3.1.2.5.1. Salman ĠNAL’ ın Barak Müziği Sazlı Ġcrasına Yönelik Nitel Bulguları
Salman ĠNAL‟ ın Barak Müziği Sazlı Ġcrasına Yönelik Tespitlerde Çaldığı Türküler konularına göre Ģu Ģekildedir:
Ezogelin Türküsü: Hem AĢk ve Ayrılık Türküsü hem de Ağıt‟ tır. Zelha Gelin: Ağıt
Halep‟ in KıĢlası Türküsü: Ağıt
Dertli Kerem (Kerem Dertlisi): AĢk ve Ayrılık
Salman ĠNAL oda içerisinde daha çok türkü söyleyen konumunda olduğu için bağlama ile icra ettiği türkü sayısı azdır. Dolayısıyla; iki Ağıt Türküsü, bir de AĢk ve Ayrılık Türküsü‟ nü bağlama ile icra etmiĢtir.
33% 67%
0% 0% 0% 0% 0%
Barak Müziği Sazlı İcrası
Salman İnal (Orta Kuşak) Dede DEMİR (Yaşlı Kuşak)
Şahin İNAL (Orta Kuşak) Edip İnal (Orta Kuşak)
Hacı Hüseyin İNAL (Orta Kuşak) Ahmet İNAL (Orta Kuşak) Fahri İNAL (Genç Kuşak)
Çizge 31. Salman ĠNAL‟ ın Barak Müziği Sazlı Ġcrasına Yönelik Nicel Bulguları
3.1.2.5.2. Dede DEMĠR’ in Barak Müziği Sazlı Ġcrasına Yönelik Nitel Bulguları
Dede DEMĠR‟ in Barak Müziği Sözlü Ġcrasına Yönelik Tespitlerde Söylediği Türküler konularına göre bir tane Ġskan Türküsü, üç tane AĢk ve Ayrılık Türküsü, üç tane Ağıt Türküsü ve bir de Erzurum türküsü olup Ģu Ģekildedir:
Hösün Ağa Türküsü: Ağıt
Velet Bey Türküsü: Ağıt
Halep‟ in KıĢlası Türküsü: Ağıt Mukim Beyin Türküsü: Ġskan
Döndü Gelin: AĢk ve Ayrılık Türküsü Ali PaĢa Türküsü: AĢk ve Ayrılık
Urum Garibi Türküsü: AĢk ve Ayrılık
Tutam Yar Elinden Türküsü: Erzurum Türküsü 0%
50% 50%
0%
Salman İNAL (Orta Kuşak)
Söyleyenden çok bağlama çalarak söyleyene eĢlik eden Dede DEMĠR‟ in icra ettiği türkülere bakılacak olursa; Barak Odasında sadece Barak Havaları‟ nın söylenmediği ve diğer yörelere ait türkülere de zaman zaman yer verildiği anlaĢılmaktadır.
Çizge 32. Dede DEMĠR‟ in Barak Müziği Sazlı Ġcrasına Yönelik Nicel Bulguları
12%
25% 50%
13%
Dede DEMİR (Yaşlı Kuşak)
3.1.3. 19 Nisan 2013 Tarihli GörüĢme Bulguları:
Gaziantep / Oğuzeli / Asmacık - Ömer OĞUZ‟ un Barak Odası
3.1.3.1. Ömer OĞUZ’ un Barak Köy Odasına Yönelik Nitel
Bulguları
Resim 3. Ömer OĞUZ Barak Köy Odası Ġçerden GörünüĢü
Gaziantep‟ in Oğuzeli ilçesinin Asmacık Köyü‟ nde bulunan ve oldukça modern bir Ģekilde betonarme binadan yapılmıĢ olan Barak Köy Oda‟ sının içindeki ilk göze çarpan nesne; karĢı duvarında bulunan bakırdan yapılmıĢ bir acı kahve mangalı ve bunun üzerine yerleĢtirilmiĢ farklı boylardaki cezvelerdir. Kahve ocağının arka duvarının her iki yanında ise sağlı sollu olmak üzere iki pencere bulunmaktadır. Bu pencerelerin tam ortasına denk gelecek Ģekilde klima yerleĢtirilmiĢtir. Kahve ocağının sağ tarafına alüminyumdan bir köĢelik yerleĢtirilmiĢtir. Sol tarafında ise kolonları ile beraber bir müzik seti itina ile yerleĢtirilmiĢtir. Barak odasının sağ ve sol tarafı tamamen misafirlerin oturacağı Ģekilde düzenlenmiĢ olup her iki tarafa duvar boyunca minder serilmiĢ ve minderlerin üzerine misafirlerin yaslanabileceği kilim deseninde uzun yastıklar koyulmuĢtur. Odanın tam orta kısmına ise misafirlerin rahat bir Ģekilde oturarak yemek yiyebileceği ve içki içebileceği kısa ayaklı masa yerleĢtirilmiĢtir. Odanın hemen yan tarafında bulunan ikinci bölme mutfaktır. Odadaki misafirlere verilecek ikramlıklar burada hazırlanmaktadır.
