Bağımsız Denetimin İşletme Açısından Gerekliliği ve Sorumlulukları

Bağımsız denetimin sunduğu raporlardan, işletme sahipleri, yöneticiler, çalışanlar, alacaklılar, rakip işletmeler, işletme ile iş yapmayı düşünenler, sosyal güvenlik kuruluşları gibi birçok kişi ve kuruluşlar yararlanmaktadır.

İşletmede çalışan yöneticiler ve çalışanlar tarafından yapılan bir takım yolsuzluklar bulunmaktadır. Bu hata ve hileler genellikle yönetim tarafından finansal raporlarda, çalışanlar tarafından ise varlıkların zimmete geçirilmesi şeklinde görülmektedir (Birecikli vd, 2005, 76). Reinstein ve Kleiman’a göre yönetimin yapmış olduğu yolsuzlukların sebebi şunlardır:

- Şirket hisse senetlerinin fiyatlarını değiştirme isteği,

- Finansal bilgi kullanıcılarının beklentilerine cevap verme isteği, - Vergi sorumluluklarından kaçınma,

- İşletmelerin kredibilitesinin yüksek gösterilme isteği,

96

- İşletmelerin düşük performansından dolayı herhangi bir yaptırıma maruz kalmama isteği.

Albrect’e göre ise çalışanların hata ve hile yapma sebebi şunlardır:

- Finansal baskılar,

- Kişilerin kazançlarını artırma isteği, - Kendilerini haklı gösterme; ücretin azlığı.

Bu aşamada bağımsız denetim hata ve hileleri önlemek adına yapmış olduğu bir takım çalışmalarla işletmelere yarar sağlamaktadır.

a-Denetlenen İşletme Açısından

Mali tabloları dışarıdan bir denetim şirketi tarafından kontrol edilen işletmenin denetlenmeyen şirketlere göre avantajları şöyledir (Çelen, 2001, 26; Doğan vd, 1996, 133; Maliye Hesap Uzmanları Derneği, 1999, 5; Güler, 2006, 56, Auci, 2004, 4;

Aktuğlu, 1996, 12).

- İşletme dışından bir kurum tarafından finansal tabloların denetlenmesi şeffaflık ve güvenilirliği artırmaktadır.

- Finansal tablolar işletme kayıt ve belgelerinin gerçek olup olmadığını göstermektedir.

- İç denetimi destekleyerek etkinliği artırmaktadır.

- İşletme sermayedarlarının, yöneticilerin ve çalışanların hata ve hile yapma eğilimini azaltmaktadır.

- Hukuki düzenlemelere işletmelerin uygun davranıp davranmadıkları incelenir.

- İşletmelerin bağımsız denetim tarafından finansal tablolarının denetlenmesi çıkan sonuçlara olan güvenilirliği artıracağı için, hem işletmenin yatırım yaparken doğru kararlar almasını kolaylaştırır hem de kredibilitesini artırır.

- Kayıtlardaki hata ve hilelerin ortaya çıkarılması gelir ve giderlerin doğru olarak gösterilmesini sağlar.

- Bağımsız denetim topluma ve kuruluşlara güvence vermektedir.

- Finansal tabloların denetimi sayesinde devlet tarafından yapılacak ekstra vergi denetimine yapılmasına gerek olmayacaktır.

97

- İşletmelerin uzun vadeli amaçlarına katkıda bulunulmaktadır.

- İşletmede çalışan yöneticilerin itibarının ve güvenilirliğinin artması sağlanmaktadır.

- İşletmelerin diğer işletmelerle rekabet edebilmesi için verimliliklerini artırmaları gerekmektedir. Bunun içinde işletmeler dünyadaki gelişmeleri yakından takip etmeli, değişime ayak uydurmalıdırlar. İşletmelerin etkin ve verimli çalışma ihtiyacı ise denetiminin önemini artırmaktadır.

b-İş Hayatının Diğer Üyeleri Açısından:

Denetimin iş hayatının diğer üyeleri açısından faydaları şöyledir (Aktuğlu, 1996, 12; Güredin, 1993,17; Çelen, 2001, 3) :

- Devletin ilgili çıkar grupları için (yatırımcılar, sendikalar, sermayedarlar, ilgili meslek grupları, rakip işletmeler, sosyal güvenlik kuruluşları vb.) işletmeler hakkında güvenilir bilgi alması adına yararlıdır.

- Günümüzde insana verilen değerin giderek artması neticesinde hem tüketiciler hem de çalışanlar önem kazanmaktadır. Çalışanların işlerini düzgün yapması, üst yönetimin yetkilerini kötüye kullanmaması için iç denetimle birlikte dış denetiminin önemi artmaktadır.

- Emek yoğun çalışan işletmelerin yerini sermaye yoğun işletmelerin alması, teknolojinin hızla ilerlemesi işletmelerin büyüklüklerini arttırdığı için işletmelerin denetime olan ihtiyaçları da artmaktadır.

- Alıcı ve satıcılara iş yerlerinin alım-satımı konusunda bilgi vermektedir.

- İşletmelere yatırım yapmaya karar verenlere, kredi veren kurumlara, müşterilere işletmenin finansal durumu ve verimliliği hakkında bilgi vermektedir.

- Yatırımcıları ortaya çıkabilecek muhtemel risklerden korumaktadır.

- İşverene ve işçi sendikalarına ücretlerin ve sosyal yardımların pazarlığında objektif bilgiler sağlamaktadır.

- Bankaların kredi verebilmeleri için, tarafsız organlar tarafından denetlenmesi ve incelenmesi faydalı olmaktadır.

