1. Mektup
1.1. Bilgi Kaynağı Olarak Mektup
Bir mektup ancak okuruyla buluĢtuğunda anlam kazanır. Kapalı bir mektup zihnimizde ihtimaller ve tahminlere yol açar ancak okunan bir mektup haber verme hüviyetini kazanır.
Henüz okunmamıĢ bir mektuptan bazı kısıtlı bilgiler elde edilebilir. Ġlk olarak elde edilecek veri mektubun nereden nereye doğru hareket ettiği bilgisidir. Ġkinci olarak mektubu gönderen, mektubu ulaĢtıran ve mektubu alan kiĢilerin kimliklerinin tespit edilebilme olasılığıdır. Üçüncü olarak da mektubun taĢıdığı haberin türü ve önemine dair elde edilebilecek izlenimlerdir. Mektubun yerine ulaĢtırılması ile beraber mektubu doğru anlamayı sağlayacak bu temel bilgiler okur açısından önem arz edecektir. Mektubun açılması ve okunması ile birlikte mektup baĢlı baĢına bir haber ve bir bilgi kaynağı olma özelliği kazanır. Mektubun bilgi açısından doğru değerlendirilebilmesi için çeĢitli kategoriler altında toplanan mektupları değiĢik açılardan okumak mümkündür.50
Bu okuma Ģekilleri üç baĢlık altında ifade edilmektedir:
1. Kapalı okuma (Lecture incluse): TaĢıdığı mesaj açısından değerlendirme. Bu okuma biçiminde mesajın içeriği önemli olduğu kadar okuyan kiĢinin bakıĢ açısı ve kimliği de önemlidir. Mektubun ihtiva ettiği anlamı tamamıyla anlayabileceği gibi yalnızca kendi görüĢü ölçüsünde anlama ihtimali de mevcuttur..
50 Kefeli, Mektup, s. 39
61
2. DıĢ dünyada gerçekleĢen okuma Ģekli ( espace extérieur): Zamana bağlı bir okuma biçimidir. Ġki kiĢi arasındaki mektupların yazıldıkları tarihten farklı bir zamanda okunmasıdır.. Bu tür bir okumada mektup Yazıldığı zamana ait sosyal ve psikolojik olgular ve kiĢiler hakkında önemli bilgilerin kaynağı olarak değerlendirilecektir.
Mektup Tarihi aydınlatan, değiĢtiren bir vasıta, aynı zamanda düĢünme faaliyetleri üzerinde etkili olarak tarihi kuran bir vasıta olma hüviyetini kazanabilir.
3. Ahlâkî-felsefî okuma. (Lecture médiative, moraliste) Belirli bir bağlamın söz konusu edildiği, çeĢitli iliĢkilerin incelendiği mektuplarda düĢünmeye sevk eden bu okuma biçimi önem kazanır. Sosyal yaĢamdan bir kesit sunarak sosyolojik bir gözle okunmaya müsait mektuplar olduğu gibi sosyal ya da psikolojik çıkarımların yapılabileceği özel mektuplar da bu okuma biçiminin konusu olabilir.
Bu okuma biçimleri ıĢığında değerlendirilecek olan her mektup bir kez daha okunma ve anlaĢılma gerçeğiyle karĢı karĢıyadır. Yeniden ve yeni bir gözle okunacak olan mektubun ne tür bir mektup olduğunu, nerden nereye gittiğini, içinde taĢıdığı haberin mahiyetini ve buradan ne tür bir bilgi elde edileceğini daha iyi anlamak için önemli olan bir diğer konu ise mektubun hangi kategori altında değerlendirildiği konusudur. Mektuplar bir haberin taĢıyıcısı oldukları gibi taĢıdıkları haberin mahiyetine göre ulaĢtırıldıkları yerde ya da okurun dünyasında farklı Ģekillerde değerlendirilirler. Bu durum daha çok mektubun
62
konusu ile ilgilidir. Bu nedenle “daima bir hareket öncesi yazıldığı düĢünülen mektupların konuları üzerinde yapılan incelemeler belirli bir sınıflandırmayı beraberinde getirmiĢtir.”51
1. Gerçeği değiĢtiren mektuplar: AĢk itirafları, gizli kalmıĢ duyguların ifĢa edildiği mektuplar bu grupta yer alır.
2. Gerçeğin değiĢimini anlatan mektuplar: Bir ölüm, doğum, evlilik ya da yaĢanmıĢ bir olayı anlatan ve olayların akıĢını değiĢtiren mektuplar.
3. Gerçeği herhangi bir müdahalede bulunmadan ifade eden mektuplar: Bunlar yaĢanmakta olan bir olayı, genellikle objektif bir yaklaĢımla anlatan, haber veya bilgi veren mektuplardır.
Konularına göre sınıflandırılacak olan mektupların ilk okuma Ģekli olan “Kapalı Okuma (taĢıdığı mesaj açısından değerlendirme)” Ģekli ile değerlendirilmesi beklenir. Bununla beraber bir mektubun kaleme alınması için geçerli olan ilk sebep bir hareketin veya bir değiĢimin meydana gelmiĢ olmasıdır. Bu açıdan değerlendirildiğinde mektubun meydana gelme sürecinde ortaya çıkan hareketin ya da değiĢimin niteliği de önem kazanmaktadır.