3.1.3.2. Barak Oda Geleneğine Yönelik Nitel Bulgular
Resim 4. Sazlı, Sözlü ve Ġçkili Barak Oda Sohbeti
Barak Türkmenleri‟ nde, Toplu Oturma ve Sazlı Sözlü Söyleme Geleneğinin tespitinde; Barak Oda Sohbeti etkinliğini Asmacık köyünün hatırı sayılır varlıklı kiĢilerinden Ömer OĞUZ üstlenerek misafirleri davet etmiĢtir. Barak musikisini icra edecek kiĢiler ise daveti kabul etmeden önce içkisiz yani alkolsüz türkü söyleyemeyeceklerini ifade ederek bunu özellikle belirtmiĢlerdir. Bunun üzerine bu Barak Oda Sohbeti oturumu içkili olarak düzenlenmiĢtir.
Sazlı sözlü ve içkili olarak düzenlenen bu oda sohbetine yaklaĢık olarak 15- 16 kiĢi gelmiĢtir. Bunlardan 11 kiĢi (5 kiĢi yaĢlı kuĢak ve 6 kiĢi orta kuĢak) oda içerisinde konumuna göre kendi belirlediği yere oturarak etkinliğe dahil olmuĢlardır. Barak Oda Geleneğine yönelik olarak tespit edilen nitel bulgularda sohbete gelen misafirlerin yerleĢim düzeni; tüm Barak odalarında olduğu gibi büyükten küçüğe doğru, sağlı sollu ve çift taraflı gerçekleĢen bir oturma düzeni Ģeklinde olmuĢtur. Gelen misafirlerden en yaĢlı olanlar oda içerisinde baĢ köĢeye oturtulmuĢtur. Daha sonra da yaĢ ortalamasına göre odanın sağında ve solunda en yaĢlıdan genç olana doğru bir oturma düzeni gerçekleĢmiĢtir. Bu düzen içerisindeki 4-5 kiĢi (genç kuĢak) odadaki hizmet iĢini üstlenerek gece boyunca çalıĢmıĢlardır. Hatta odadaki
misafirlere hizmette kusur etmemek için mutfakla oda arasındaki kapıya yakın bir yerde oda dağılana kadar ayakta durarak beklemiĢlerdir.
Bu oturumda, Oda sahibi hiçbir masraftan kaçınmayarak gerekli olan tüm harcamaları yapmıĢ ancak kendisi iĢi çıktığı için sohbete katılmamıĢtır. Onun yerine annesi Ganime OĞUZ, yaĢlı kuĢak bir bayan olmasına karĢın misafirlere ayıp olmasın diye oda sahipliği yapmak zorunda kalmıĢtır. Bunun için tüm misafirler geldikten sonra oğlunun adına odaya girerek “Acer gelenler; hoĢ geldiyiz!” diyerek gelenleri selamlamıĢ ve iki üç dakika içerisinde “Kusura kalmayın” diyerek hemen odadan ayrılmıĢtır. Odada yemek ikramı olarak gençler tarafından mangalda piĢirilen kebap verilirken yanında içki olarak rakı ikram edilmiĢtir. Bunun haricinde yine gençler tarafından meyve, çerez vb. ikramlıklar masaya yerleĢtirilmiĢtir. Ve tüm ikramlıklar sohbet boyunca masada bırakılmıĢtır. Tüm misafirler içki içerek ve yemek yiyerek sohbete eĢlik etmiĢlerdir.
