İşletmeler, faaliyetlerini sürdürmek, işletme amaçlarına ulaşmak için işletme içinden ve dışından bilgi sağlamak zorundadırlar. Bilgilerin her biri istenen niteliklerde olmayacağından ya da işlenmemiş ham veriler durumunda bulunacağından işletme, bu verilerin işlenmesi, ayrılması, saklanması ve sunulması için bilgi sistemi üst başlığı altında sistemler oluşturmak durumundadır. Bilgi sistemi; belirli hedefleri karşılamak üzere, verileri karar verici için anlamlı bilgilere çeviren insan gücü, araçlar, programlar ve yönetsel süreçlerden oluşan bir kümedir (Yolal, 2003: 4).
Bilgi Sistemleri, yöneticilere ve çalışanlara, yönetsel problemlerin analizinde, karmaşık konulara yaklaşımda ve yeni ürünleri ortaya koymada yardımcı olmaktadır. Bilgi sistemi; yöneticinin karar vermesi için gerekli bilgiyi değişik kaynaklardan toplayan, işleyen, saklayan ve veriyi raporlayan formal bir bilgi akış dizgesidir. Formal bilgi sistemleri, bilgisayar destekli olabileceği gibi manuel (el emeği) yani kağıt, kalem teknolojisi şeklinde de olabilir. Bununla beraber günümüzde bilgi sistemleri kavramı, doğrudan bilgisayar destekli bilgi sistemleri ile özdeşleştirilmektedir. Bilgisayar destekli bilgi sistemleri, bilgiyi işleme ve yazılı hale getirmede bilgisayar yazılım ve donanım teknolojisine dayanmaktadır (Tekin vd., 2006: 177).
Bilgi Sistemleri (BS) (Information Systems), belli bir amaç için bilgiyi toplayan, işleyen, saklayan, analiz eden ve dağıtan parçalardan oluşan bütündür. Bu parçaları;
Şekil 1: Bilgi Sistemlerinin Yapısı (Turban vd., 1996: 7).
Genelde, işletmelerde kullanılan bilgi sistemlerinin donanım, yazılım, veritabanı, şebeke, prosedürler, kullanıcı, amaç ve sosyal bağlam gibi sekiz adet bileşeni bulunmaktadır. Donanım (hardware), bilgisayar sisteminde verileri ve bilgiyi kabul eden, işleyen ve görüntüleyen fiziksel elemandır. Yazılım (software), bilgisayara ne yapacağını söyleyen ve donanımın verileri işlemesini sağlayan programdır. Bir anlamda donanıma yaşam veren öğe, yazılımdır. Bu nedenle, donanım ve yazılım birbirinden ayrı düşünülememektedir.
Veri tabanı (database), sabit disk ya da disketler gibi ortamlarda saklanan ve birden fazla amaç için kullanılan veriler grubudur. Şebeke (network), farklı bilgisayarların, sahip oldukları bilgileri paylaşmalarını sağlayan, birbirine kablolar ile bağlanmış bir dizi bilgisayarın oluşturduğu sistemdir. Prosedür verinin ya da bilginin nasıl işleneceğini ve istenilen çıktıya nasıl ulaşılacağı konularındaki bildirilerdir. Kullanıcı, bilgisayarı kullanan ya da sistemin çıktısına ulaşan kişi ya da kişilerdir. Amaç, işletmelerde, problemlere çözüm sağlamak ya da verimliliği, kaliteyi ve rekabeti artırmak için belirlenmiş sonuçlardır. Sosyal bağlam ise işletme değer ve inançlarının
KONTROL
Çevre : Müşteriler, tedarikçiler, rakipler, devlet
Girdi Veri Bilgi Açıklama İşlem (Veriden Bilgiye Geçiş) Programlar İnsan Araç Saklama Çıktı Rapor Grafik Hesaplama Sesler
Bilgi sistemleri; karar alma, uyumlaştırma ve denetimin yanı sıra yönetici ve işgörenlere sorunların anlaşılmasında, karmaşık konuların ortaya konması ve çözümünde, yönetimle ilgili stratejik ve işletimsel planların yapılmasında büyük kolaylıklar sağlar. Aynı zamanda bilgi sistemi işletmenin satışlarını artırmasına, maliyetleri azaltmasına, ürün ve hizmet kalitesini yükseltmesine, verimliliğin artmasına ve işletme içinde yaratıcılığın geliştirilmesinde yardımcı olur (Turban vd., 1996: 5).
