BİR TÜRK’E GÖNÜL VERDİM

“Bir Türk’e gönül Verdim” yönetmen Halit Refiğ’in en önemli kuramcıları arasında sayıldığı “Ulusal Sinema” akımının tipik örneklerinden biri olarak dikkatleri çekmektedir. Yönetmen bu filmde söz konusu sinema akımının temel tezlerine bağlı kalarak doğu kültürü ile batı kültürü arasındaki çatışma konularını, doğu kültüründen yana tavır koyarak ele almaktadır. Filmde bir Alman kadının Türkiye’ye gelerek Türk kültürünü ve Müslümanlığı tanıma süreci ve sonunda Müslüman olarak Türkiye’ye yerleşmesinin hikayesi anlatılmaktadır. Refiğ, filminde dini motiflere baskın bir biçimde yer vermektedir. Bunu da dinin Türk toplumunun, Türk kültürünün temel bir gerçeği olması nedeniyle yaptığını ifade etmektedir(Türk, 2001: 269).

2.3.1. “Bir Türk’e Gönül Verdim” Filminin Yapım Bilgileri

Yönetmen: Halit Refiğ Senaryo Yazarı: Halit Refiğ Yapım: Erman Film

Yapımcı: Hürrem Erman Yapım Yılı:1969

Müzik: Abdullah Nail Bayşu Görüntü Yönetmeni: Cengiz Tacer

52

Oyuncular: Eva Bender, Ahmet Mekin, Bilal İnci, Aynur Akarsu, Murat Tok, Zafer İnci, Seden Kızıltunç, Rabia Alyanak, Üveyiz Molu, Nuri Yuncel, Atalay Saraç, Yıldırım Yanılmaz, Osman Alyanak,

2.3.2.“Bir Türk’e Gönül Verdim” Filminin Konusu

Kayseri’li bir işçi olan İsmail, bir süre Almanya’da çalıştıktan sonra Türkiye’ye dönmüş ve bir fabrikada usta olarak çalışmaya başlamıştır. İsmail döndükten iki yıl sonra Eva adında bir kadın yanında beş yaşındaki oğlu Zafer’le birlikte Kayseri’ye çıkagelir. Bu kadın İsmail’in Almanya’da iken beraber yaşadıkları kadındır ve çocuğun babası da İsmail’dir. Fakat İsmail aslında evlidir ve bir kızı vardır. İsmail’in amcasının kızı da onun evinde yaşamaktadır ve İsmail’in o kızla da ilişkisi vardır. İsmail Eva’nın gelişinde hoşlanmaz. Ona çok kötü davranır. Otel köşelerinde ahlaksız erkeklerin bulunduğu bir ortama terk eder. Çocuğuna da sahip çıkmaz. İstenmeyen talihsiz kadın beş yaşındaki çocuğuyla yalnız başına kalır. Aynı fabrikada şoför olarak çalışan Mustafa kadının durumuna üzülür ve onu alarak köyüne götürür. Eva kendisine yardımcı olmaya çalışan şoför Mustafa’nın sıcaklığıyla köyün örf ve adetlerini tanır, insanlarla kaynaşır ve Müslümanlığa kalbi ısınır, Müslüman olup namaz kılmayı öğrenir. Mustafa, Eva’ya evlenme teklif eder. Eva’nın teklifi kabul etmesiyle düğün hazırlıklarına başlanır. Ne var ki düğün günü, Mustafa İsmail tarafından öldürülür. Eva’nın başına gelenleri Almanya’daki ailesi öğrenir ve Eva’nın ağabeyini onu geri getirmek üzere Türkiye’ye gönderirler. Ancak artık Havva adını almış olan kadın, manevi huzur bulduğu yöreden ve bu insanlardan kopamaz ve düğün günü öldürülen kocasının ailesiyle birlikte yaşamayı tercih eder. Bir Anadolu köylüsü gibi yaşamayı, köylü kadınlar gibi giyinmeyi ve tarlada çalışmayı içselleştirir.