3.1.3.3. Barak Odasında Sazlı Sözlü Musiki Ġcrasına Yönelik
Nitel Bulgular
Barak Odasında Sazlı Sözlü Musiki Ġcrasına Yönelik Nitel Bulgularda; içkili olarak düzenlenen bu sohbet oturumuna gelen misafirler, odaya ilk geldiklerinde birbirleriyle selamlaĢmıĢlar ancak gece boyunca hiç konuĢmamıĢlardır. Diğer oda sohbetlerinde olduğu gibi burada Barak Türkmenlerinin tarihinden bahsedilmemiĢtir. Odaya gelen ve oda sohbetinde yerleĢik olarak oturan misafirlerden yalnızca üç kiĢi Barak geleneğini temsil edecek düzeyde musiki icrasında bulunmuĢlardır. Bunlar; Oğuzeli Çaybeyi köyünden Mehmet BOSTANCI (61 yaĢında YaĢlı KuĢak), Kilis Elbeyli Eğlence köyünden lakabı Ġbo dayı olan Ġbrahim KILINÇ (61 yaĢında YaĢlı KuĢak) ve Oğuzeli ġibip (Çatalçam) köyünden Hikmet BOZGEYĠK (66 yaĢında YaĢlı KuĢak) tir. Gece boyunca Barak Havalarının dıĢında Sivas, Erzurum yöresine ait türkülere de yer verilmiĢtir.
3.1.3.3.1. Mehmet BOSTANCI’ nın Musiki Ġcrasına Yönelik Nitel Bulguları
Gaziantep, Oğuzeli, Çaybeyi köyünden olan Mehmet BOSTANCI ; (YaĢlı KuĢak) 61 yaĢındadır. Odadaki tek enstrüman çalan kiĢi olup sazı Bağlama‟ dır. Gece boyunca hem kendi çalmıĢ söylemiĢ hem de diğer söyleyenlere bağlaması ile eĢlik etmiĢtir. Mehmet BOSTANCI‟ nın Sazlı Musiki Ġcrasına Yönelik Nitel Bulgularında tespit edilen türküler aĢağıdaki gibidir.
Barak Dertlisi (Dertli Kerem): AĢk ve Ayrılık Yayladan gel kömür gözlüm (Sivas Türküsü), Beste Formunda Barak Havası,
Barak AĢk Türküsü,
Urum Garibi: AĢk ve Ayrılık Ali PaĢa Türküsü: AĢk ve Ayrılık
Gel Ey Mühür Gözlüm (Ali KIZILTUĞ Türküsü), Beste Formunda Haylo Gelin Barak Türküsü, Mahsuni ġerif Türküsü,
Beste formunda Barak Dertlisi,
Benli Döne Türküsü (Köroğlu) : AĢk ve Ayrılık ve Yiğitlik Kahramanlık HurĢit Türküsü : AĢk ve Ayrılık
Mehmet BOSTANCI‟ nın bağlaması ile çalarak icra ettiği bu türkülerden yalnızca beĢ tanesi: Barak Dertlisi (Dertli Kerem), Urum Garibi, Ali PaĢa Türküsü, Benli Döne Türküsü (Köroğlu) ve HurĢit Türküsü gerçek Barak Türküleridir. Diğer türkülerden dört tanesi, beste formunda Barak Türküsü olup bir tanesi yörenin son dönem ozanlarından olan Ali KIZILTUĞ‟ un türküsüdür. Mehmet BOSTANCI ayrıca bir Mahsuni ġerif türküsü ile Sivas yöresine ait bir türküyü sazlı olarak icra etmiĢtir. Mehmet BOSTANCI‟ nın Sözlü Musiki Ġcrasına Yönelik Nitel Bulgularında tespit edilen türküler ise; Barak Dertlisi (Dertli Kerem), Yayladan Gel Kömür Gözlüm (Sivas Türküsü), Kılıçoğlu Türküsü, Beste Formunda Haylo Gelin Barak Türküsü, Mahsuni ġerif Türküsü olup gece boyunca hem çalıp hem söylemiĢtir.