Etkin bir bilgi sisteminin şirket stratejisi ve organizasyonel başarı üzerinde büyük etkisi olduğu kesindir. Organizasyonların bilgi sistemlerinden bekledikleri yararlar şunlardır (Sabuncuoğlu, 2000: 279):
- Yüksek güvenilirlik sağlama, - Daha iyi hizmet sunma, - Rekabet avantajı yaratma, - Daha az hatalı olma,
- Daha güvenilir bilgiler elde etme, - Daha yüksek ürün kalitesi elde etme, - Daha çok iletişim kurma,
- İşletmenin ve departmanların etkinliğini artırma, - İşletmenin ve departmanların verimliliğini artırma, - Daha tekin yönetim sağlama,
- İşletme ve departman maliyetlerini azaltma, - Finansal kararlarda daha üstün başarılar sağlama, - Operasyonlar üzerinde daha başarılı denetim kurma, - Daha başarılı yönetsel kararlar alma, şeklinde sıralanabilir.
1980’lerden önce bilgi sistemleri genellikle “ Veri İşleme Sistemleri” veya “Yönetim Bilgi Sistemleri” olarak sınıflandırılmaktaydı. 1980’lerden sonra ise büyük ölçüde bilgisayar donanımındaki ve yazılımındaki gelişmelerin bir sonucu olarak bilgi sistemlerinde çeşit ve uygulamala açısından büyük artış olmuştur. Bu gelişmelere bağlı olarak, yeni bilgi sistemlerinin ortaya çıkacağı kaçınılmaz olmakla beraber, günümüzde bilişim sistemleri; ticari işlem sistemleri, ofis otomasyon sistemleri, yönetim bilgi sistemleri, uzman sistemler, üst yönetim karar destek sistemleri, fonksiyonel bilgi sistemleri gibi değişik sınıflandırmalar yapılabilir (Tekin vd., 2006: 184).
2.2.1. Ticari İşlem Sistemleri
Bir ticari işlem müşteriye yapılan satış, çalışanların yaptıkları işlerin karşılığının ödenmesi, hammaddelerin satın alınması, ticari borçların ödenmesi gibi faaliyetleri kapsar. Ticari işlem sistemi ise, işletme faaliyetlerinden doğan kayıtları izleyen bir sistemdir. Ticari işlem sistemleri bilişim sistemlerinin ilk çeşididir (Laudon ve Laudon, 1993: 420). Manuel bilişim sistemleri makine yardımlı veri işlem sistemlerine, oradan da elektronik veri işleme sistemlerine dönüşmüşlerdir.
Ticari işlem sistemleri işletme içi ve dışı faaliyetlerde kullanılabilecek bir dizi bilgiyi üretir. Başka bir ifade ile, günlük işletme olaylarının kayıtlarının izlenmesini sağlamaktadır. Bu sistem ticari faaliyetlerden doğan verileri yığın ve gerçek zamanda işleme olmak üzere iki temel yolla kayıtlara geçirir. Yığın işleme yönteminde ticari faaliyetlerden doğan veriler zaman içinde toplanır ve periyodik aralıklarla kayıt edilir. Gerçek zamanda (on-line) veri işleme yönteminde ise, ticari işlemlere ilişkin veriler meydana geldikten hemen sonra işlenir. Tipik ticari işlem sistemlerine örnek olarak; ticari alacak-borç sistemleri, ücret bordrosu sistemleri, sipariş süreç sistemleri verilebilir (Tekin vd., 2000: 121).
2.2.2. Ofis Otomasyon Sistemleri
Otomasyon daha önce insan tarafından yapılan işlerin bilgisayar yolu ile yerine getirilmesidir. Bu amaçla kullanılan otomasyon sistemleri işgörenlerin tekrarlamalı ve sıkıcı işlerden kurtulmasını sağlamaktadır (Gordon vd., 1999: 316).
