Bencillikten Sakınmak ve Emeğe Saygılı Olmak

Basın yayın ilkelerinin üçüncü maddesi “Kamusal bir görev olan gazetecilik, ahlâka aykırı özel amaç ve çıkarlara alet edilemez.” Bir diğer madde ise “Bir basın organının dağıtım süreci tamamlanmadan o basın organının özel çabalarla gerçekleĢtirdiği ürün, bir baĢka basın organı tarafından kendi ürünüymüĢ gibi kamuoyuna sunulamaz. Ajanslardan alınan özel ürünlerin kaynağının belirtilmesine özen gösterilir.”

Burada ilk zikrettiğimiz maddede basının “kamusal bir görevi” yerine getirdiğine iĢaret edilmekte ve bu çerçevede de sorumluluklar yüklenmektedir. Gerçekten basın-yayın faaliyetleri kamusal bir hizmet mi, yoksa ticari bir sektör müdür? Daha çok tıraj, daha çok reklâm, dolayısıyla daha çok kazanç düĢüncesiyle bu sektöre girenler neden kendilerini kamu hizmetini yapmakla mükellef olarak görsünler. Basının kamuya karĢı sorumluluğu, diğer meslek gruplarının topluma karĢı sorumluluğundan ne farkı var? Basını ayrıcalıklı kılan nedir? Meselâ hafta sonu, yaz-kıĢ demeden halkın en zaruri ihtiyacını karĢılayan fırınının, mahalle bakkalının, manavının… verdiği hizmet kamusal bir görev olmuyor da neden herkesi hayati ölçüde bağlamayan, ilgilendirmeyen basın-yayın organlarının faaliyetleri kamusal bir görev olarak görülüyor? Yoksa basın devletin, belli güç merkezlerin, otoriter sistemin kendi ideoloji ve düĢüncelerini, çıkarlarını, buyruklarını elinin altındaki kiĢilere duyurma ve bu yolla kendi varlığını devam ettirme olarak görüldüğünden dolayı mı gazetecilik bir kamusal görev olarak kabul ediliyor? Yoksa insanoğlunun hayatında iletiĢimin önemine binaen kamusal bir görev midir? Demokrasinin olmazsa olmaz öğesi kabul edildiğinden, devletin, otoritenin, egemen gücün hak adına denetleme aracı olmasından dolayı mı kamusal bir görev olarak algılanmaktadır? Kanaatimce iletiĢim imkânlarının ve iletiĢim teknolojisinin hızla yayılması ve iletiĢim ağlarının geliĢmesi ile birlikte bilgiye ulaĢmanın birçok alternatifin olduğu ve bilgiye ulaĢmanın çok kolay olduğu bu zamanda basın yayın organları kamu hizmeti olmaktan çıkmıĢtır. Çünkü diğer sektörler gibi basın yayın organları da ticari mülahazalarla bilgi üretiyor, iĢliyor, yorumluyor ve bir an önce tüketici konumunda olan müĢterilerine ürettiği malı/bilgiyi satmak için zamanla yarıĢmaktadır. Basın bütün bunları halka, kamuoyuna karĢılıksız bir hizmet olarak sunmayıp bir ücret karĢılığında yapmaktadır. Dolayısıyla basın günümüzde bir kamu hizmeti olmaktan çıkmıĢtır. Daha önceleri basının kamu hizmeti olarak görülmesinin nedeni basının devlet eliyle çıkmasından kaynaklanmıĢ olabilir. Bizdeki ilk basın

101

organları devlet eliyle ortaya çıkmıĢtır. Gazetenin devlet eliyle çıkmasındaki temel gaye ise, vatandaĢın devletten ne beklediği; vatandaĢın, halkın beklentilerini, taleplerini yöneticilere iletme aracı olmasından ziyade; devletin buyruklarını, icraatlarını, sesini, gücünü vatandaĢa iletmek ve duyurmak gayesiyle ortaya çıkmıĢtır. Sonralarda özel sektör ve Ģahsi gayretler sonucu çıkartılmaya baĢlayan basının gayesi ise bir kamu hizmeti olarak halkı bilgilendirmekten ziyade kimileri için kendini, ideolojisini, düĢüncesini halka aktarmak; kimileri için taraftar toplamak, kimileri için reklâmını yapmak, kimileri için çıkarlarını korumada bekçilik yaptırmak, kimileri için “bir gün lazım olur” felsefesiyle zarara rağmen beklettirilen, ancak hepsinde topluma karĢı kamu hizmetinden ziyade kendi emelleri için çıkartılan bir yayın organı olmaktan öteye gitmiyor. Sadık Yalsızuçanlar, medyanın, bilhassa televizyonun, çoğulcu, eĢitlikçi demokrasinin vazgeçilmez bir aracı olduğu söylendiği ancak bu, ülkemizdeki yaygın iletiĢim organları söz konusu olduğundan masaldan ibaret olduğunu, ülkemizdeki

medyanın, siyasi ve ekonomik çıkarlara hizmet eden bir „silah‟tan baĢka bir Ģey323

olmadığını söyler. Peki, bunun böyle olması problem midir? Kanaatimizce fert ve toplum hak ve hukukuna riayet edildiği müddetçe tehlike ve problem değildir? Bilakis iĢin fıtratına uygun olan da budur. Çünkü her bir iĢ maddi ve manevi kâr, kazanç sağlamak için yapılmaktadır. KiĢiye, kuruma zarar veren iĢ -velev ki baĢkasına fayda verse de- ne kadar uzun süre devam edebilir ki? Hem sahibine huzur vermeyen bir iĢ, eylem, hizmet baĢkasına ne ölçü de huzur verebilir? Burada problem olan, kiĢinin bencil davranması, tamamen kendi menfaatlerini koruma ve kollamaya çalıĢmasıdır. Halkın kendisine verdiği desteği kötüye kullanmasıdır. Halkın lehine olacak bilgiyi, bulguyu halkın lehine değil de kamuyu zarara uğratma pahasına da olsa kendi Ģahsi çıkarına kullanması, bilgiyi bir Ģantaj olarak kullanmasıdır. Ancak kendi sorumluluğun farkında olmayan, halka, okura karĢı ukala bir tavır içinde olan basının cezalandırılması da ancak özdenetimi sağlayan sivil toplum örgütlerinin, cemiyetlerin, derneklerin ve halkın eliyle olabilir.