2.3.3.“Bir Türk’e Gönül Verdim” Filmindeki Dindar İnsan Tipinin İncelenmesi

Bir Türk’e Gönül Verdim filmi Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin Mesnevisinden alınmış bir epigrafla başlamaktadır:

53

“O köyden bir kafir karısı Mustafa Aleyhisselamı sınamak için koşa koşa eşeğiyle beraber yanına geldi, kucağında da iki aylık bir çocuk vardı. Çocuk peygambere, Tanrı sana selam söyledi. Ya Rasülallah sana geldik işte dedi.”

Bu giriş filmin temel argümanının bir hidayete erme meselesi olacağı hakkında ipucu niteliğindedir.

Bu filmde incelenmesi gereken iki dindar tip vardır. Birincisi köyün imamı Feyzullah Hoca tipi, ikincisi Almanya’dan gelerek köye yerleşen ve sonradan Müslümanlığı tercih eden Eva-Havva’dır.

Feyzullah Hoca köyde saygınlığı olan, sözü dinlenen, köyün sosyal meseleleriyle yakından ilgilenen bir tip olarak karşımıza çıkmaktadır. Köyün en önemli sorunu olan arazi suyunun köye getirilmesi meselesinde aktif rol üstlenmektedir. Köyde fikrine müracaat edilen ve köyün ağası olan Hüseyin Ağa- Mustafa’nın babası- ile birlikte sözü en çok dinlenen kimsedir. Bu filmdeki ağa tiplemesi Türk Sinemasında gördüğümüz ağa tiplemelerinden farklıdır. Köylüyle arasında bir çatışma yoktur. Köyün ve köylünün menfaatlerini ön planda tutan bir tipleme olarak dikkatleri çekmektedir. Feyzullah hoca da genel manada olumlu, itici olmayan bir tiptir. Giyim kuşam bakımından köylülerle arasında bir fark yoktur. Fazla uzun olmayan beyaz sakalı ve başındaki kasketiyle köylülerle uyumlu bir bütünlük oluşturmaktadır.

Bununla birlikte yönetmen Feyzullah hoca tipi üzerinden filmin temel tezlerinden biri olan Doğu-Batı karşıtlığı tezini işlemekte ve Hoca tipini bir mesaj kahramanına dönüştürmektedir. Bu mesaj kimi zaman olumlu kimi zaman da olumsuz olmaktadır. Örneğin, Mustafa ile Eva’nın köye ilk gelişlerinde, bir ecnebi kadının köye getirilmiş olmasından duyduğu memnuniyetsizliği ifade ederek, temelde Batıya karşı muhafazakar bir duruş sergiler. Kadın hakkında hiçbir bilgisi olmadan onun köyü karıştıracağı ön yargısında bulunur. Bu tutumunu filmin sonuna kadar sürdürür. Ancak Eva Müslüman olduktan sonra, o da Eva’ya yardımcı olmaya çalışır.

54

Feyzullah hoca Köydeki insanların, başta ağa olmak üzere günah olan davranışları yapmamaları için çaba sarf eder. Hüseyin ağanın sözleri bu durumu net bir şekilde ortaya koymaktadır. “Buğday, arpa para etmedi. Patates ektik ancak boğazımızı doyurdu. Bağ yapalım, üzümlerden şarap yaparız dedik, haramdır, günahtır diye yaptırtmadın” diyerek hocanın köylü üzerindeki olumlu etkisini belirtmektedir.

