Bağımsız Değişkenlerin Oluşturulması

Sosyal ağ düzeneği analizleri, terminolojisinin büyük bir kısmını grafik teorisinden almaktadır. Bu analizler ilk defa sosyal psikoloji alanında sosyal grup çalışması yapan araştırmacılar tarafından kullanılmıştır. Son dönemde yapılan çalışmalar, bireysel olmayan sosyal davranışlar ve özellikle örgütsel ağ düzeneklerinde sosyal yapı ve etkileşim-iletişim üzerinde yoğunlaşmaktadır. Sosyal ağ düzeneği araştırmalarının çalışma alanı sistematik ya da alt grupta sistematik olabilecek iletişim grupları özellikleridir. Geniş açılımlı topoloji ve nicel açıklayıcılara bağlı olan bu iletişim gruplarının yapısını birey, kurum ya da ekonomik ilişkiler oluşturmaktadır. Diğer bir ifade ile sosyal ağ düzeneği analiz gruplarındaki iletişim yapısı grubun ilişkilerini ifade ederken, aynı zamanda ağdaki performans verimliliğini, ahlaki tatmini ve ağda lider pozisyonuna gelme derece şansını ifade etmeye çalışmaktadır. Bu çalışmada sosyal ağ düzeneği analizleri yapılırken SPSS

15.1 bilgisayar yazılım programı ile beraber AGNA- Applied graph ve network analysis (uygulamalı grafik ve ağ düzeneği çalışmaları) adlı bilgisayar yazılım programı da kullanılmıştır. Bu programın kullanılma amacı, aktörler arasındaki ilişkilerden yola çıkarak örgütsel ağ düzeneği temel ve alt özelliklerini belirlemektir. Örgütsel ağ düzeneğinde hangi aktörün merkezde, hangilerinin kenarda, hangilerinin içsel yapısal boşlukları doldurmada diğerlerine göre avantaj sahibi olduğu ve hangi aktörlerin görece daha fazla kapalı ilişkilere sahip olduğu gibi temel örgüt ağ düzeneği nitelikleri ifade edilmiştir. AGNA bilgisayar yazılım programının genelde küçük ve orta derece büyüklükteki ağ örgüt düzeneklerindeki uygulama başarısı, bu çalışmada tüm ağ düzeneği yazılım programlarının içinden AGNA programının tercih edilmesine neden olmuştur.

Örgüt ağ düzeneğindeki aktörler (nodes) topluluğu olarak ifade edilmekte iken bu aktörler arasındaki ilişkiler de bağlarla (edges) açıklanmaktadır. Bir ağın büyüklüğü (size) o ağın aktör sayısı ile açıklanmaktadır. Bu çalışmada toplam 39 firma ağ düzeneği içinde bulunduğu için büyüklüğü de 39 olarak ifade edilmektedir. Eğer bir ağ düzeneğinde aktörlerin birbirleri ile ilişkileri (bağ) rakamsal bir değerle ifade edilirken, ağırlıklı bir oran kullanılır ise ağırlıklı/ değerli bir ağ düzeneğinden bahsediliyor demektir. Eğer bağlar sadece ilişkinin var olup olmadığını belirtiyorsa (ilişki varsa 1, yoksa 0 değeri alır), ağ düzeneği ikili (binary) olarak ifade edilmektedir. Bu çalışmada ilişkiler hem ikili ağ düzeneği hem de ağırlıklı ağ düzeneği matrisi oluşturularak incelenmeye çalışılmıştır. Sosyal ağ düzeneği analizlerinde en önemli kavram sosyo-matristir. Eğer bir ağ düzeneğinin büyüklüğü n ise sosyo-matrisin gösterdiği bağ eleman sayısı da n*n olur.

Bu çalışmada incelenen ağ düzeneğinde bağ sayısı 1521’dir ve bu aynı zamanda sosyo-matrisin eleman sayısıdır. Aşağıdaki şekilde AGNA programında örgütsel alanda örgütler arası ilişkilerin programda nasıl aktarıldığı gösterilmektedir. İki örgüt arasında ilişki yok ise “0” değeri, var ise “1” değeri girilmektedir (ikili ağ düzenekleri için).

