Bankacılık Sisteminde Yer Alan Banka Türleri

Bankacılık sisteminde yer alan bankaların işleyişleri (kar elde edecek şekilde fonları nasıl temin ettikleri, nasıl kullandıkları ve nasıl yönettikleri) kabaca bütün dünyada aynıdır. Bütün ülkelerde bankalar, kar elde etme faaliyetlerinde finansal aracılık yapsalar da²²⁷ bankacılık literatüründe bankaların kriterlere göre sınıflandırıldığı görülmektedir.²²⁸

224 Mehmet Takan ve Melek Acar Boyacıoğlu, Bankacılık: Teori, Uygulama ve Yöntem, 3. Basım, Nobel Yayın Dağıtım, 2011, s.2.

225 Tuncay Artun,Türkiye’de Bankacılık, İstanbul:Tekin Yayınevi, 1980, s.12.

226 Yılmaz Benligiray ve Kerim Banar, Banka ve Sigorta Muhasebesi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını, No:1707, 2006, s.3.

227 Benligiray ve Banar, s.4.

228 Frederic S. Mishkin, Finansal Piyasalar ve Kurumlar, Prentice Hall, 2000, s.250.

81

3.1.1.1. Faaliyet Alanlarına Göre Banka Türleri

Faaliyet alanlarına göre bankalar merkez bankaları, ticaret bankaları, yatırım bankaları, kalkınma bankaları, katılım bankaları ve halk bankaları olarak sınıflandırılabilir.

Merkez Bankaları: Bir ülkede merkez bankaları para, kredi ve döviz politikalarının oluşturulması, yürütülmesi ve denetiminin yapılmasını sağlamakla yükümlüdür. Para üretme ayrıcalığına sahiptir. Günümüzde para politikasının yürütme organı olarak her ülkede bir merkez bankası bulunmakla birlikte, ülke sınırları içinde de bazı şubeleri bulunabilir. Merkez bankalarının temel görevi, ekonominin ihtiyacı olan para miktarını üretmek ve kamu adına denetlemektir.²²⁹

Ticaret Bankaları: Günümüzde ticari bankacılık terimi, ticari faaliyetlere katılan tüm bankaları ifade etmektedir. Geçmişte sadece mevduat yoluyla fon toplayan ve ticari senetleri iskonto yolu ile kaynak kullandıran ticaret bankalarının günümüze gelindiğinde paranın fonksiyonlarının gelişmesi ile birlikte müşterilerine sundukları hizmetler o kadar artmıştır ki günümüzde ticari bankalar mevduat toplar, kredi verir, ticari ve sınai yatırımlara iştirak eder, yurtiçi ve yurtdışından fon sağlayarak müşterilerine geniş bir yelpazede hizmet ederler.²³⁰

Yatırım Bankaları: Piyasada fon fazlasına sahip kişi ve kuruluşlardan, fon açığı olan kişi ya da kuruluşlara doğru yapılacak transferlerde aracılık görevi yapan, işletmelerin orta ve uzun vadeli fon ihtiyaçlarını karşılaması ile sermaye birikimi sorununun çözülebilmesi için kurulmuş, muhtelif konularda sanayi işletmelerine danışmanlık hizmeti veren bankalardır.²³¹

Kalkınma Bankaları: Gelişmekte olan ülkelerde sermaye yetersizliği içindeki firmalara veya büyük endüstriyel firmaların yapacağı yeni yatırımlara kaynak ve teknik yardım sağlayarak endüstriyel gelişmeyi hızlandırmak amacını güden finansal kuruluşlardır. Yatırım bankaları ve kalkınma bankaları birbirlerini ikame eden değil,

229 Filiz Çakır Zeynoğlu, Bankaların Sermaye Yapılarını Etkileyen Faktörlerin Bootstrap Yöntemiyle Belirlenmesi, İstanbul: Türkmen Kitabevi, 2006, s.222.

