Bankacılık Sektörünün Dünyadaki Tarihsel Gelişim Süreci

Bankacılık faaliyetlerinin başlangıcı ekonomilerde para dediğimiz değişim aracının henüz kullanılmaya başlanmadığı ilk çağlara kadar uzanmaktadır. Mevduat kabulü ve kredi olarak kabul edebileceğimiz ilk bankacılık işlemlerinin M.Ö.2000 yıllarında Babil’de başladığı, ilk bankaların tapınaklar, ilk bankacıların da rahipler olduğu söylenir. Banka hukuku tarihçileri, tapınaklar en güvenilir yerler olduklarından pek çok kimsenin değerli eşyalarını, para gibi kullanılan nesnelerini, tapınaklara bıraktıklarını, bunlara tanrılara sunulan armağanların da eklenmesiyle, rahiplerin ellerinde büyük birikimlerin oluştuğunu söylerler. Oluşan bu birikimlerin rahipler tarafından ihtiyacı olanlara bazı güvenceler karşılığında ödünç verildiği ve daha sonra hediyesi (faizi) ile birlikte geri alındığı belirtilmektedir. Bu faaliyetler tarihçiler tarafından bir çeşit ilkel bankacılık olarak nitelendirilmektedir.²⁴⁵ Yapılan kazıların ortaya çıkardığı Mezopotamya’daki “Kızıl Tapınak” ise M.Ö. 3500 yıllarında Sümerler tarafından kurulduğu arkeologlar tarafından ortaya konan en eski banka yapısıdır.²⁴⁶ Babil İmparatorluğu zamanında önemi artan bankacılığı düzenleyen kuralların ilk kez

244 Handan Yolsal, “Küresel Finansal Krizin Türk Bankacılık Sektörünün Verimliliği Üzerine Etkisi”, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, 2010, Sayı:12, Cilt:1, s.78.

245 Işık Taç, “Bankacılığın Tarihçesi”, http://www.isiktac.av.tr/files/Bankacilik%20Tarihce.pdf, [Erişim Tarihi:

15.10.2012].

246 Takan ve Boyacıoğlu, s.2.

86

Hammurabi Kanunları arasında yer aldığı görülmektedir. Ödünç alma - verme işlemleri, borç vadesi, faiz oranı, ipotek ve kefalet gibi konulara ilk kez burada rastlanmıştır.

Eski Mısır, Yunan ve Roma’da banka işlemleri ile uğraşan kurumların olduğu bilinmektedir. Mısır’da bankacılığın gelişmesi Büyük İskender’in burayı fethinden sonra görülmektedir. Yunan mabetleri devletten ve vatandaşlardan alınan ve faiz verilmeyen emanetlerden, dinsel mülkiyetten gelen gelirlerden ve bağışlardan oluşan bir sermayeye sahiptiler. Bu mabetler kaynaklarını ipotek ve rehin karşılığı ödünç vermede kullanmaktaydı. Bu nedenle eski Yunan medeniyetinde zengin mabetler ilk bankalar olmuştur.²⁴⁷ İlk kamu bankaları da Eski Yunan’da kurulmuştur. Bankerlerin çok yüksek faiz almaları sonucu her site bir devlet bankası kurmaya başlamıştır. İlk bankacılık krizi de Atina Sitesi’nde yaşanmıştır. Bu kriz bazı borçların affedilmesi ve paranın borçlular lehine yeniden değerlendirilmesiyle atlatılmıştır.²⁴⁸

Bankacılığın tarihsel gelişimi, para kavramındaki gelişmeyle paralellik gösterir. Paranın fonksiyonları ve ticaret geliştikçe, bankacılık gelişme göstermiştir.

Haçlı seferleri sırasında gelişimini sürdüren bankacılık, yeni deniz yollarının bulunması, böylelikle evrensel ticaretin genişleme imkanı bulmasıyla 15. Yüzyıl sonlarından itibaren yeni ufuklara yönelmiş, özellikle Floransa, Venedik, Cenova gibi İtalyan kentlerinde önemli aşamalar kaydetmiştir.²⁴⁹

1453’de İstanbul’un fethi ve bunun neden olduğu Rönesans ve Reform hareketleri, bir süre sonra yeni kıtaların keşfi, ticaretin okyanuslara kayması ve genişlemesi; o zamana kadar faizi yasaklayan kilise hukukunun terk edilerek yerini Roma hukukunun almasına neden olmuş ve bankacılığın gelişmesine büyük katkılar yapmıştır. Aynı dönemde özellikle İspanyolların Güney Amerika’dan getirttikleri altınlarla çok çeşitli sikkeler basması, Avrupa’da paraların çok çeşitli ve ayarlarının bozuk olması paraların birbirlerine göre değerlerinin saptanmasında büyük zorluklar çıkarıyordu. Bu para karmaşasına çare olarak ise o sıralar ticaretin en yoğun yaşandığı Hamburg ve Amsterdam şehrinde iki banka kuruldu. 1609’da Amsterdam’da kurulan Amsterdam Bankası sabit nitelik ve değerde hesap parası olarak “Banka Florini”ni

247 Şendoğdu, s.4.