3.1.3.3.2. (Ġbo Dayı) Ġbrahim KILINÇ’ ın Musiki Ġcrasına Yönelik Nitel Bulguları
Kilis Elbeyli Eğlence Köyünden olan ve yöresindeki kiĢiler tarafından Ġbo Dayı lakabı ile anılan Ġbrahim KILINÇ (YaĢlı KuĢak) 61 yaĢındadır. Herhangi bir enstrüman icra etmeyi bilmemektedir. Gece boyunca yalnızca türkü söyleyerek Barak Musiki Geleneği‟ ne katkıda bulunmuĢtur. Ġbrahim KILINÇ‟ ın Sözlü Musiki Ġcrasına Yönelik Nitel Bulgularında tespit edilen türküler aĢağıdaki gibidir:
Karacaoğlan Türküsü: AĢk ve Ayrılık Kılıçoğlu Türküsü: Ġskan
Urum Garibi: AĢk ve Ayrılık
Ali PaĢa Türküsü: AĢk ve Ayrılık ve Ağıt
Benli Döne Türküsü (Köroğlu): AĢk ve Ayrılık ve Yiğitlik Kahramanlık HurĢit Türküsü: AĢk ve Ayrılık
Senem Oy Türküsü Barak ozanı Abu Deve‟ nin Türküsü: AĢk ve Ayrılık Beste Formunda Barak Havası
Beste Formundaki Barak Dertlisi Barak AĢk Türküsü
Gel Ey Mühür Gözlüm Türküsü (Ali KIZILTUĞ) Eski Dostlar Türküsü (Ali KIZILTUĞ)
Ta Ezelden Irgat Oldum Türküsü (Mahsuni ġerif)
Ġbo Dayı‟ nın söylemiĢ olduğu türkülerden; Karacaoğlan Türküsü, Kılıçoğlu Türküsü, Urum Garibi Türküsü, Ali PaĢa Türküsü, Benli Döne Türküsü (Köroğlu), HurĢit Türküsü ve Senem Oy Türküsü (Barak ozanı Abu Deve‟ nin Türküsü) gerçek Barak Türküleridir. Ġbo Dayı ayrıca üç tane beste formunda Barak Havası, Ali KIZILTUĞ‟ a ait Gel Ey Mühür Gözlüm Türküsü ile Eski Dostlar Türküsü‟ nü ve Mahsuni ġerif‟ in Ta Ezelden Irgat Oldum Türküsü‟ nü okumuĢtur.
3.1.4. 17 Haziran 2013 - 22 Haziran 2013 Tarihli GörüĢme
Bulguları
Gaziantep /KarkamıĢ/Arıkdere (GermiĢ) - Mehmet DEMĠR Gaziantep /KarkamıĢ/Akçaköy - Salman ĠNAL
24 Ocak 2013 ve 30 Mart 2013 tarihlerinde gerçekleĢtirilen oda sohbetlerindeki anlaĢılmayan kısımların pekiĢtirilmesi ve Barak Ozanlarının tespit edilerek Türkülerinin sınıflandırılabilmesi için etnografik görüĢmeye ihtiyaç duyulmuĢtur. Bunun için yörenin orta kuĢak temsilcilerinden ve musiki icracılarından olan Salman ĠNAL ile görüĢülerek kayıtlardaki eksiklikler giderilmiĢ ve Barak‟ ın halk Ģairleri tespit edilerek daha önce hiçbir sınıflandırmaya tabi tutulmayan türküleri aĢağıdaki gibi sınıflandırılmıĢtır. Daha sonra da yöre sanatçılarından olan ve halen Ġstanbul Kültür Bakanlığı Türk Halk Müziği Korosunda Ses Sanatçılığı yapan Mehmet DEMĠR ile sınıflandırmanın güvenilirliği ve geçerliliği kontrol edilmiĢtir.