230 Takan ve Boyacıoğlu, s.57.

231 Osman Altuğ, Banka İşlemleri ve Muhasebesi, İstanbul: Türkmen Kitabevi, 2000, s.7.

82

tamamlayan farklı bankacılık alanlarıdır. Kalkınma bankaları ülke ekonomileri geliştikçe ve sermaye piyasası önem kazandıkça ya kapanmakta ya da yatırım bankası haline gelmektedir. Ülkemizde bu iki alanda faaliyet gösteren birçok bankanın işlevleri bakımından yaptığı iş kalkınma bankacılığı da olsa adı yatırım bankası olarak konulmuştur. Özellikle özel sektör bu isim ayrımına önem vermemiş ve kendilerini yatırım bankası olarak tanımlamışlardır.²³²

Katılım Bankaları: Katılım bankaları mali sektörde faaliyet gösteren, reel ekonomiyi finanse eden ve bankacılık hizmetleri sunan bankalardır. Katılım bankaları, tasarruf sahiplerinden topladıkları fonları, faizsiz finansman prensipleri dahilinde ticaret ve sanayide değerlendirerek, oluşan kar veya zararı tasarruf sahipleriyle paylaşır. Bu bankaların isimlerindeki “katılım” sözcüğü bu bankacılık türünün kar ve zarara katılma prensibine dayalı bir bankacılık olduğunu ifade etmektedir.²³³

Ziraat Bankaları: Genellikle kamu tarafından, özel yasalarla kurulan ve tarım kesiminin kaynak ihtiyacını karşılayan bankalardır.²³⁴

Halk Bankaları: Genellikle el emeği ve bireysel çabayla çalışan, küçük esnaf ve zanaatkarlar ile KOBİ’lerin kalkınmasını sağlamak ve mesleki amaçlarla kullanılmak üzere orta ve uzun vadeli kredi veren bankalardır.²³⁵

3.1.1.2. Kapsamlarına Göre Banka Türleri

Kapsamlarına göre bankalar özel bankacılık, perakende bankacılık, toptancı bankacılık, evrensel bankacılık, uluslararası bankacılık, holding bankacılığı ve kıyı bankacılığı olarak sınıflandırılabilir.

Özel Bankacılık: Özel bankacılık olarak adlandırılan hizmet türü, müşterilerin varlıklarının kişilerin belirlediği risk ve beklentilerine göre özel olarak yönetilmesini ifade eder. Bu uygulamada banka tarafından müşterinin profili belirlenmek suretiyle,

232 Güray Küçükkocaoğlu, Mevduat Kabul Etmeyen Bankalar, www.baskent.edu.tr/~gurayk/ finpazpazartesi 21.doc, [Erişim Tarihi: 15.10.2012].

233 Türkiye Katılım Bankaları Birliği, http://www.tkbb.org.tr/index.php?option=com_content& task =blogcategory

&id =46& Itemid=83,[Erişim Tarihi: 15.10.2012].

234 Zeytinoğlu, s.222.

235 Zeytinoğlu, s.223.

83

onun ihtiyaç ve yatırım tercihlerine göre kişiye özel alternatif ürünler sunulmaktadır.

Bankalar özel bankacılık hizmetini bu iş için özel olarak hazırlanmış şubeler aracılığıyla verirler. Özel bankacılık her türlü standart bankacılık, kiralık kasa ve gişe hizmetleri;

repo işlemleri, sabit getirili menkul kıymetler ve yurt içi hisse senetleri alım-satımı gibi yatırım hizmetleri; birikimlerin yabancı para ve menkul kıymetlerde değerlendirilmesi;

türev ürünlerde yatırım; kişiye özel tasarlanmış kredi kartları, özel fonlar, kişiye özel hazırlanmış mevduat ürünleri ve opsiyon stratejileri gibi ürün ve hizmetleri kapsamaktadır.²³⁶

Perakende Bankacılık: Perakende bankacılık, genellikle küçük hacimli işleri yapan, küçük işletmeler ve bireyler için gerçekleştiren bankacılıktır. Küçük ve büyük montanlı vadeli, vadesiz mevduat hesapları, çek tahsilatı, akreditif, bireysel krediler, kambiyo işlemleri, havale gibi bankacılık hizmetlerini vermektedir. Ayrıca organizasyon içinde kurdukları birimlerle toptancı bankacılık işlemleri de yapabilmektedirler.²³⁷

Toptancı Bankacılık: Bir ülkedeki finansal işlemlerde kullanılan ortalama büyüklüğün en yukarısındaki işlemleri yapan şirketlerin oluşturduğu piyasa toptancı piyasa olarak tanımlanmaktadır. Toptancı bankacılık ise, bu piyasalarda faaliyet gösteren müşterilerden gelen büyük tutarlı kredi taleplerini karşılamak üzere başka şirketlerden ve uluslararası sermaye ve para piyasalarından büyük hacimli fonlar temin eden, müşterileri ile yakın ilişkiler içinde bulunan bankacılık biçimi olarak tanımlanabilir.²³⁸

