ĠĢletmelerin büyümesi, ticari faaliyetlerin ve iĢletme yatırımlarının dünya genelinde geliĢmesi ve yaygınlaĢması, ekonomik yaĢamın giderek daha da karıĢıklaĢması; iĢletme ortaklarının, yatırımcıların, iĢletmeye kredi veren ya da vermeyi düĢünen kiĢi ve kuruluĢların, iĢletmeyle ticari iĢ iliĢkisinde bulunanların, alacakları kararlarda yardımcı olacak güvenilir bilgi ihtiyaçlarını arttırmaktadır (KarakaĢ, 2008: 7).
ĠĢletmelerin hazırlamıĢ oldukları finansal tablolar ve raporlar, iĢletmeyle ilgili bilgilerin temel kaynağını oluĢtursa da bu bilgiler birer iddia niteliğindedir. Finansal tablolardaki bilgilerin doğru olup olmadıkları, her ne kadar iĢletme içi bir denetimle anlaĢılabiliyor olsa da, iç denetçilerin iĢletmede belirli bir ücret karĢılığında ve iĢletme yönetiminin emirleri doğrultusunda çalıĢmalarını sürdürmeleri nedeniyle bu kiĢilerin finansal tablolardaki bilgilerin doğruluğu ve güvenilirliğine iliĢkin bağımsız davranamayacaklarına yönelik Ģüphe duyulmaktadır. Bu nedenle yatırımcıların ve diğer bilgi kullanıcılarının Ģüphelerinin giderilmesi amacıyla iĢletmeyle ilgisi bulunmayan bağımsız ve deneyimli bir kuruluĢ ya da kiĢi tarafından, finansal tablolardaki bilgilerin doğruluğu araĢtırılarak, bilgi kullanıcılarının güvenilir bilgi ihtiyaçlarının karĢılaması arzu edilmektedir.
Bağımsız denetimin en önemli amaçlarından birisi, piyasada güven ortamının sağlanması olduğundan, bu amacın gerçekleĢtirilebilmesi için finansal tablolarda açıklanan bilgilerin iĢletme dıĢında yer alan bağımsız denetçiler tarafından incelenerek iyi bir Ģekilde analiz edilmesi gerekmektedir (Senal, 2011: 40).
Bu Ģekilde gerçekleĢtirilen bağımsız denetim faaliyetleri sırasında denetlenen ve finansal tablolarda yansımasını bulan finansal bilgiler, kamunun aydınlatılması iĢlevini de yerine getirmektedir (Ulusoy, 2005: 266).
23
1.4.1. Bağımsız Denetimin Tanımı
Bağımsız denetimle ilgili farklı kaynaklarda çok sayıda tanım yapılmaktadır. Bu tanımlar birbirine benzer ifadeler içermekte olup, bunlardan bazıları aĢağıda açıklanmıĢtır.
Bağımsız denetim; serbest meslek sürdüren, kendi adına çalıĢan veya bir denetim Ģirketinin ortağı olan ve denetimini yaptıkları iĢletmeyle iĢçi-iĢveren iliĢkisi bulunmayan denetçilerin, müĢteri iĢletmenin talebiyle ve bir denetim sözleĢmesi çerçevesinde, iĢletmelerin finansal tablolarının GKGMĠ’ne uygunluk derecesini ortaya koymak amacıyla yaptıkları denetim faaliyetidir (Kepekçi, 2003: 8).
Bağımsız denetim; denetlenen kuruluĢa ait finansal tabloların, bağımsız bir denetçi tarafından tarafsız bir Ģekilde, kanıt toplama ve değerlendirme yöntemleri ile denetim standartlarına uygun hareket edilerek, daha önceden saptanmıĢ olan ilke ve kurallara uygunluk derecesi açısından incelenmesi sonucu ulaĢılan görüĢlerin, iĢletme ilgililerine ve menfaat gruplarına iletilmesidir (Bayazıtlı, 1991: 9).