Ofis otomasyonu, bir ofiste yapılan rutin işlemleri ve işlevleri otomatik hale getirmek amacıyla bilgisayar teknolojisinin kullanılmasını ifade etmektedir. Başka bir ifadeyle, ofis otomasyonu bilgi çalışanlarının geleneksel ofisini düzene sokmak, yapılan işleri basitleştirmek ve tüm çalışanların verimliliklerini artırmak için bilişim teknolojilerinin ofis işlemlerine uygulanmasıdır. Ofis otomasyon sistemleri, bireyler, gruplar ve örgütler arasında elektronik mesajların, belgelerin ve diğer iletişim formlarının toplanmasını, işlenmesini, kayıt edilmesini ve aktarılmasını sağlayan bilgisayar temelli bilişim sistemleri olmaktadır. Ofis otomasyon sistemleri içinde en yaygını kelime işleme olmakla beraber, masa üstü yayıncılık, elektronik posta, faks gönderme, şekil işleme sistemlerini kapsamaktadır (Tekin vd., 2000: 123).
Şekil 2 : Ofis Otomasyon İşleri (Demircan ve Moltay, 1997: 106).
2.2.3. Yönetim Bilgi Sistemleri
Yönetim Bilgi Sistemi (YBS) genel anlamda, işletmenin bilgi işleme ve kullanımındaki verimliliği ve etkinliğini arttırmayı amaçlayan sistematik bir yaklaşımdır. YBS’ yi değişik şekillerde tanımlamak mümkündür. YBS örgüt içi ve örgüt dışı çevreden aldığı verileri derleyip, işleyerek bilgi haline getirdikten sonra yöneticilere sunan ve istedikleri bilgiyi üretmeleri için gerekli araçları sağlayan bir sistemdir. YBS’leri bir örgütteki işleyiş, yönetim, analiz ve karar verme fonksiyonlarının desteklenmesi amacıyla bilgi üreten, bilgi teknolojilerinin kullanımına dayalı, bütünleşik bir sistemidir. Yöneticiler planlama ve kontrol faaliyetlerini yerine getirebilmek için gerekli bilgilere sahip olmalıdır. Çalışma programları, kaynak dağılımının planlanması ve faaliyetlerin kontrolünde kullanılmak üzere yöneticilere iletilen bilgilerin doğru ve zamanında olması, işletmenin geleceği ile ilgili alacağı kararlarda hayati bir rol oynar. Temel bir kaynak olan bilgi, örgütlerin başarılı olması için doğru olarak ve zamanında elde edilmesi gereklidir. YBS’nin temel amacı yöneticilere, karar almalarına yardımcı olacak işlenmiş bilgileri doğru ve zamanında aktarmaktır (Kırcalı, 2000).
Yönetim bilgi sistemi, şekilde görüldüğü gibi bir piramit yapısında tanımlanabilir. En alt basamakta günlük faaliyetler, ikinci basamakta günlük faaliyet planları, karar verme işlemi ve kontrolü destekleyen bilgi kaynakları, üçüncü basamakta yönetimin kontrolü için taktik planlamaya ve karar vermeye yardımcı olacak bilgi sistemi
DEPOLAMA Sabit Disk Optik Disk Yedekleme Bandı Klavye Tarayıcı Faks Yaratıcılık Yazım Şablon Oluşturma Tasarım Yazıcı Faks Dosyalama
kaynakları ve en üst basamakta ise üst yönetim tarafından politika belirlenmesine ve stratejik plan yapılmasına yardım eden bilgi kaynakları bulunmaktadır (Çoban, 1996: 133).
Üst seviye yönetim Programlanmış Stratejik
Daha az kurallara planlama
ve karar verme kararlar oturtulmuş için YBS
Taktik planlama ve karar verme için bilgi yönetimi
Alt seviye yönetim Faaliyet planları, karar verme ve Programlanmamış kontrol için bilgi yönetimi
Kurallar kararlar
belirlenmiş Faaliyet işlemleri
Şekil 3 : Yönetim Bilgi Sistemi (Çoban, 1996: 134).
YBS bir organizasyon içinde bulunan çok fazla sayıda bilgiyi düzenlemek ve dağıtımını sağlamak için özel olarak tasarlanmış bir sistemdir. Bu sistemde bilgi toplanır, organize edilir, işlenir ve yöneticiye günlük işlemlerinde yardımcı olacak şekle getirilir. Bu bilgilerin çoğu önceden belirlenmiş değerlere bağlı olarak oluşmuş raporlar şeklindedir. Örneğin haftalık veya aylık bordro ve satış raporları veya aylık stok raporlarını içerir. İşletmede yönetimsel faaliyetler müşterek yapıldığı için raporlar bir haberleşme sistemi ile değişik birimlere sunulabilir (Güneş vd., 2002: 301).
