Elma Bahçelerinde Değer Biçme

Tarımsal Faaliyetler Standardı canlı varlıklar ve tarım ürünlerinde geçerli bulunmaktadır. Bununla birlikte bazı canlı varlıklar iki ya da daha fazla dönüşüm geçirebilmekte ve buna karşın canlı varlık veya tarım ürünü olarak değerlendirilebilmektedir.

Taşıyıcı canlı varlıklardan olan elma ağacı: elma çekirdeğinden elma anacına, elma anacı da aşılanarak aşılı elma fidanına, aşılı elma fidanı ise elma ağacına dönüşmektedir. Dolayısıyla elma ağacı sürdürülebilir bir biçimde kendini yenileyebilme özelliğine sahiptir. Elma ağacından elde edilen meyve ise tarım ürünü olup, ancak kurutma, sıkma veya mayalanma vb. işlemler ile işlenmiş ürüne dönüşerek TMS 41 kapsamı dışına çıkmaktadır.

Standart kapsamında yer alan varlıklar tarım işletmelerinde bir yıldan uzun süre üretimde kullanılmakta olup, işletmenin satın alma veya üretilme durumuna göre değerlendirilmektedir. Varlığa ait aktif bir piyasa bulunması durumunda; gerçeğe uygun değer, piyasa değeri ve satın alma maliyetlerinin toplamıyla, bulunamaması durumunda; piyasadaki en son işlemin değeri, kesin bir biçimde belirlenemiyorsa; maliyet değerinden birikmiş değer düşüklüğü ve amortismanlar çıkarılarak hesaplanmaktadır (Rehber, 2012: 50-51).

Elma ağaçlarında değer biçme, elma ağaçlarının anaç yapısına göre (Çöğür, MM 106, MM 111 ve M 9 gibi) değişkenlik göstermektedir. Üretim alanında bulunan ağaç sayısı, terbiye giderleri (direk, tel, file vb.), üretilen elmanın cinsi, ağaç yaşı ve ağaç verimine göre değerlemenin özenli bir biçimde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.

Elma bahçelerinde bazen farklı meyve ağaçları da bulunması durumunda ağaçlar tesis dönemindeyseler her birinin maliyetleri hesaplanabilir. Yaşam sürelerinin sonuna yaklaşan yaşlı ağaçlarda odun değeri esas alınarak gerekli değerlendirme yapılmaktadır. Verim yükselişi ve normal üretim döneminde bulunan ağaçlarda değer hesaplayabilmek için aynı cins ve yaştaki bir bahçenin değeri esas alınarak, bu bahçedeki ağaç sayısına bölünür ve bir ağacın değeri hesaplanabilir (Mülayim ve Güneş, 1986: 37).

Taşıyıcı bitkiler içeriğinde yer alan elma ağaçlarının giderleri; indirimler ve ticari indirimler çıkarıldıktan sonra, ithalat vergileri ve iade edilmeyen alış vergileri de içerisinde olmak üzere satın alma fiyatı, yetiştirilecek olan yere yönelik arzu edilen şartların gerçekleşebilmesine yönelik maliyetler, varlığın sökümü, taşınması ve ilgili alanın düzenlenmesi için gereken öngörülen maliyetler ile birlikte işletmenin ilgili varlığı elde etmesi ya da stok üretimi dışındaki bir amaçla belli bir süre kullanımına yönelik katlanılan gider kalemleridir (TMS 16, md: 16). Buna ek olarak varlıkla doğrudan ilişkilendirilebilen maliyet kalemleri; yer hazırlaması, ilk teslimatla ilgili giderler, mesleki ücretler, kurulum ve montaj giderleri ile deneme maliyetlerinden denemeler sonucu ortaya çıkan örnek ürünlerin satışından elde edilen gelirin net gelirden çıkarılmasından kalan değer, varlığın maliyetini oluşturan kalemler arasında yer almaktadır (TMS 16, md: 17).

Meyve bahçelerinde de piyasa değerini esas alan bir yöntemle gerekli hesaplamalar yapılabilmektedir. Bölgede meyve bahçesi satışı sıklıkla yapılıyorsa bu yöntemler de değer biçme işlemi gerçekleştirilebilir. Buna karşın meyve bahçesi satışına pek rastlanmıyorsa bahçenin cari yenileme maliyeti esas alınabilmektedir (Mülayim, 2008: 107).

Karışık meyve bahçelerinde (hobi bahçeleri vb.) değer biçmede uygulanacak en tutarlı yöntem; o cinse ait bir da alandaki kapama bahçenin değeri hesaplanır ve daha sonra bahçedeki ağaçların ağırlıklı ortalama oranlarına göre gerekli dağıtım yapılabilmektedir.

Karışık meyve bahçelerinde değer biçme işlemi örnek olarak tabloda verilmiştir (Tablo-23).

Tablo-23: Karışık Meyve Bahçelerinde Değer Biçme Ağacın Cinsi Ağaç Sayısı Ağırlıklı Ortalama Katsayısı Ağaçların Değeri Ağırlıklı Ortalama Birim (Adet) Oran (%) Değer (TL/da) Elma 300 60 7.500 4.500 Armut 75 15 9.000 1.350 Kiraz 25 5 6.000 300 Şeftali 25 5 4.500 225 Kayısı 50 10 5.500 550 Ayva 25 5 5.000 250 Toplam 500 100

Diğer meyve veren ve vermeyen bahçelerde olduğu gibi değer biçme işleminde gelir yöntemini esas alarak değer biçme (kıymet takdiri), gelirin sürekliliğini esas alan bir yaklaşımdır. Bu nedenle tarımsal üretimde kullanılan taşınmaz varlıkların değerinin belirlenmesinde gelir yöntemi uygulanmaktadır. Gelir yöntemi, varlığın değerinin o varlıktan gelecekte elde edilebilecek gelirlerin toplam bugünkü değerini ifade etmektedir. Bu yöntem paranın zaman değerinden dolayı ortaya çıkmıştır (Halsey ve Gibson, 1966: 23; Aktaran: Rehber, 2012: 66).