Şekil 4: AGNA 2.1 Bilgisayar Programında Veri Girişi (Matris Oluşumu)

Mülakatlar sonucu elde edilen veriler kategoriler halinde SPSS programına aktarıldıktan sonra öncelikli olarak her bir aktörün ilişkide bulunduğu 3 ticari firma ve 3 dost firma ayrı ayrı belirlenerek AGNA programına aktarılmıştır. A firmasının B firması ile ilişkisi varsa 1, yoksa 0 değeri verilerek ikili bir sosyo-matris elde edilmiştir. Ağırlıklı ağ düzeni matrisi oluşturmak için SPSS programından faydalanılarak, bir aktörün diğer aktörle bağındaki ağırlıklı ilişki derecesini (oran) çıkarmak için yeni değişkenler elde edilmiştir. Bir aktörün ticari ilişkide ve dostluk ilişkisinde bulunduğu 3’er firma için ayrı ayrı kodlanmış ilişki derece sorularının ( örn: s14.1, s14.2, s14.3 ortalaması alınarak s14m; 15.1, s15.2, s15.3 ortalaması alınarak s15m değişkenleri elde edilmiştir) ortalamaları alınmıştır. Böylece örgütler arası ilişki şekli, ilişkinin süresi, sıklığı, yöneticilerin hafta sonu/ akşam görüşme sıklığı, aynı dünya görüşünde olmaları, görüşme yeri ve süresi bağlamında; hem ticari hem ahbaplık ilişkisi içinde bulundukları firmalar için ayrı ayrı yeni değişkenler elde edilmiştir. Aktörlerin ticari ilişkilerde bulundukları firmalardaki aktörlerle geliştirdikleri ilişkinin şekilleri (örn: akraba gibi kan bağı mı, sadece ticari ilişki mi), kaç yıldır görüştükleri, hangi sıklıkta bir araya geldikleri, akşamları ve hafta sonları gibi iş dışı zamanlarda hangi yoğunlukta bir araya geldikleri ve bu görüşmeleri hangi ortamlarda (örn: ofis gibi resmi yerler de mi yoksa ev gibi daha sıkı ilişkilerin yer alabileceği ortamlar mı?) gerçekleştiği önem kazanmaktadır.

Hangi değişkenlerin ticari ilişki oran ölçütleri, hangi değişkenlerin dostluk ilişki oran ölçütleri olarak kullanılacağının belirlenmesinde SPSS programında bulunan faktör analizinden yararlanılmıştır. Bu oranlar belirlenirken oluşturulan yeni değişkenlerde faktör analizinin kullanılma sebebi, ticari ve ahbaplık ilişkilerinde öne çıkan ilişki şekillerinden oluşan bir değişken elde etmektir. Faktör analizleri sonuçları değerlendirilirken, genel

olarak hangi ölçütlerin birbiri ile daha ilişkili olduğu ve analizin açıklanabilme oranlarına bakılmıştır.

Örgütsel ağ düzeneğindeki ticari ilişkiler oranı değişken belirleme faktör analizi sonuçlarına göre Bartlett Küresellik ve KMO ( Kaiser-Meyer-Olkin) Testleri sırası ile .17 ve .605 bulunmuştur. Yapılan faktör analizindeki değişkenler arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı, faktör analizi yapmak için kabul edilebilir seviyede bulunmuştur. Aşağıdaki tabloda örgütlerin ticari anlamda görüştükleri firmalara ait faktör analizi sonuçları yer almaktadır.