Veri tabanı, bilgisayar sistemi ve veri dağıtım şekli bir YBS için zorunlu bileşenlerdir. Veri tabanı sayısal bilgilerin organize edilmiş toplamıdır. Fiyatlar, üretim çıktı ve oranları, sipariş sayıları ve kapasiteler veri tabanını oluşturan bilgi örnekleri olarak verilebilir. YBS’ nin uzman ve etkili olması için, uygun miktarda ve tipte yüksek kaliteli bilgi içermesi gerekmektedir. Ancak bu şekilde yöneticilere sağlanan raporların içeriği doğru olabilir (http://www.bagem.tripod.com/bagem/yz1.html, 2006).
YBS’ de bilgisayarlar organizasyonun farklı birimlerinde kullanılmak üzere verileri işler ve bilgi oluşturur. Oluşturulan bu bilgiler farklı birimlere değişik raporlar
şeklinde gönderilebilir. Raporlar sipariş, işgücü, stok seviyesi, kaynak seviyesi, pazar durumu, üretim çıkış raporları şeklinde olabilir. Bu raporlar şimdi veya gelecek için alınacak kararlara ilişkin, yakın veya uzak geçmişe ait bilgiler içerir. Raporlar herhangi bir yönetim bilimleri analizini yansıtmaz, fakat faydalı ve kolayca yorumlanabilecek şekilde düzenlenmiş verilerin basit bir bileşimidir. Normalde raporlar yönetimin isteği üzerine hazırlanır. Fakat YBS bulunan bir işletmede, raporlar düzenli olarak sağlanabilecektir (http://www.bagem.tripod.com/bagem/yz1.html, 2006). Pazarlama Bilgi Sistemleri Üretim Bilgi Sistemleri İnsan Kaynakları Bilgi Sistemleri Finans Muhasebe Bilgi Sistemleri
Bilgi İşlem Yönetim Tepe
Veritabanı Yönetim Sistemi
Veritabanı
Şekil 4 : Yönetim Bilgi Sistemlerinde Veri Tabanı ve Alt Sistemler (Kroeber ve Watson, 1990: 265).
Bilgi sistemleri ilk aşamada, işletmenin tamamına yönelik, bütün yönetim kademelerindeki bilgi gereksinimini karşılamak amacıyla ortaya çıkmıştır. Sistem yaklaşımı görüşünün gelişmesi ile beraber işletmeler, alt sistemlerden oluşan bir ana sistem olarak düşünülmeye başlanmıştır. Bu durumda, işletmenin tepe yönetimi tarafından geliştirilecek bir yönetim bilgi sisteminin, alt sistemlerin gereksinimlerini karşılamaya yetmeyeceği; alt sistemler için ayrı bilgi sistemleri geliştirilmesinin gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bütün bu alt bilgi sistemlerinin ürettiği bilgiler içinde tepe yönetiminin ihtiyaç duyduğu bilgilerin yerine ulaşmasını yönetim bilgi sistemi sağlamaktadır (Kılıç ve Dündar, 1994: 48).
2.2.3.1. Pazarlama Bilgi Sistemi
Pazarlama Bilgi Sistemi (PBS) yöneticilerin karar verme faaliyetlerine yardımcı olmakta ve firmanın tüketici ihtiyaçlarına daha hızlı cevap vermesine olanak
sağlamaktadır. Aynı zamanda tüketici ihtiyaçlarının daha iyi nasıl karşılanacağı konusunda yöneticiye yol göstermektedir. PBS ile tüketicilerden sağlanan geri bildirim sayesinde ürün ve hizmetlerdeki etkinlik ve verimlilik arttırılmaktadır. Bu bilgiler ürünlerin ve hizmetlerin geliştirilmesi, değiştirilmesi ya da yok edilmesi konularında kullanılmaktadır (Li, 1997: 27).
İşletmelerde pazarlama kararları için sürekli bilgi toplama ve yönetime sunma görevi üstlenen pazarlama bilgi sistemi; pazarlama kararları için gerekli bilgileri düzenli ve sürekli bir biçimde toplamak, muhafaza ve analiz etmek, yaymak üzere geliştirilmiş bir prosedürler (usuller) veya metotlar bütünüdür (Mucuk, 2001: 48).