3.1.4.1. GörüĢme Yoluyla Elde Edilen Türkü Sınıflamaları Ġle
Ġlgili Bulgular
Barak Türküleri, aĢağıdaki gibi konularına göre sınıflandırılmıĢtır;
1. Ġskan Türküleri 2. Ağıt Türküleri
3. AĢk ve Ayrılık Türküleri 4. Yiğitlik Kahramanlık Türküleri 5. Hasretlik Türküleri
6. Halay ve Ağır Havalar 7. Leylim Türküleri 8. Maniler
3.1.4.2. GörüĢme Yoluyla Tespit Edilen Barak Ozanları ve
Türküleri Ġle Ġlgili Bulgular
1. Ġskan Türkülerinin Ozanları
a. Dedemoğlu b. Kılıçoğlu
c. ġiddoğlu Abdulvahap ( Kara ġıhlı Oymak Beği) d. Ladif Bey e. Delferoğlu f. Mukim Bey g. Mehmet Bey h. TaĢbaĢoğlu i. Hacı Ġnaloğlu j. Elbeylioğlu k. Kul Haydar l. Hüseyin Çelebi m. Kul Said n. Mürseloğlu o. Kul Hasreti p. Cin Yusup q. Ġspir r. Cihan Ali s. Ömer Bey t. Kul Hüseyin
2. Ağıt Türkülerinin Ozanları
a. Bekir Karaduman b. DerviĢ Ali
c. Dertli Kerem
e. Ozan Mahmut Bey
3. AĢk ve Ayrılık Türkülerinin Ozanları
a. AĢık Kerem b. Köroğlu c. Hursit d. Kul Mustafa
e. AĢık Fehmi Ve AĢık ġıhlı f. Miskin Ali g. Öksüz Oğlan h. Garip i. Ali PaĢa j. Kul Hüseyin k. Dertli Kerem l. (ġah)Bey Mayıl m. Karacaoğlan
4. Yiğitlik Kahramanlık Türkülerinin Ozanları
a. Genç Osman b. Köroğlu
5. Hasretlik Türkülerinin Ozanları
a. Öksüz Oğlan b. Emrah
6. Halaylar
7. Leylim Türküleri 8. Maniler
GörüĢme yoluyla tespit edilen Barak Ozanları ve Barak Türküleri ile ilgili bulgularda; her biri birer tarihi belge niteliği taĢıyan Barak Türkülerinin bilinen belli baĢlı ozanlar tespit edilerek sınıflandırıldı. Ancak; yöreye ait olan ve ozanı bilinmeyen anonim niteliğinde çok fazla sayıda türkü de tespit edilerek sınıflandırıldı. Yapılan sınıflandırmanın tamamı Ek 2‟ de gösterilmiĢtir. Elde edilen bulgularda; Ġskan Türkülerinin hepsinin aynı makamda söylendiği ve sadece Kılıçoğlu‟ na ait iskan türkülerinin farklı makamda söylendiği tespit edilmiĢtir. Dedemoğlu; Ġskan türkülerinin en baĢta gelen ozanıdır. Feriz beyin has adamı olup yanından hiç ayırmadığı ozan olması özelliğinin yanında Göç onun “Kalktık Horasan‟ dan göç eyledik Türküsü” ile baĢlamıĢtır.
Barak ozanlarından Mukim Bey‟in ise Feriz Beyin kardeĢi olduğu olduğu tespit edilmiĢtir. Barak‟ larda Ġspir adlı ozanın “Kalktı Göç Eyledi Ġskan Beyleri” türküsünün; Muharrem ErtaĢ tarafından söylenen Bozlakta; “Kalktı Göç Eyledi AvĢar Elleri” Ģeklinde dile getirildiği tespit edilmiĢtir. Sözlerin Bir Kısmının eĢleĢtiği görülse de Muharrem ErtaĢ‟ ın kendi tarzındaki düzeltmeleri dikkat çekicidir.