SPK’nın yayınlamıĢ olduğu Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim Standartları Hakkında Seri: X, No: 22 Sayılı Tebliğ’de tanımı yapılan bağımsız denetim ise; iĢletmelerin kamuya açıklanacak veya SPK tarafından istenecek yıllık finansal tablo ve diğer finansal bilgilerinin, finansal raporlama standartlarına uygunluğu ve doğruluğu konusunda, makul güvence sağlayacak yeterli ve uygun bağımsız denetim kanıtlarının elde edilmesi amacıyla, bağımsız denetim standartlarında öngörülen gerekli tüm bağımsız denetim tekniklerinin uygulanması sonucu elde edilen sonuçların rapora bağlanmasını ifade etmektedir (spk.gov.tr, 25.11.2012).
1.4.2. Bağımsız Denetimin Gerekliliği
Bir yandan finansal tabloların karar verme kriteri olarak menfaat grupları tarafından kullanımının artması, diğer yandan bu tablolarda yer alan bilgilerin
24
güvenilir olmama ihtimalinin bulunması, verilecek olan kararların etkin ve isabetli olmasını engellemektedir (Gürbüz, 1995: 28).
Finansal tablolarda açıklanan bilgilerin yeterince güvenilir olmaması, bu bilgilerden yararlanacak olan üçüncü kiĢileri veya karar alıcıları bu konuda birtakım önlemler almaya zorlamaktadır. Finansal tablolardaki bilgilerle ilgili olarak önemli kararlar alabilecek ilgililer, kullanacakları bilginin yeterince güvenilir olup olmadığını araĢtırma ihtiyacı duymaktadırlar (Güredin, 2000: 4).
Bu araĢtırmanın bilgi kullanıcıları tarafından yapılması hem masraflı hem de çok güç olmaktadır. Bu nedenle, finansal tablolarda açıklanan bilgilerin doğruluğunun ve güvenilirliğinin iĢletmeden bağımsız bir kiĢi tarafından bütün bilgi kullanıcıları ve karar alacak olan diğer ilgililer için incelenmesi ve doğruluklarının saptanması, hem daha ekonomik hem de daha güvenilir olacaktır.
1.4.3. Bağımsız Denetimin Faydaları
Bağımsız denetimin gerek denetlenen firmaya, gerek bilgi kullanıcılarına, gerekse de devlete birtakım yararları bulunmaktadır. BaĢta, iĢletme yönetimine güvenilir bilgi akıĢı sağlayarak, finansal tablolarla ilgili olarak tahmin ve analiz yapılmasında ve dolayısıyla sağlıklı kararlar alınmasında yardımcı olmaktadır. Bunun yanında finansal tabloların gerçeği yansıtıp yansıtmadığını göstermekle birlikte, iĢletme yönetiminin ve çalıĢanlarının hile yapmasının önlenmesine de yardımcı olmaktadır (Yontan, 2012: 36).
Ayrıca bağımsız denetim, sermaye piyasalarına duyulan güvenin artmasını, halkın bu konuda bilgilendirilmesini, sermaye piyasasında güven ve istikrar ortamının oluĢturulmasını ve güvenilir bilgiler sayesinde muhtemel yatırımların da artırılmasını sağlamaktadır (Ayrancı, 2010: 22).
Toplumdaki değiĢik gruplara çeĢitli faydalar sağlayan ve ekonomik yaĢamı düzenleyen bağımsız denetimin, uygulama hayatına sağladığı faydalar aĢağıda kısaca açıklanmaktadır.
25
1.4.3.1. Denetlenen ĠĢletmeye Sağladığı Faydalar
Denetçinin görüĢünün tarafsız olduğu ve incelediği finansal tabloların makul düzeyde güvenilir olduğu kabul edilmektedir. Bağımsız denetim sayesinde iĢletme yönetiminin iĢletmedeki aksaklıkları, yolsuzlukları ve hataları öğrenme imkanı bulunmaktadır. Dolayısıyla, denetçilerin raporuna dayanan iĢletme yönetimi daha sağlıklı kararlar alabilmektedirler. Bağımsız denetimin denetlenen iĢletmeye yönelik sağladığı faydalar, aĢağıdaki gibi sıralanabilir (Güredin, 2000: 16);
a) Bağımsız denetim finansal tabloların riskini azaltır, bilgilerin güvenilirliğini artırır.
b) ĠĢletme yönetimi ve iĢletmede çalıĢanların yolsuzlukları yapma eğilimlerinin azalmasına yardımcı olur.
c) Denetlenen iĢletmenin muhasebe kayıtlarındaki maddi hataları ortaya çıkardığından, kayıtların doğru olarak yapılmasına yardımcı olur.
d) Bağımsız denetim, holding kuruluĢlarda iĢletme politika ve yordamlarına bütün topluluk içinde uyulduğu konusunda bilgi ve güvence verir.
e) DenetlenmiĢ finansal tablolar, kredi olanaklarının artmasını sağlar.