İdeal bir PBS muntazam raporlar yaratır, gerektikçe tekrarlanan çalışmalar yapar, eski ve yeni verileri birleştirerek bilgileri güncelleştirir. Ortaya çıkan trendleri belirler ve gerçek dünyayı temsil eden matematiksel modeller kullanarak verileri analiz edebilir. Yukarıdaki tanım PBS’ nin olası yararlarına da işaret etmektedir. PBS’den asıl beklenen pazarlama kararlarını etkinleştirmesidir (Tek, 1997: 129).
Pazarlama bilgi sisteminin yararlarını şöyle özetleyebiliriz (Marangoz, 2006): - İşletme yöneticilerinin günlük sorunlar arasında kaybolması yerine, zaman ufuklarının genişlemesine yardımcı olur.
- Yöneticilerin moralini ve verimliliklerini arttırır, çabalardaki gereksiz tekrarları azaltır.
- Beklenmedik olaylar karşısında daha hazırlıklı olmaya yardımcı olur. - Planlama çalışma ve uygulamalarını kolaylaştırır.
- Pazarlama faaliyetlerinin kontrolünde, etkinliği arttırır. - Yöneticiler ve diğer personel için eğitim işlevi görür.
2.2.3.2. Üretim Bilgi Sistemi
Üretim etkinlikleri, üretim çalışmalarının planlanması, geliştirilmesi, üretim girdilerinin elde edilmesi, nihai ürünün oluşturulması için gerekli donanım, malzeme ve işgücünün planlanmasıdır. Üretim bilgi sistemi, üretim süreçlerinin planlanmasına, işletilmesine, denetlenmesine ve düzeltici eylemlerin yapılmasına yönelik tüm etkinlikleri kapsayan, bu etkinliklerin gerçekleştirilmesini kolaylaştıran bütünleşik bir bilgi sistemidir (Yolal, 2003: 6).
Bilgi sistemlerindeki gelişmelerin üretim sistemleri üzerinde büyük etkileri vardır. Bilişim sistemlerinin ürün tasarımı ve üretim sürecine uygulanması, ürün tasarımının ve üretim sürecinin kalitesini yükseltecektir. Bilgi sistemlerindeki gelişmeler sonucunda, üretim alanında kullanılan teknolojilerde değişmiştir. Örnek olarak sayısal denetimli tezgahlar, bilgisayar destekli tasarım, robotlar, bilgisayar tümleşik üretim ve üretim kaynakları planlaması, bilgisayar destekli süreç planlaması verilebilir (Tekin, 2000: 140).
2.2.3.3. İnsan Kaynakları Bilgi Sistemleri
Bilgi toplumu anlayışının ve bilginin stratejik öneminin vurgulandığı son zamanlarda insan kaynakları yönetiminde görülen en önemli değişmelerden birisi de insan kaynakları bilgi sistemlerinin (Human Resources Information Systems) kullanımının yaygınlaşmasıdır. Bilgi çağında, bilgi üretici ve uygulayıcı olarak insan kaynaklarının yönetim sürecinde etkinliğini artırmak amacıyla kullanılan bu sistemler, organizasyonlarda insan kaynaklarına yönelik bilgileri sağlamak, depolamak, kullanmak, irdelemek, ve dağıtmak amacıyla kullanılan sistemlerdir (Öğüt, 2001: 78). Bununla birlikte, insan kaynakları bilgi sistemlerinin (İKBS) salt bilgisayar donanımı ve ilgili insan kaynakları yazılımlarından oluştuğu düşüncesi bir yanılsamadır. İKBS, yazılım araçlarına ilaveten, çalışanlar, politikalar, veriler, formlar ve prosedürleri de kapsamaktadır. İKBS’nin temel amacı, sistemin kullanıcılarına ya da müşterilerine “bilgi” formunda hizmet sunmaktır. İKBS çalışanların (Bayraktaroğlu, 2003):
- Seçilmesi ve istihdam edilmeleri, - Görevlerin belirlenmesi,
- Performanslarının değerlendirilmesi, - Ücret ve diğer ödemelerin analizi, - Yetiştirme ve geliştirme,
- Sağlık ve sosyal güvenlik sorunlarının çözümü gibi konularda organizasyona destek sağlayan araçlardır.