GörüĢme sırasında Mehmet DEMĠR‟ den edinilen bulgularda; Barak Türküleri sınıflaması içerisinde iskandan sonra en önemli yeri AĢk türkülerinin aldığı ve hemen hepsinin bir hikayesinin olduğu tespit edilmiĢtir. Ünlü aĢk ozanlarından Dertli Kerem ve HurĢit‟ in hak aĢığı olduğu tespit edilmiĢtir. HurĢit Ġle Mahı Mihri ve Kerem ile Aslı‟ nın birbirlerini hiç görmedikleri halde rüyalarında hak tarafından aĢık oldukları; Dertli Kerem ve HurĢit türkülerinin hepsinin aynı makamda olduğu ve bu yüzden peĢ peĢe söylendiği zaman hep aynı türkü devam ediyormuĢ gibi hissedildiği tespit edilmiĢtir. Ayrıca; manilerin Barak düğünlerindeki halaylarda, tekrarlamalı olarak topluca söylenen leylim Türkülerinin sözlerini oluĢturduğu tespit edilmiĢtir.
Barak Türküleri ile tespit edilen diğer bir bulgularda; BENDERĠ türküsü ile ilgilidir. Barak ovasında tasavvuf içerikli okunan tek türkünün BENDERĠ olduğu ve Benderi‟ nin; Suriye Türkmenleri arasında okunan bir makamın karĢılık adı olduğu tespit edilmiĢtir. Ozanı bilinmeyen ve yöreye has kendi üslubu ve tavrı ile okunan türkünün sözleri Ģu Ģekildedir:
“Ġnsan halk oldu gavlü beladan, Ġblis odur elin çekmez hileden, Tuğba ağacı derler cenneti aladan, Tuğba ağacıdır, her meyveden dalı var”.
3.1.5. 10 Mart 2012 - 25 Nisan 2012 Tarihli GörüĢme
Bulguları
Gaziantep /Oğuzeli/Dokuzyol (UruĢ) - Halaf ĠġBĠLĠR
3.1.5.1. Halaf ĠġBĠLĠR’ in Barak Geleneğine Yönelik Nitel
Bulguları
3.1.5.1.1. Barak Köy Odası ve Oda Sohbetlerine Yönelik Nitel Bulguları
Halaf ĠġBĠLĠR‟ in (YaĢlı KuĢak) Barak Köy Odası Sohbetleri ile Ġlgili Kendi Ġfadeleri;
“Barak odası, Barak sohbeti, farkeden biĢey yoktur, Barak sohbeti Barak odasında yapılır, bu barak odasında sohbet yapılır,her köyde üç dört tane dört beĢ tane oda olur yani, o senin dediğin masraflı olur, öyle golay değil yani, Ģimdi öyle eskisi gibi her köyde bir Barak odasına sohbet yapacak, türkü söyleyecek kiĢiyi bulamazsın. Onlar ayrı ayrı, KesendaĢ‟ a gidersin, iĢçi Ġrbem(Ġbrahim), bizim köye gelirsin ben, ondan sonra Direkli‟ ye gidersin Arap (O da Ģey olmuĢ, ölmüĢ heralde Arap ölmüĢ, öyle duydum), Bayındır‟ a gidersin Bayındır Gazi, odada toplanacaksın, bu adamlara yemek yapılması lazım, bunların erkenden gelmesi lazım, yoksa hemen toplayamazsın ki, bi tenesini Mığrıp‟ tan alacan, birini MıĢrıp‟ tan alacan, onları bir araya getirip tolıycaksın, Ağam Ģimdi öyle çekim yapmak için senin gendi Ģahsı Ģeyin olursa olmaz, ya bu televizyondan, kültür beğanlığından geleceksin bilmem ne edeceksin ki, onun Ģeyi biraz daha ağır olacak ki, Barak odasında bir toplantı yaparsın, milleti çağırırsın,eski Barak odasını canlandırırsın. Ama bir Ģahıs için onu yapamazlar” Ģeklindedir.
