FICTION-FACT DISTINCTION, FICTIONAL THEORIES AND HISTORICAL NOVEL
ÖZ: Kurmacanın tanımı ve ayırt edici özellikleri, kurmaca-gerçek ayrımı, kur- maca-tarih ayrımı ve tarihî romanın statüsü her ne kadar antik çağdan günümüze kadar araştırma konusu olmuşsa da, ortaya tatmin edici ve üzerinde uzlaşmaya varılmış sonuçlar çıkmamıştır. Mantıkçılar, filozoflar ve dilbilimciler meseleye kendi perspektiflerinden bakmış, edebiyat teorisyenleri ise semantik temelli yak- laşımları savunanlar ile pragmatik temelli yaklaşımları savunanlar şeklinde ikiye bölünmüştür. Son dönemde ise daha bütüncül bir bakış içeren retorik yaklaşımın şemsiyesi altına girme eğilimi dikkat çekmiştir. Bu çalışmada öncelikle kurma- canın tanımı, kurgusallık teorileri ve kurgusallık göstergeleri üzerinde durulacak, daha sonra ise kurmaca-gerçek ilişkisi, kurmaca-tarih ayrımı ve tarihî romanda “doğruluk” meselesi irdelenecektir. Çalışmanın amacı, bahsedilen meselelerle ilgili ortaya atılan yaklaşım ve teorileri ana hatlarıyla betimlemek ve tartışmaların günümüzde ulaştığı son noktayı göz önüne sermektir.
Anahtar Kelimeler: kurmaca-gerçek ayrımı, kurmaca-tarih ayrımı, kurgusallık,
tarihî roman.
ABSTRACT: Although the definition and distinctive features of fiction, fiction- fact distinction, fiction-history distinction and the status of historical novel have been the subject of much research from the ancient age to the present day, there have been no satisfactory and reconciled conclusions related to these issues. While
Yeni Türk Edebiyatı, Sayı 15, Nisan 2017, s. 33-53.
* Doç. Dr., Ege Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, (bahardervis@
logicians, philosophers and linguists have each looked at the subject from their own perspectives, literary theorists are divided into those who defend semantic- based approaches and others who defend pragmatic-based approaches. In the recent period, the tendency to enter under the umbrella of the rhetorical approach, which has a more holistic view, has attracted attention. In this study, the definition of fiction, the theories of fiction and the signposts of fictionality will be emphasized first, and then the relation between fiction and fact, fiction-history distinction and the problem of truthfulness in historical novel will be discussed. The aim of this paper is to outline the approaches and theories that have been put forward in relation to the mentioned issues and to present current debates on the subject.
Keywords: fiction-fact distinction, fiction-history distinction, fictionality, his-
torical novel.
...
Giriş
Antik dönemden beri öncelikle filozofların ve akabinde de edebiyat teorisyenlerinin üzerinde düşündüğü ve formülleştirmeye çalıştığı kurmaca-gerçek ayrımı, klasik-son- rası anlatıbilim dönemine geçişle birlikte sahanın en çok tartışılan meselelerinden biri hâline dönüşmüştür. Bilindiği gibi, klasik (yapısalcı) anlatıbilim döneminde sadece kurmaca anlatı esas alındığı için kurmaca-gerçek tartışması pek gündeme gelmemiştir. Ancak klasik-sonrası anlatıbilimle birlikte anlatıbilimin kapsamı genişleyerek gerçek anlatıları da içerir hâle gelmiş ve dolayısıyla gerçek ile kurmaca arasında bir ayrım yapılması gerekliliği söz konusu olmuştur. Batı dünyasında özellikle 1990’lı yıllardan itibaren kurmacanın tanımı ve ayırt edici özellikleri bağlamında çeşitli kurgusallık teorileri ortaya atılmıştır. Hatta Saussure dilbilimi ve Hayden White’ın tarih yazıcı- lığıyla ilgili görüşlerinden hareketle bütün metinlerin kurgusal olduğunu iddia eden tüm-kurgusallık (panfictionality) öğretisi gibi aykırı yaklaşımlar da öne sürülmüştür.1
Şunu kabul etmek gerekir ki, edebiyat araştırmalarının tarihi boyunca eleştir- menlerin ilgisi, ezici bir çoğunlukla kurgusal anlatılar üzerine yoğunlaşmıştır. Hatta “kurmaca” ve “anlatı” terimleri daha çok eşanlamlı gibi kullanılmıştır. Ancak yine de Gorman’ın belirttiği gibi, “kurmaca” kavramı, her ne kadar düşünce konusu edilmiş olsa da, çözülmeyi bekleyen bir bulmaca olarak kalmaya devam etmiştir.2 Geçmişten
günümüze ortaya atılan ve her bakımdan çeşitlilik arz eden teoriler de meseleyi ay- dınlatmaya yetmemiştir. Son dönemde dilbilimcilerin de dahil olduğu “Kurgusallığın metin-içi göstergeleri var mıdır, varsa nelerdir?” tartışması somut veriler sunmakla
1 Bk. Dervişcemaloğlu, Anlatıbilime Giriş, s. 89. 2 Gorman, “Fiction, Theories of”, s. 163.
birlikte tam anlamıyla tatmin edici neticeler ortaya koyamamıştır. Meseleye semantik, pragmatik, mantık vb. açısından bakan araştırmacıların yaklaşımları ilgiyle karşılanmış ancak yine de bazı açılardan eksik bulunmuştur.
Henüz kurmaca kavramıyla ilgili net bir tanım ve açıklama söz konusu değilken, tarihle kurmacayı birbirine eşitleyen postmodern anlayışın ortaya çıkışıyla birlikte bir de tarih-kurmaca ayrımı ve tarihî roman türüyle ilgili tartışmalar gündeme gelmiştir. Ülkemizde de hararetli tartışmalara sebebiyet veren bu meseleyle ilgili kesin bir sonuca varılamamakla birlikte değişik yaklaşımlar ortaya atılmıştır. Burada dikkat çeken nokta, Batı’da yürütülen tartışmaların sağlam bir teorik zemin üzerine inşa edilmiş olması, bizdeki tartışmaların ise ne yazık ki bundan yoksun olarak ilerlemesidir. Konuyla ilgili teorik altyapının yetersiz oluşu, tartışmaları da verimsiz kılmaktadır. Buradan hareketle bu çalışmamızda öncelikle teorik çerçeve dikkate alınarak kurmaca-gerçek ayrımı ve kurgusallık teorileriyle ilgili temel hususlara değinilecek, daha sonra da tarih-kurmaca ayrımı esas alınarak tarihî roman türüyle ilgili görüş ve değerlendir- melerde bulunulacaktır.