248 Mehmet Günal, Türk Bankacılık Sektörünün Sorunları ve Geleceği, Ankara: ATO Yayınları, 2001, s.8.

249 Takan ve Boyacıoğlu, s.3.

87

yarattı. Benzer şekilde Hamburg Bankası da “Banka Markını” piyasaya sürmüştür.

Modern anlamda bankacılık etkinliği gösteren ilk banka olan Amsterdam Bankası olmuştur. 1649 yılında İngiltere’de tüccarların Londra Kulesi’nde sakladıkları altınlara kral tarafından el konulması bu tüccarların devlete olan güvenlerini sarsarak altınlarını kendilerine “Goldsmith” denen tüccarlara vermesine sebep olmuştur. Zamanla Goldsmith denilen bu tüccarlar kasalarında atıl duran bu kaynakları değerlendirmek amacıyla kendilerinden borç isteyenlere “Goldsmith Notes” denilen kendi senetlerini vermeye başlamışlardır. Bu senetlerin zamanla piyasa alışverişinde dolaşır olması ilk banknot sistemini oluşturmuştur.

Yine aynı dönemlerde Fransa ile savaşta olan İngiltere’nin para sıkıntısı içine düşmesi, bir devlet bankası kurulması ve paranın onun denetiminde piyasada dolaşması fikrini doğurmuştur. Bunun üzerine kurulan İngiltere Bankası ise ilk merkez bankasıdır.²⁵⁰

19. yüzyıla kadar kurulan bankalar kendi kaynaklarını kullanarak borç vermiş ve bankacılık faaliyetleri yapmışlardır. Bununla beraber, 19. yüzyıldan sonra kurulan bankalar mevduat ve kredi mekanizmasında, poliçe ve ticari senet iskontosunda büyük değişiklikler meydana getirmekle kalmayıp mali piyasaları düzenlemek, büyük miktarda sermaye birikimini ve bu sermayenin likiditesini sağlamak suretiyle bankacılık alanında eski devirlerle kıyaslanmayacak şekilde yenilikler yapmışlardır. Özel imtiyazlar ve tekellerle kurulan emisyon bankaları da diğer bankaların getirdiği senetleri reeskonta tabi tutmak, para ve kredi piyasasını düzenlemek suretiyle bankaların bankası yani devletlerin resmi bankaları haline gelmişlerdir.²⁵¹ Bu gelişmeler bankaların ekonomilerdeki önemini giderek artırmış ve bankalar faaliyetlerine göre uzmanlaşmaya başlamıştır. 1930’lardaki Büyük Bunalım’ın ardından yaşanan II. Dünya Savaşı’ndan sonra savaşta tahrip olan yerlerin yeniden imarının finansmanını sağlamak için kurulan kalkınma ve yatırım bankaları ön plana çıkmaya başlamıştır. 1970’lerin başlarındaki petrol krizinden sonra petrol ihraç eden ülkelerin kazançlarını bankalara yatırmalarıyla oluşan kaynaklar ve yine aynı dönemde Bretton Woods para sisteminin çökmesi sonucunda bankacılık sektöründe birçok değişim ve yenilik gerçekleşmiş ve yeni

250 Parasız, s.108.

251 Burhan Ulutan, Bankacılığın Tekamülü, Ankara, 1957, s.74.

88

ürünler ile yeni, finansman teknikleri ortaya çıkmıştır. 1980’lerde bilgisayar teknolojilerinin yaygınlaştığı bankacılık, 1990’lar internet bankacılığının ve elektronik bankacılık ürünlerinin hızla yayıldığı bir dönem olmuştur.²⁵²Bu gelişmeler bankacılık sektöründe ölçek ekonomisini gündeme getirmiş ve dünyanın en büyük bankaları bile birleşmeye başlamıştır. 2000’li yıllar, bankacılığın yoğun rekabet içine gireceği, bireysel bankacılık hizmetlerinin ve elektronik para ve elektronik bankacılık hizmetlerinin önem kazanacağı bir dönem olarak süregelmektedir.

3.1.2.2. Bankacılık Sektörünün Türkiye’deki Tarihsel Gelişim Süreci