Gazetecinin temel görev ve ilkelerinin 11. Maddesi “Gazeteci, bir bilginin, haberin yayınlanması yahut yayınlanmaması karĢılığı hiçbir maddi ve manevi avantaj peĢinden olamaz. Gazeteci, devlet baĢkanından milletvekiline, iĢ adamından bürokratına

kadar haber kaynağı olarak da kabul edilen kiĢi ve kurumlarla iletiĢimini meslek

ilkelerini gözeterek yürütür.”324

“Basının bir kamu hizmeti” olduğu prensibinde hareket edilecek olunursa –ki bizce bir kamu hizmeti değildir- kamu hizmetini ifa eden birinin bu hizmetten dolayı hediye veyahut bu imkânı Ģahsına kullanılması doğru değildir. Hz. Peygamber (sav) Esed kabilesinden Abdullah Ġbn Lutbiyye adında birisini Beni Süleym‟in vergilerini toplamak üzere memur tayin etmiĢtir. Adam kabilenin zekâtlarını toplayıp Medine‟ye gelince, “Bu mallar, devletin zekât gelirleri, Ģu mallar da bana verilen hediyelerdir” demesi üzerine Allah Resülu minbere çıkar, Allah‟a hamd ve sena ettikten sonra Ģöyle buyurur:

“Benim gönderdiğim bu memura ne oluyor ki, “Bu sizindir, bu da bana hediye edilmiĢtir” diyor. Acaba o, babasının ve anasının evinde otursaydı, ona bu mallar hediye edilir miydi? Hayatım kudreti elinde bulunan Allah‟a yemin ederim ki, eğer o kimse zekât mallarında bir Ģey alırsa, kıyâmet gününde omuzlarında kükreyen bir deve, veya böğüren bir öküz yahut meleyen bir koyun taĢır olduğu halde Allah‟ın huzuruna gelir. Buhari ġarihi Bedrüddin el-ayni, bu hadisin açıklamasında bu günkü terim ile kamu

görevi yapanların, hediye almalarının mekruh”325

olduğunu söyler. Allah Resulü, hem bir peygamber, hem bir devlet baĢkanı, hem bir komutan olmasına rağmen bu

makamları “peygamberliği” kiĢisel bir menfaat için kullandığı görülmüĢ değildir.326

Basın, kamu hizmeti olarak görülmeyip ticari bir sektör olarak görülse de basının bir haberin yayınlanıp yayınlanmaması hususunda, kamu kurum ve kuruluĢların yöneticilerinden, siyasi ve bürokrasi kimliği olan, ticari faaliyetler içinde olan kiĢi ve kurumlardan hediye alması etik değildir. Çünkü bu durum basının özgürlüğünü kısıtlayan ve tarafsızlığına gölge düĢüren en önemli unsudur. Basın kendi itibar ve saygınlığını, tarafsızlığını ancak kendisi oluĢturabilir ve koruyabilir.

Ġslam düĢüncesinde mal ve emek kutsaldır. Bir insanı Ģahsi gayretiyle, helâl yolda çalıĢmasıyla elde ettiği malı kendi hür iradesi doğrultusunda tasarruf etme hakkına sahiptir. Yine Ġslam‟ın kutsal saydığı en temel haklardan biri de kiĢinin mal edinmesidir. Hz. Peygamber (sav) bir hadisinde malını, dinini, canını ve ailesini müdafa

ederken öldürülenlerin Ģehit olacağını ifade etmiĢtir.327

Basın–yayın organlarının 324 httpp://www.medyaline.com/medya/etikilkeler.htm 325 Eskicioğlu, a.g.e., s. 198. 326 Sarıçam, a.g.e., s. 270. 327 Macit, a.g.e., s. 173.

103

sermayesi, malı, edindikleri bilgidir. EdinmiĢ oldukları bir bilginin satımı ile varlıklarını sürdürmektedirler. Gazeteci bu bilgiyi satıĢa çıkarırken bir baĢkasının sahiplenmesi veya alıcı ile satıcının arasına bir baĢkasının girip pazarlığı bozması ticaret ahlâkına aykırıdır. Ayrıca kaynak gösterilmeden herhangi bir basın yayın organından alıntı yapmak haber hırsızlığı, intihal olur. Yine basın-yayın organlarında ifade edilen yeni, orijinal bir görüĢün, bir baĢkası tarafından sanki kendi görüĢüymüĢ gibi ve ilk dillendiren kendisiymiĢ gibi göstermesi de fikir hırsızlığına girer ki hepsi basın etiğine aykırıdır.

Ġslam her türlü maddi ve manevi hakların ihlalini ve her türlü haksızlığı zulüm saymaktadır. Kur‟an-ı Kerim bu hususta “Birbirinizin mallarını haksız Ģekilde yiyip tüketmeyin ve baĢkalarına ait meĢru mallardan hiçbirini bilerek haksızlıkla tüketmek

için hukuki hilelere baĢvurmayınız.”328

diye buyurmaktadır.