2.2.3.4. Muhasebe-Finans Bilgi Sistemleri
Muhasebe bilgi sistemi (MBS), işletme süreçlerinin muhasebe yönünü yansıtmaktadır. Bir işletmenin veri işleme işleri; işletme faaliyetleri ile ilgili verileri toplayan, verileri bilgiye dönüştüren ve hem iç hem de dış kullanıcılara bilgi sağlayan muhasebe bilgi sistemi tarafından yapılmaktadır. Bu işlevi ile muhasebe, işletmenin yönetim bilgi sistemlerinin odağını oluşturmaktadır. Herhangi bir organizasyonda MBS üç önemli işlevi yerine getirmektedir. Bunlar (Tekin ve Parlakkaya, 2003):
- Faaliyetler ve işlemler hakkındaki verileri toplamak ve kaydetmek,
- Planlama, uygulama ve kontrol faaliyetleri için karar vermede kullanılmak üzere veriyi işleyerek bilgiye dönüştürmek,
- Organizasyonun varlıklarını korumak için yeterli kontrolleri sağlamaktır. Bu kontroller, ihtiyaç duyulduğu zaman doğru ve güvenilir verilere ulaşılmasını sağlamaktadır.
Muhasebe ve finansman fonksiyonları, bir örgütün finansal varlıkları ile fon akımlarına ilişkin takibin nasıl yapılacağı, finansal varlıklara ilişkin mevcut stok düzeyinin ne olduğu, ödemeler, tahsiller, ücret bordroları ve diğer fonlarla ilgili kayıtlarının neler olduğunun belirlenmesi gibi ortak bir takım problemlere çözüm bulmaya çalışmaktadır (Tekin vd., 2006: 206).
Muhasebede bilgi teknolojilerinin kullanımında ticari yazılım ürünleri önemli rol oynamıştır. Önceleri, muhasebe faaliyetlerinin bilgisayar ortamında izlenmesine öncülük eden “genel muhasebe programları” geliştirilmiştir. Bu programlarla defter tutma ve devlet birimlerine verilecek beyanname ve bildirgelerin hızlı, güvenilir ve daha düşük maliyetle hazırlanabilmesi mümkün olmuştur. Ama bu programlar planlama, kontrol ve karar desteği için gerekli bilgileri sağlamaktan uzaktır. Daha sonra genel muhasebe programları yerine muhasebede entegre programlar kullanılmaya başlanmış, böylelikle herhangi bir amaçla bilgisayara girilen bir bilginin muhasebe kaydının otomatik olarak yapılması sağlanmıştır (Tekin ve Parlakkaya, 2003).
Her sistemde olduğu gibi muhasebe bilgi sisteminde de girdi, işlem ve çıktı süreçlerinden oluşan bir işleyiş söz konusudur. Muhasebe bilgi sisteminde işletme içinden, işletmenin çevresi ile oluşan eylemlerinden ve geri beslemelerden gelen mali nitelikteki işlemlere ilişkin veriler veya bilgiler, bilgi işlem eylemleri sonucunda çıktılara dönüştürülür ve sonuçta da bu çıktılar raporlar şeklinde ilgili taraflara iletilir.
Sistemde oluşan bu eylemler, sistemin elemanları tarafından belirli ilkelere, yönergelere ve standartlara göre yapılır. (Sürmeli vd., 1997: 59).
Muhasebe bilgi sistemi, işletmenin ürünleri, servisleri ve çevresi ile ilgili her tür eyleme ilişkin verileri sistematik bir şekilde bir araya getirip, bu verileri sınıflandırmakta, düzenli olarak toplamakta ve özetlemektedir. Aynı zamanda söz konusu veriler bu sistem içerisinde saklanmaktadır. Sonuç olarak sistemin çıktısını oluşturan belgeler ve raporlar düzenlenmektedir. Söz konusu işleyiş yapısı içerisinde muhasebe bilgi sistemi veri toplama, veri manipülasyonu, veri saklama ve belge hazırlama olmak üzere dört temel görevi yerine getirmektedir (http://www.ibun.edu.tr/ comp202/chapter12315.doc, 2002).