98 c-Kamu Kuruluşları Açısından

06 Haziran 1934 tarihli Menkul Kıymetler Borsası ile ilk defa ABD de kamuyu aydınlatma ile ilgili düzenlemeler yapılarak, işletmelerin yıllık, altı aylık veya aylık bilgiler halinde yayın yapması öngörülmüştür. Ülkemizde ise, kamuyu aydınlatma ilkesi SPK’da yer almıştır. SPK’nın belirlediği güven, açıklık ve şeffaflık ilkeleriyle çalışılması, kamuoyunun doğru bilgilendirilmesi, tasarruf sahiplerinin haklarının korunması ve kamunun aydınlatılması ilkeleri esastır. Kamu kuruluşları açısından denetimin faydaları şöyledir (Çelen, 2001,4; Aktuğlu, 1996,11).

- Mali tablolar denetlendiği için, işletmelerin iflas, borçluluk ve devir hallerinde yapılacak sözleşmelerde adli mercilere güvenli ve tarafsız bilgi sağlanacaktır.

- Denetim yapıldığı için, resmi kuruluşlar tarafından yapılacak denetimin kapsamı daralmaktadır.

- Devletin işletmelere olan müdahalesi ülkelerin ekonomileri büyüdükçe artmaktadır.

Bağımsız denetçi tarafından işletmelerin bu kurallara uyup uymadığının incelenmesi devlete de kolaylık sağlayacaktır. Bağımsız denetimin gerekliliği aşağıdaki gibi belirtilmiştir (Kepekçi, 2004, 16-17; Güredin, 2000, 11; Ulusoy, 2006, 34-37).

- Bilgilendirme Fonksiyonu : Bağımsız denetimin en önemli fonksiyonlarından biri bilgilendirmedir. Yatırımcılar verilen doğru ve sağlam bilgilerle daha doğru yatırım yapma kararı vereceklerdir. İşletmelerin büyümesi ile birlikte bağımsız denetim karmaşıklaşan muhasebe sistemi sorununa çözüm olması bakımından da bu önemlidir.

- Koruyuculuk Fonksiyonu : Bağımsız denetim etkin kullanılırsa kayıt tutma sırasında yapılacak hata ve hileler en aza indirilerek işletmeler yanlış rapor sunumu yapmayacaklardır. Dolayısıyla işletmeler bilerek ya da bilmeden yapılan hatalara maruz kalmayacaklardır. Finansal tablo kullanıcıları işletmenin durumunu analiz ederken yanlış yorumlayabilmektedirler. Bu gibi durumlarda bağımsız denetçinin yapacağı denetleme ilgili bilgilerin finansal tablolara yansıtılıp yansıtılmadığının araştırılması için önemli rol oynamaktadır.

- Çıkar Çatışması Fonksiyonu : Hazırlanan finansal tabloların kullanıcıları ile hazırlanmasından sorumlu yöneticiler arasında çıkar çatışması olabilmektedir. Bu

99

tablolarla işletmelerin menfaatleri göz önüne alınarak işletmenin durumu olduğundan iyi gösterilebilmektedir. Bu durumda da bağımsız denetim işletme sahiplerinin haksız kazanç elde etmesini engellemek için devreye girmektedir.

Müşteri işletmelerin bağımsız denetim ile ulaşmak istedikleri hedefler şu şekilde gösterilmektedir (Quichi, 1981, 88; Acar, 2007, 45-47).

1- Var olma (Gerçeklik) : Müşteri işletmelerin ilgili dönemlerdeki varlıklarının, borç ve yükümlülüklerinin fiilen olup olmadığının tespitinde ve ilgili dönemlerde yapılan kayıtların doğru kaydedilip kaydedilmediğini belirlemede bağımsız denetimden faydalanılmaktadır.

2- Tamlık : Denetçiler ilgili kayıtların eksik yapılıp yapılmadığına ve gerçek rakamlarla yazılıp yazılmadığına da bakmaktadır. Bunun içinde denetçiler ilgili kayıtlardaki gelir ve giderlerin analizini doğru yapmalıdır.

3- Dönemsellik : Yapılan kayıtların ilgili döneme ait olması ve zamanında kayıtlara yansıması konusunda denetçi tarafından gerekli olan testler yapılmalıdır.

4-Mülkiyet(Sahiplik) : Denetçi denetimini yaptığı varlık, borç ve yükümlülüklerin gerçekten müşteri işletmeye ait olması konusunda yargıya varmalıdır.

5-Doğru Değerleme : işletme çalışanlarının sözel ifadeleri ile uygulamalarının birbirini tutmasını, gelir ve giderlerin gerektiği gibi değerlendirilmesini ve ilgili dönem ve hesaplara dağıtıldığının tespit edilmesini amaçlamaktadır.

6-Standartlara Uygun Sınıflama : Müşteri işletmenin, tabi olduğu muhasebe sistemine uygun olacak şekilde finansal tabloları hazırlaması ve hesap kalemlerinin hareket kayıtlarının ilgili mevzuata uygun düzenlenmesi bağımsız denetimin hedefleri arasındadır.

7-Açıklama : Denetçilerin finansal bilgilerde yer alan bilgilerin ilgili kişiler tarafından herhangi bir saptırma olmaksızın doğruca aktarması da hedefler arasındadır. Ayrıca herhangi bir gizleme yapılmadan ve saptırma olmadan mali tablolardaki bilgilerin işletme hakkında bilgi almak isteyenlere aktarılması, nitelik ve nicelik olarak bilgilerin yeterli şekilde anlaşılması da bağımsız denetimin hedeflerindendir.

100