1.4.3.2. Denetlenen ĠĢletme Ortaklarına Sağladığı Faydalar
Bağımsız denetimin, tamamen tarafsız kiĢilerce yürütülen bir faaliyet olması ve denetim çalıĢmalarının son derece objektif bir Ģekilde raporlanması nedeniyle, bağımsız denetimden geçmiĢ bir iĢletmede, bütün ortakların ve özellikle yönetimde yer almayan ortakların hakları daha iyi korunmaktadır (Canikli, 2007: 23). Çünkü, denetim faaliyeti, bağımsız kiĢilerce gerçekleĢtirilmekte ve tarafsızca raporlanmaktadır. Bu sayede iĢletmeyle ilgili birçok yanlıĢlık ve eksiklik ortaya çıkarılarak düzeltilmesi sağlanmaktadır. (Babayeva, 2006: 6-8).
26
1.4.3.3. Denetlenen ĠĢletmeyle Ġlgili Üçüncü KiĢilere Sağladığı Faydalar
Finansal tabloları bağımsız denetime tabi tutulan iĢletmelerin, gerek alım- satım iliĢkisinde bulundukları iĢletmeler açısından, gerekse para ve sermaye piyasası kuruluĢları açısından yapılan değerlendirmelerde, finansal tabloların bağımsız bir denetçi tarafından denetlenmiĢ olması önemli yararlar sağlamaktadır (Babayeva, 2006: 6-8). Özellikle, iĢletme ile iĢ iliĢkisi içerisinde bulunan kiĢilerin, iliĢkilerini devam ettirip ettirmeyecekleri konusunda alacakları kararda yardımcı olmanın yanında, iĢletmeye kredi vermeyi düĢünen kiĢilerin, bu düĢüncelerini gerçekleĢtirip gerçekleĢtirmeme konusunda katkı sağlamaktadır.
Ayrıca, bağımsız dıĢ denetimden geçmiĢ ve finansal tabloları tasdik edilmiĢ bir iĢletme, denetim raporunda belirtilen kayıtlar çerçevesinde güvenilir ve tercih edilir bir Ģirket olarak görülmektedir (Maliye Hesap Uzmanları Derneği, 1999: 98). Bununla birlikte, iĢletmelerin sunmuĢ oldukları bilgilerin güvenilirliği artmakta ve üçüncü kiĢilerin daha sağlıklı karar alabilmelerine imkan tanınmaktadır.
1.4.3.4. ĠĢ Hayatının Diğer Üyelerine Sağladığı Faydalar
Bağımsız denetimin ilgi gruplarından iĢ hayatının diğer üyelerine sağladığı faydalar aĢağıdaki gibi sıralanabilir (Güredin, 2000: 16);
a) DenetlenmiĢ finansal tablolar, kredi veren kurumlara bu süreçte alacakları kararlarda yardımcı olmaktadır.
b) DenetlenmiĢ finansal tablolar, halihazırdaki ve gelecekteki küçük tasarruf sahibi yatırımcılara yatırım kararlarında ıĢık tutmaktadır.
c) DenetlenmiĢ finansal tablolar, iĢverene ve iĢçi sendikalarına ücretlerin ve sosyal yardımların pazarlığında güvenilir bilgiler sağlamaktadır.
d) DenetlenmiĢ finansal tablolar, bir iĢletmenin birleĢmesi ya da satılması durumunda alıcı ve satıcıya güvenilir bilgiler sağlamaktadır.
27
e) DenetlenmiĢ finansal tablolar, iĢletme ile iĢ iliĢkisi olanlara, denetlenen iĢletmenin finansal yapısı hakkında güvenilir bilgi sağlamaktadır.