunda edine geldikleri genel bilgidir. Yabancı dil öğrenimi araştırmasında dil öğreniminde etkili olduğu öne sürülen bilişsel ve duyuşsal değişkenler bu tür faktörlerin örneklerindendir (dil yeteneği, motivasyon… gibi). Ayrıca, kişi bilgisi öğrencilerin edinmiş oldukları söz konusu bu faktörlerin kendi deneyimlerine nasıl uyduğu yönündeki özel bilgisini de içerir. Öğrenciler ayrıca, becerileri konusunda oluşturdukları veya edindikleri değerlendirmelere dayalı olarak, herhangi bir alandaki yeterlilikleriyle ilgili (kişi) bilgisini de edinmiş olabilirler. Örneğin, dil öğrenicilerinin ne derece iyi okuyabildikleri veya yazabildikleri, ne derece dilbilgisi bildikleri konusunda bazı düşünceleri olacaktır. Bundan başka kişi bilgisi öğrencilerin genel anlamda öğrenci olarak etkililikleri konusundaki inançlarını da içerir. Örneğin, öğrenmeye ve çabayı sürdürmeye gerekli olan kaynakları mobilize etme ve yönetme yeteneklerine olan öz-yeterlik inançları bu türdendir. Kişi bilgisi, son olarak, öğrencilerin özel öğrenme hedeflerine ulaşabilme yetenekleri konusundaki inançları anlamına da gelir: yabancı bir dilde yazabilmek için ihtiyaçları olan bilgi ve/veya beceriler, başarı inançları gibi (Wenden, 1998).

(2) “Görev bilgisi”: farklı görevlerle ilgili gerekliliklerin bilgisidir. Görev bilgisinin üç yönü vardır. Öğrencilerin bir görevin amacı konusunda, onun dil öğrenme gereksinimlerine-örneğin yazma becerilerini geliştirmeye, kelime dağarcıklarını artırmaya, sözel iletişimde akıcılığı geliştirmeye- nasıl hizmet edeceği konusunda bildikleridir. Ayrıca, belirli bir öğrenme görevinin doğasını belirleyen sınıflandırma sürecinin sonucu olan bir bilgiyi de içerir. Bu, okumayı öğrenmenin yazmayı öğrenmeden farklı olduğunu anlama veya bir yaratıcı düşünme görevini bir problem çözme görevinden ayırt edebilme anlamına gelir. Görev bilgisi ayrıca bir görevin gereklilikleri- örneğin genel anlamda nasıl öğrenileceği, belirli bir görevin nasıl yapılacağı ve bunu yapmak için gerekli bilgi ve beceriler nelerdir- hakkındaki bilgiyi de içerir (Wenden, 1998).

(3) “Strateji bilgisi”: en yararlı olabilecek strateji türlerine yönelik bilgi. Strateji bilgisi, stratejilerin ne olduğu, neden yararlı olduğu genel bilgisi ve onların ne zaman ve nasıl kullanılacağına yönelik özel bilgidir. Wenden (1998) her ne kadar bu tür bilginin görev bilgisinin bir alt bileşeni gibi görünse de bilginin işlenmesindeki kendine özgü rolünden dolayı ayrı olarak sınıflanması gerektiğini belirtmiş, buna bir kanıt olarak yabancı dil öğrenme stratejilerinin kullanımına yönelik önemli ölçüde araştırmaların mevcut olduğunu vurgulamıştır.

Diğer yandan, bilişin bilgisini bazı araştırmacılar bildirimsel ve prosedürel bilgi olarak ayırmışlardır (Cross ve Paris, 1988; Schraw ve Moshman, 1995; Kuhn, 2000; Schraw vd., 2006). Özellikle, Schraw vd. (2006) bildirimsel bilginin bireyin öğrenci olarak kendisi hakkındaki ve performansını etkileyebilecek faktörler konusundaki bilgisi olduğunu; prosedürel bilginin ise strateji bilgisi ve bilişin farkındalığı ve yönetimini içerdiğini; ayrıca durumsal bilginin ise belirli bir stratejinin neden ve ne zaman kullanılacağı bilgisi olduğunu belirtmiştir. Bilişüstünün ikinci bileşeni olan bilişin düzenlenmesi veya izlenmesi, planlama, izleme veya düzenleme ve değerlendirme alt-bileşenlerini içerir. Bu anlamda planlama, uygun stratejilerin belirlenmesi ve seçimini ve gerekli kaynakların ayrılmasını kapsar; hedef belirleme, altyapı bilgisini aktive etme ve zamanı programlama gibi aktiviteleri de içerir. İzleme veya düzenleme, kavrayış farkındalığı ve görev performansına dikkat etme ve kendini sınamayı içerir. Değerlendirme ise, kişinin kendi öğrenmesinin ürünleri ve bu öğrenmenin düzenleyici süreçlerini değerlendirmesi anlamına gelir (Schraw vd., 2006). Bunlara ek olarak, Flavell (1979) bilişin düzenlenmesini bilişsel deneyimler bağlamında ele alır ve bunların kişinin biliş süresince deneyimlediği “Bunu anlamıyorum” gibi algılar veya iç görüşler olduğunu belirtmektedir.