Her köyde dört beĢ tane Barak Odası‟ nın olduğunu söyleyen Halaf ĠġBĠLĠR; oda geleneğinden ziyade Barak Odası Sohbetlerinin günümüzdeki durumunu belirten açıklamalarda bulunmuĢtur. Konuyla ilgili olarak günümüzde Barak Odasında sohbet edecek, türkü söyleyecek kiĢilerin sayıca çok az olduklarını, bunların her birinin farlı köylerde yaĢadığını ve bir araya getirilmesinin neredeyse imkansız olduğunu dolayısıyla Barak Sohbetinin yapılamayacağını ve barak türkülerinin söylenemeyeceğini belirtmiĢtir. Ancak bir televizyon çekimi, kültür bakanlığı organizasyonu olursa bunun canlandırma Ģeklinde mümkün olabileceğini, bu seferde çok pahalıya mal olacağını belirtmiĢtir. ĠġBĠLĠR; bu ifadeleri ile günümüzde Sazlı Sözlü Barak Oda Sohbetlerinin yok olmaya yüz tuttuğunu ima etmiĢtir. Nitekim saydığı isimlerin hepsi farklı Barak köylerindeki yaĢlı kuĢak kiĢilerdir ve bu kültürün genç nesile aktarımı konusundaki sorunun farkındadır.
3.1.5.1.2. Düğün ve Halay Geleneklerine Yönelik Nitel Bulguları
Halaf ĠġBĠLĠR‟ in Düğün ve Halay Gelenekleri ile Ġlgili Kendi Ġfadeleri;
“Ankara‟ da mesela bizim Türkmenler var; Aynen bizim kültürümüz; bak bizim düğünlerimiz zaten Hasen dağında olurdu; Hasen dağı da yavaĢ nereydi orası? –KırĢehir; Ben gittim gördüm; Hasen dağının güzel bir düzlük ovası var, düğünler orda olurdu; Göçerler, kervanlar hepsi orda yığılırdı; Hasen dağından davul çalallar, onun davulun da halayları aynı bir kervanın gidiĢi Ģeklinde gösterir; BaĢta bir tenesi gider, baĢ çeker, kervan baĢıdır o; Ayaklar birbirine uyum sağlar; Hasen dağı (Çok Ağır halay), Yarım gaba (az ağır halay), ġirvani (Diyarbakır Yöresinin oyunu) bide Berde Halay Oyunu (Malatya oyunudur) bu halayların hepsi Hasen dağında çekilirdi; Bu halayda iyi baĢ çeken bu dörtlüğü (Hasan dağı, yarım gaba, Ģirvani ve berde) kesinlikle bilmesi gerek; eski zamanda halay çekilirken kızlar halaya girer böyle, karĢıya bakar, iĢte baĢlarında çiçek, üç etekleri giyerler böyle, fakat Ģimdiki gibi değil; halay vurulmazdan önce, düğün baĢlamazdan önce karĢılama yapılırdı; Bayrak dikilir, bayraktan sonra köyün Harman yerine çıkılır, akĢamları orda odun, kızılcık yakarsın; ġelek toplanır; ġelek dediğimiz hayvanın üzerine yüklenen odun parçaları; Kimin Ģeleği fazla, ona bayrak dikerler ve bir top çit (kumaĢ) hediye verirler; Harman yerinde yakarlar bunu; alev aldığı için aydınlığı yüksek olur; Leylim
çekerler; Debce (davulsuz zurnasız türkü ve kavalla çekilen halay) oynarlar; Ayağımızı yere vurduğumuz zaman pat pat diye yerden toz kahardı böle; Halay çekenlerde ben söylüyüm mesela; Ben söyledikten sonra o gelen grup gür seslen tekrar eder; Ondan sonra bu türküler söylenir; Eeey, hazırlık baĢladı, düğün geldi; Düğün geldiği zaman düğünler bir hafta çalınırdı; Günlerce o davulun sesi gulağından getmezdi; Bayrak dikilir, bayrak türküsü söylersin, bayrak türküsü önce yani bayrak dikildiğinde bayrak türküsü söylenir, mani söylenir burda; Mani de eses Ģeyin HurĢid‟in Muhammeri‟ye (Muhameri HurĢid‟in sevgilisi) söylediği türkü, Honkar‟ ın(hunker) oğlu HurĢit var, Muhameriye söylediği türkü; Bayrak türküsü ney?-Bayrakta da kınada da söylenir; Ġlk once bayrak dikilirken söylenir bu, sonra ellerine gına yakarken gene bu türküler söylenir” Ģeklindedir.