Evrensel Bankacılık: Evrensel bankalar, tarihsel gelişimleri, örgüt yapıları ve stratejik yönelimleri itibariyle finansal sektör içerisinde çok ürün üreten firmalar olarak ortaya çıkmıştır. Kendi ana ülkelerinde evrensel bankalar hemen hemen tüm müşteri kitlelerini hedef almakta ve onlara her alanda uygun finansal hizmetler sunmaya çalışmaktadırlar. Kendi ülke piyasalarının dışında ise çoğu faaliyetlerini uluslararası bankacılık, toptancı bankacılık ve menkul kıymet faaliyetleri alanlarında toplayarak,

236 Gamze Göçmen Yağcılar, Türk Bankacılık Sektörünün Rekabet Yapısının Analizi, Ankara: BDDK Kitapları, 2011, s.10.

237 A.Aslan Şendoğdu, Bankacılığa Giriş, 1. Basım, Nobel Yayın Dağıtım, 2006, s.35.

238 Takan ve Boyacıoğlu, s.16.

84

genellikle daha sınırlı bir rekabet profili çizerler. Yabancı piyasalarda nadiren perakende bankacılık faaliyetlerinde bulundukları da olur. Evrensel bankacılık, işletme finansmanını, sermaye piyasası ve yabancı para araçlarını ve hizmetlerini kapsayan çok geniş faaliyet alanlarını içine alır. Birçok evrensel banka, faaliyetlerini faiz gelirlerinden ziyade hizmetler karşılığında aldıkları komisyonlardan karşılamaktadır.²³⁹

Uluslararası Bankacılık: Uluslararası bankacılık, uluslararası para sisteminin bir parçası niteliğinde olup, bir sisteme likidite sağlayarak, ülkeler arasındaki gelişme dengesizliğini finanse etmeyi amaçlayan bankacılıktır. Bu anlamda uluslararası finans merkezlerinde faaliyet gösteren, yabancı para ve kendi ülke parasıyla işlem yapan, kontrolü ülkenin kendi vatandaşlarına veya yabancılara ait olan, yerli veya yabancı işletmelerle işlem hacmi itibariyle toptancı veya perakendeci bankacılık hizmetleri sunabilen bankalar uluslararası banka olarak tanımlanabilir.²⁴⁰

Holding Bankacılığı: Holding bankacılığı, bir sanayi veya ticaret sermayesi grubunun doğrudan veya dolaylı olarak bir veya daha çok bankaya sahip olması ve kontrol etmesi anlamına gelmektedir.²⁴¹

Kıyı Bankacılığı: Özellikle serbest bölgelerde bankacılık olarak tanımı yapılabilen kıyı bankacılığı, döviz cinsinden mevduat toplama işlemi başta gelmek üzere bankacılık işlemi, faiz, kanuni ihtiyatlar bakımından; kendi ülkelerinde öngörülen vergi, resim, harç ve döviz rezerv karşılığı tutma yükümlülüklerini bu bölgelerde en aza indirilmiş olması bakımından önem taşımaktadır.²⁴² Daha net olarak ifade etmek gerekirse serbest bölgelerdeki bankacılık off-shore bankacılık olarak da isimlendirilir.

Kıyı bankacılığı işlemleri, milli bankacılık sisteminin kapsamı dışında tutulmaktadır.

Kıyı bankacılığı yerel vergilerden, yedek akçe ve diğer hukuki kısıtlamalardan kurtulmak, yabancı para ve sermaye piyasalarına girebilme, uluslararası bankacılık hizmetlerini genişletme bakımından önem taşır.²⁴³

239 Yağcılar, s.11.

240 Şendoğdu, s.39.

241 Ekin Toksöz Gür, Kredi Kanalının Etkin Çalışması ve Türkiye Uygulaması, T.C.M.B. Uzmanlık Yeterlilik Tezi, 2003, s.103.

242 Asuman Turanbay, Bankacılar için Banka Hukuku, Ankara, 2000, s.94.

243 Turanbay, s.91.

85