Paranın zaman değeri, bugünkü bir liranın gelecekteki bir liradan daha değerli olduğu varsayımını esas almaktadır. Paranın zaman değeri bugünkü ve gelecekteki değere göre farklı biçimlerde hesaplanabilmektedir (Okka, 2009: 22).

İlk muhasebeleştirmede gerçeğe uygun değer; piyasa, maliyet, gelir ve bugünkü değer yöntemleriyle tespit edilebilmektedir. Bugünkü değer yönteminin kullanılmasında: Ölçüme konu olan varlığa veya borca ilişkin gelecekteki nakit akışlarının öngörülmesi, nakit akışlarının belirsizliğini yansıtan nakit akışlarının tutarının ve zamanlamasının olası değişimlerine yönelik beklentileri, nakit akışlarının kapsadığı dönemle örtüşen vade tarihlerine ya da vade sürelerine sahip olan ve elinde bulundurana zamanlama belirsizliği ve ödeme yükümlülüğünü yerine getirememe riski taşımayan risksiz parasal varlıklara ilişkin oran (risksiz faiz oranı) kullanılarak hesaplanan paranın zaman değeri, nakit akışlarına ilişkin belirsizliğin fiyatını (risk primini), piyasa katılımcılarının duruma göre dikkate alacakları diğer öğeleri ile bir borç için, işletmenin (örneğin, yükümlünün) kendi kredi riski de içerisinde olmak

üzere borca ilişkin yerine getirememe riski de olmak üzere ölçüm tarihinde tüm maddeleri ele almalıdır (TFRS 13, md: 27). Bir varlığın aktif bir piyasası bulunmadığı o varlığın değeri benzer varlıkların değeri ya da Gerçeğe Uygun Değer ile değerlenmektedir (Stárová vd., 2016: 435).

TFRS 13 Gerçeğe Uygun Değerin nasıl ölçüleceği konusunda rehberlik etmektedir. Bu sayede gelecekte meydana gelebilecek nakit giriş ve çıkışları güvenilir olarak ölçülebilmektedir. Meyve ağaçlarının gelişme döneminde meydana gelebilecek herhangi bir değişim kapsamlı gelir üzerinden muhasebeleştirilerek ortaya çıktığı dönemin kâr ya da zararında gösterilmelidir. Bugünkü Değer yaklaşımının kullanabilmesi için önemli tahminlerde bulunmak gereklidir. Bunlar; beklenen satış fiyatları ve üretim giderleri, hasat maliyetleri ve kullanılacak ıskonto oranıdır (PWC, 2017: 18).

Bugünkü Değer (BD) yaklaşımıyla arazi değeri hesaplaması Denklem-1’de gösterilmiştir. Burada; P_0; varlığın belli bir faiz oranına göre bugünkü değerini, n; bugünkü değerin ne kadar sürede ıskonto edileceğini, p; geliri ve qn _{= (1+i)}n _şeklinde

ifade edilebilir.

P0= p ×

1

qn_{− 1} (1)

Elma bahçelerinde dönemsel olarak (bebeklik, çocukluk, gençlik ve yaşlılık) gelir ve giderde farklılıklar oluşmaktadır. Bu nedenden dolayı elma bahçesinin en ekonomik yaşam döneminin belirlenmesi gerekmektedir (Mülayim, 2008: 123).

Elma bahçesinin en ekonomik ömrünün saptanması için Denklem-2 kullanılmalıdır. D0= ∑ R × 1 qn_{− 1} n 0 (2)

Bir elma bahçesinde geçmişe yönelik değer biçme Denklem-3’te ve geleceğe yönelik değer biçme yöntemi ise Denklem-4’te görülmektedir.

𝐷𝑡= 𝐷0× 𝑞𝑡− ∑ 𝑅 𝑡

0

𝐷𝑡= 𝐷0× 1 𝑞𝑛−𝑡 + ∑ 𝑅 𝑛 𝑡 (4)

BD yaklaşımıyla hesaplanan kapama elma bahçesinin değerinden yine aynı yaklaşımla hesaplanan arazi değeri çıkarılarak işletmenin ilgili yıldaki elma ağaçlarının değeri ortaya konulmaktadır. Bu değerin ağaç sayısına oranlanmasıyla da bir elma ağacının değeri hesaplanmaktadır.

Elma bahçelerinde bugünkü değer yönteminin kullanılabilmesi için toprak üzerindeki ağaç sermayesinin süreklilik göstermesi ve yıllık üretim giderlerinin değişmesi gerekmektedir. Nitekim elma bahçelerindeki ağaçlar çocukluk, gençlik, olgunluk ve yaşlılık dönemlerinde farklı giderlere sahiptir. Elde edilen gelir de gençlik, olgunluk ve yaşlılık dönemlerinde farklılaşmaktadır (Mülayim, 2008: 109-110).

Taşıyıcı bitkiler içerisinde yer alan elma bahçelerinde değer biçmede Bugünkü Değer (BD) yaklaşımını esas alarak meyve ağaçlarının tesis dönemi ve üretim dönemleri göz önünde bulundurularak ağaçların değer biçme işlemi gerçekleştirilebilmektedir (Özerhan ve Yanık, 2012: 798-799).

Dolayısıyla varlığın gerçeğe uygun değerinde oluşabilecek önemli değişimlerde değerleme işlemi tekrarlanmaktadır.