2.2.4. Uzman Sistemler
Uzman sistemler, bir uzman insanın çözebileceği karmaşık problemlerin çözümüne olanak sağlamaktadır. Uzman sistemler sembolik işlemler kullanarak yönetim bilimlerine yeni bir boyut kazandırmıştır. Uzman sistemler diğer yönetim bilimi teknikleri gibi bilgisayar temelli sistemlerdir. Belirli bir alanda sadece o alan ile ilgili bilgilerle donatılmış ve problemlere o alanda uzman bir kişinin getirdiği şekilde çözümler getirebilen bilgisayar programlarıdır. İyi tasarlanmış sistemler belirli problemlerin çözümünde uzman insanların düşünme işlemlerini taklit ederler. Burada uzman sistem tabiri kullanılmasının sebebi, sistemin bir veya daha fazla uzmanın bilgilerine sahip olarak onun veya onların yerini almaya yönelmesinden dolayıdır. Böyle bir sisteme sahip olmak kişiyi uzman yapmaz, fakat bir uzmanın yapacağı işin bir kısmını veya tamamını yapmasını sağlar. Dolayısıyla sistemin bu özelliği organizasyonlar ve yönetim üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Uzman sistem; özel bir takım problemlerin çözümünde, uzmanların bilgisini ve çıkartım sürecini taklit etmeyi amaçlayan danışman programlardır (http://bagem.tripod.com/bagem/yz1.html, 2006).
Uzman sistemlerin oluşturulması sırasında aşağıda verilen aşamalar uygulanır (Tabur, 2005);
· Tanımlama,
· Kavramsallaştırma, · Formüle Etme ( Yazılım ), · Test Etme,
· Değerlendirme,
İlk uzman sistem, 1970 yılında Standford Üniversitesi’nde Edward Feingbaum başkanlığında bir grup uzman hekim tarafından geliştirilmiştir. Bakteriyolojik ve menenjitik hastalıkların teşhis ve tedavisine yönelik bir sistemdir. Örneğin ,uzman sistemler insanlar ve makinelerin hata tanıma ve yakalama yaptığı uygulamalar da
kullanılabilir. Bunlar satranç, finansal planlama kararlarında, bilgisayar
konfigurelerinde, gerçek zamanlı sistemlerde ve insanların uzmanlığını gerektiren diğer birçok alanda performans sağlayabilir (Tabur, 2005).
2.2.5. Karar Destek Sistemleri
Karar destek sistemleri (KDS), yönetim bilişim sistemlerinin zaman içinde gelişen bir uzantısıdır. Karar vericinin yarıyapısal ve yapısal olmayan kararlarda yararlı bilgi üretmek için bilgisayarlarla doğrudan ilişki kurmasını sağlayan, bilgisayar destekli araçlar topluluğu olarak tanımlanmaktadır (Demircan ve Moltay, 1997: 108).
Karar destek sistemleri (KDS) karar vermeyi kolaylaştırmak ve daha etkili hale getirmek için tasarlanan değişik model, simülasyon ve uygulamaları kapsamı içinde bulunduran sistemlerdir. Bu sistemler ticari kuruluşun veri tabanından elde edilen bilgileri, veriler arasındaki ilişkileri gösteren, farklı faaliyet ortamlarının benzerini oluşturan (yani araç rotalarının belirlenmesi ve programlanması), belirsizlik durumları ile “ise ne olur” analizini birleştiren ve algoritma ile horistik metotlarından yararlanan analitik çerçeveye dahil eden uygulamalardır. Karar Destek Sistemleri bir analiz sunar ve bu analize dayanarak da bir karar tavsiyesinde bulunur (Altaş, 2004).
Karar destek sistemleri yöneticilere karar vermelerinde yardımcı olmak üzere kurulmuş sistemlerdir. Karar destek sistemlerinde esas olan kararın alınması değil, kararın alınmasına destek olmaktır. Karar destek sistemleri eldeki bilgilerle problemleri analiz edip çözmeye çalışır. Karar destek sistemleri, karar verme süresi boyunca karar vericinin verileri bulup çeşitli çözümleri denemesine imkan sağlar. Karar destek sistemlerinin özellikleri (Kırcalı, 2000):
- Karar destek sistemleri özelikle yarı-yapılanmış (semi-structured) ve yapılanmamış (unstructured) kararların alınmasında yardımcı olmaktadır.
- Karar destek sistemleri tüm kademelerdeki yöneticilere karar vermelerinde