Dolayısıyla bir mektup yalnızca içindeki konunun taĢıyıcısı değil aynı zamanda diğer okuma biçimlerinden herhangi birinin yardımıyla açığa çıkarılacak olan daha geniĢ kapsamlı bir mesajın/iletinin taĢıyıcıdır. Mektubun değiĢim ile kurduğu iliĢki üzerinden ait olduğu kategori tespit edilip doğru okuma biçimi ile okunması söz konusu mektuba dair doğru ve en geniĢ kapsamlı bilgiyi verecektir. Nitekim mektup duygusal ve bireysel bir takım incelikleri içinde barındıran ve bireyin iç dünyasını aydınlatan bir tür olduğu kadar
51 Kefeli, Mektup, s. 40
63
edebi, siyasi ve tarihi birer belge olarak da var olabilmektedir. Mektuplar özellikle kültür tarihi açısından önem taĢıyan belgelerdir. Bu nedenle hem bireysel verileri içermesi bakımından hem de toplumsal iliĢkiler bağlamında dikkatle incelenmeleri gerekmektedir.
1.1.1. Kişisel ve Toplumsal Bilgileri İçermesi Bakımından Mektup
Mektup yapısı itibariyle hatıra ya da günlüğe benzer .“Her mektupta günlüğü andıran taraf vardır ama bazılarında bu özellik bariz bir biçimde hissedilir. Bir çeĢit ileriyi kestirememezlik (myopie), keskin bir dikkat, önemsiz gibi görünen bazı olayları büyüteç altında izleme, küçük meselelerle ilgilenme vb. özellikleri dikkati çeker.”52 Hayatı düzenleyen ve onu kiĢiye özgü bir yaĢantı formuna sokan küçük ya da büyük eylemler mektupta daha da görünür ve anlaĢılır olmaya baĢlarlar. “Mektup-günlük insanın günlük yaĢamında baktığı ama göremediği Ģeyleri gösterir.”53 Hayatın kendisini anlamlandırma çabası söz konusu olduğunda ise mektuplar geçmiĢi aydınlatan belgeler olarak önem kazanır ve mazideki küçük büyük her detayı gün yüzüne çıkararak hayatın anlam arayıĢına katkıda bulunur. Bu yönüyle de yalnız geçmiĢe değil geleceğe de ıĢık tutmuĢ olur. Yazıldığı dönem içinde yazarı ya da alıcısı tarafından okunan mektup kiĢisel iç hesaplaĢmaların, duyguların ve özel hayat sahnelerinin bir yansıması gibi görünür. Bu yönüyle göndereni ve alıcıyı ilgilendirir. ġayet mektup yazıldığı dönemden sonraki bir tarihte üçüncü Ģahıslar tarafından incelenme altına alındığı takdirde hem kiĢisel bir takım bilgileri içeren hem de bir toplumun sosyolojik temellerine dair bilgi verebilecek belgelere dönüĢür. Bu noktada
52 Kefeli, Mektup, s. 34
53 Kefeli, Mektup, s. 34
64
mektubun özel hayatın inceliklerini içeren bir aĢk mektubu ya da toplumsal bir gerçeklikten bahseden daha resmi üslupla yazılmıĢ bir mektup olması bu gerçekliği değiĢtirmez. Nitekim kimi Ģahsa özel mektuplardan kiĢinin yaĢam öyküsü çıkarılmakla beraber aidiyetlerinin bulunduğu toplumsal yapıya dair de bilgi elde edilebilmektedir. Bu duruma örnek olarak da bizzat Asiye Hatun‟un rüya mektupları verilebilir. Asiye Hatun‟un hayatına dair bilgi edinilen tek kaynak bu mektuplar olduğu gibi içinde yaĢadığı toplumsal yapının Ģartları da yine bu mektuplardaki bir takım verilerden elde edilebilmektedir.
Mektubun içeriği, üslubu, yapısı gibi özellikler dikkate alınarak bu mektubun aĢağı yukarı hangi mektup türü içerisine dâhil edilebileceği tartıĢılabilir. Bunun tespit edilmesi yalnızca daha iyi incelenmesini sağlamak amacıyladır. Mektupları kategorize etmek bir mektubun sahip olduğu çok anlamlılığı göz ardı etmek anlamına gelmemelidir. Nitekim daha çok özel hayata dair bilgiler içeren mektupların toplumsal yapıya dair bilgi verdiği gibi toplum gerçeklerini yansıttığı düĢünülen mektuplar da özel hayata dair bilgiler içermektedir. Bu durumu en iyi izah eden mektuplar da sosyolojik açıdan önemli birer belge niteliği taĢıyan asker mektuplarıdır. “Askerlerin duygularını, yaĢadıklarını herhangi bir sansüre tabi olmadan anlatan bu belgeler incelendiklerinde zengin bir muhteva sergilemekte ve insanoğlunun ruh âlemini mükemmel bir biçimde yansıtmaktadırlar.”54 Ortak bir sosyolojik olgu ve paylaĢılan ortak acıların değiĢik yaĢ ve sosyal tabakadan kiĢilerin ağzından dile getirilmiĢ olması bu mektupları sosyolojik birer belge kılmaktadır.
Bununla beraber kiĢisel duygu ve düĢüncelerin paylaĢılması bu mektupları bir o kadar da özel hayatı ifade eden bir takım belgelere dönüĢtürmektedir. Bir mektuptan elde edilecek
54 Kefeli, Mektup, s. 40
65
bu bilgiler vasıtasıyla mektubun yazılıĢ amacı, hedeflenen iletiĢim biçimi, mektup vesilesiyle kiĢiler arsında kurulan iletiĢim biçimi ve mektubun güncel için ifade ettiği anlam daha iyi anlaĢılacaktır.