Halaf ĠġBĠLĠR, yaĢlı kuĢak bir Barak Türkmeni olduğu için yöresine ait düğün ve halaylarla ilgili tarihsel bilgisinin yanında göreneği de çok fazladır. Barak Türkmenlerinin Ankara‟ da da var olduğunu ve aynen onların ekiniyle hala yaĢadıklarını ve türkü sözlerinden de anlaĢılacağı üzere düğün geleneklerinin Hasan dağındaki yaĢadıkları dönemden kaldığını ifade etmektedir. Düğünlerin Hasan dağında yapıldığını söylerken davul eĢliğinde çekilen halayların görüntüsünün kervanın yürüyüĢünü temsil ettiğini vurgulamaktadır. Halayda ayakların birbirine uyum sağladığını ve halay baĢının olduğunu söylerken Barak‟ larda halay baĢının kesinlikle bilmesi gereken 4 oyunu belirtmiĢ ve bunları; Hasan Dağı (Çok Ağır Halay), Yarım Gaba (Az Ağır Halay), ġirvani (Diyarbakır Yöresinin Oyunu) ve Berde Halay Oyunu (Malatya oyunudur) olarak sıralayarak bu halayların hepsinin Hasan dağında çekildiğini söyledikten sonra eski düğün geleneklerini anlatmaya baĢlamıĢtır. Eskiden düğün baĢlamadan ve halay çekilmeden önce yapılan “Bayrak Dikme” törenini ve bundan sonra yapılan “KarĢılama” geleneğini anlatmıĢtır. Öncelikle gece harman yerine çıkılıp ateĢ yakmak ve etrafında halay çekmek için gündüzden odun toplanmaya baĢladığını, bunun kızılcık odunu olursa daha iyi yanacağını ve ateĢinin bol olacağını belirtmiĢtir. Bunun için bir yarıĢma düzenlenip kimin odunu fazlaysa onun Ģeleğine32 Bayrak dikildiğini ve bir top kumaĢın ödül
32
olarak verildiğini anlatmıĢtır. Bayrak dikmedeki amaç düğünün olacağını herkese ilan etmektir. Bayrak dikildikten sonra köyün Harman yerine çıkıldığını, akĢamları orada kızılcık odunu yakıldığını ve alevlerin etrafında Leylim çekerek Debce oyunu oynadıklarını anlatmıĢtır. Burada; Barak‟ ların kendi aralarında söyledikleri manilerin sözlerinin aynı zamanda leylim türkülerinin de sözlerini oluĢturduğunu, davulsuz zurnasız halay sırasında söylenen türkülere Leylim Türküleri denildiğini ve bu türkülerin söylendiği anda ve bazen de kaval çalınarak oynanan halaya Debce oyunu denildiğini belirtmiĢtir. Ayrıca bu halayların günümüzdeki gibi normal kıyafetle çekilmediğini, eski zamanda halay çekilirken kızların baĢlarında çiçekleri ile üç etekleri gibi yöresel kıyafetlerini giyerek halaya girdiklerini ve halayda hepsinin karĢıya baktığını anlatmıĢtır.
Halaf ĠġBĠLĠR‟ in düğün ve halay gelenekleri ile ilgili kendi ifadelerine göre tespit edilen bulgularda, müzik içerikli düğün gelenekleri;