Filmdeki diğer dindar tip Eva’dır. Kendisini terk eden hayat arkadaşını aramaya geldiği Türkiye’de Müslümanlıkla tanışıp hidayete ermiş bir tiptir. Eva son derece yumuşak ve insancıl bir karakterdir. Çocuğuna karşı çok şefkatlidir. Tek istediği Almaya’da beraber yaşadıkları İsmail’in çocuğuna babalık etmesi ve çocuğun baba sevgisinden yoksun kalmamasıdır. İsmail’den beklemediği kadar sert bir tepki görünce çaresiz kalır ve kendisine Mustafa’nın uzattığı yardım eline tutunur. Mustafa’nın ailesi tarafından misafir edildiği süre içerisinde, bu ailenin yaşam tarzından ve kültüründen etkilenir. Ailenin sıcakkanlı ve misafirperver oluşu ayrıca mütevekkil bir biçimde hayatlarını mutluluk içerisinde sürdürmeleri onu etkiler. Mustafa’nın annesini ve kız kardeşini namaz kılarken izler ve onları taklit eder. Onlar gibi giyinmeye başlar. Mustafa’dan aldığı evlenme teklifini kabul eder. Müftünün karşısında şehadet getirerek Müslüman olur. Düğün günü kocası eskiden beraber olduğu İsmail tarafından öldürülünce bunalıma girer ve köyün dışındaki antik kilisede inzivaya çekilir. Ancak bu inzivada namaz kılmaktan vazgeçmez. Namaz onu adeta hayata bağlar.

Filmde kilisede Eva’yı namaz kılarken görürüz. Yönetmen bu sahnede kamerasını kilisenin duvarlarında gezdirir. Çoğu silinmiş ve oldukça yıpranmış vaziyette olan kilise duvarlarındaki resimleri yakın plan gösterir. Bu sahne, sembolik olarak, Eva’nın hayatında Hıristiyanlığa ait değerlerin yavaş yavaş eskide kaldığını ve yerini Müslümanlığa ait değerlere bıraktığını anlatmaktadır.

Eva ağabeyi kendisini almaya geldiğinde kayın pederi olan Hüseyin ağaya kabul ederlerse yanlarında kalmak istediğini, baba evinde görmediği yakınlığı ve ilgiyi bu köyün insanlarında gördüğünü söyler. Hüseyin ağa Eva’ya sen bu köyün Havva Hatunusun, oğlumuzun bize emanetisin diyerek onu sahiplenir.

55

Eva’nın bu tercihi, yönetmenin filmde temel mesele olarak ele aldığı Doğu- Batı karşılaştırmasında Doğuya ait olarak işlediği, fedakarlık, hoşgörü ve insana kıymet verme gibi hasletlerin, Batının bencilliği karşısında galip geldiğinin ortaya konulmasıdır. Refiğ bu konuda şunları söylemektedir: “İnsandaki ego meselesi, insandaki bilinçli kötülüğü meydana getiren, onu hayvandan daha kötü hale getiren özelliktir. O özelliğin törpülenebilmesi, dizginlenebilmesi, gemlenebilmesi ancak ya toplumsal töreler ya da bireysel vicdanla olabilen bir şey. O ikisi de olmadığı zaman ortaya çıkan tip Bilal İnci’nin canlandırdığı tip gibi oluyor(İsmail). Orada gösterilmek istenen, kendi törelerinden, kendi toplumunun değer yargılarından uzaklaştığında, vicdani bir gücü kalmadığında bir Türk ferdinin ne şekilde çıkarcı, bencil bir hale geleceği. İşte bir çeşit batı terbiyesinden geçmiş… yani batıya gittiğinde öğrendiği, öğrenip de döndüğü şey bireysel çıkarcılık şeklinde tecelli ediyor. Buna karşılık henüz batıya gitmemiş olan, henüz daha geleneksel mekanından kopmamış olan Ahmet Mekin’in canlandırdığı tip (Mustafa), işte o toplumsal değerlerin nasıl muhafaza edildiğini gösterir durumda.” (Türk, 2001: 267).

Refiğ, bu filmde değerler bağlamında bir doğu-batı karşılaştırması yaparken dinin Türk toplumun en önemli kültürel dinamiklerinden biri olduğunun bilinciyle hareket etmektedir. Türk toplumunda bireylerin hayatında, değerlerin oluşumunda dinin inkar edilemez bir rolü olduğunu ve dinin etki boyutunun tüm töre ve geleneklere sirayet etmiş olduğunu ortaya koymaktadır. Filmde yer verdiği dindar tipler hayatın içinden, olumlu tiplerdir.