Tablo 1: Ticari Bağlamda Görüşülen Firmalara Ait Faktör Analiz Grupları

Grup 1 Grup 2 Grup 3 Hafta sonu/ akşam gör. sıklığı _{,817 ,239}

İlişkinin sıklığı _{,703 ,167}

Görüşmenin yeri _{,672 ,389}

İlişkinin şekli _{,554 -,265}

Görüşmenin süresi _,845 Aynı dünya görüş, olma _{,184 ,797 ,150}

İlişkinin süresi _,965

Ağ düzeneğinde yer alan firmalar için ticari faaliyetler söz konusu olduğunda, örgütlerin ilişkilerinin belirlenmesinde, birinci ve üçüncü gruptaki değişkenler kabul edilmiştir. Faktör analizindeki toplam varyansın bu değişkenlerin yer aldığı alt gruplarda %44.02’si açıklanabilmiştir. Aynı dünya görüşünde olmak ve görüşmenin süresi değişkenlerinin ticari ilişkiler söz konusu olduğunda önemi diğer değişkenler kadar anlamlı bulunamamıştır. Bu bağlamda, Tic_1 değişkeni; örgütün ticari ilişkide bulunduğunu belirttiği ilk firma; s14.1, s16.1, s17.1, s18.1 ve s19.1 değerlerinin ortalaması alınarak hesaplanmıştır. Aynı yol Tic_2 ve Tic_3 değişkenlerinin elde edilmesinde de kullanılmıştır.

Örgütsel ağ düzeneğinde dostluk ilişkisi içinde bulunulan firmalar için hangi ölçütlerin kabul edileceğinin belirlenmesi için yapılan faktör analizi sonucunda Bartlett Küresellik ve KMO (Kaiser-Meyer-Olkin) Testleri sırası ile .20 ve .48 değerleri

bulunmuştur. Yapılan faktör analizindeki değişkenler arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı, değişkenler bütün olarak faktör analizi yapmak için kabul edilebilir alt sınıra çok yakın bulunmuştur. Aşağıdaki tabloda örgütlerin dostluk anlamında görüştükleri firmalara ait faktör analizi sonuçları yer almaktadır.

Tablo 2: Ahbaplık Bağlamında Görüşülen Firmalara ait Faktör Analiz Grupları

Grup 1 Grup 2 Grup 3 Görüşmenin yeri _{,765 -,133} Hafta sonu/ akşam gör. sıklığı _,717 Görüşmenin süresi _{,665 ,164 ,384}

İlişkinin şekli _{,764 -,418}

Aynı dünya görüş, olma _{-,230 ,625 ,207}

İlişkinin sıklığı _{,426 ,624 ,401} İlişkinin süresi _,889

Ağ düzeneğinde yer alan firmalar için dostluk ilişkisinde bulundukları firmalar söz konusu olduğunda örgütlerin ilişkilerinin belirlenmesinde ikinci ve üçüncü gruptaki değişkenler kabul edilmiştir. Bu değişkenlerin yer aldığı alt gruplarda faktör analizindeki toplam varyansın %46‘sı açıklanabilmiştir. Aktörlerin dostluk ilişkisinde bulundukları firmalar için belirgin olan özellikler ise; ilişkinin şekilleri (örn: akraba gibi kan bağı mı, sadece ticari ilişki mi), kaç yıldır görüştükleri, hangi sıklıkta bir araya geldikleri ve aynı dünya görüşünü paylaşıp paylaşmadıklarıdır.

Bu noktada dostluğa bağlı ilişkiler söz konusu olduğunda bireyler için ilişkinin derecesi, ilişkinin durağanlığı (kaç yıldır görüştükleri) ve sıklığı kadar kişilerin dünya görüşü de önem kazanırken, görüşmenin süresi, nerede yapıldığı ve görüşmelerin iş dışı zamanlara kayıp kaymadığı önem kaybetmiştir. Aktörlerin dostluk ilişkisinde bulundukları 1. firma için oranlarının çıkartılmasında s23.1, s25.1, s26.1 ve s30.1 sorularının ortalaması hesaplatılarak Dost_1 değişkeni elde edilmiştir. Aynı yöntem Dost_2 ve Dost_3 değişkenlerinin hesaplanmasında da kullanılmıştır. Bu elde edilen 6 yeni değişken ( Tic_1, Tic_2, Tic_3; Dost_1, Dost_2 ve Dost_3) değerleri aktörlerin ticari ve dostluk ilişkisi içinde bulundukları 1., 2. ve 3. firmalara göre ayrı ayrı değerleri ifade ettiği için doğrudan

AGNA programındaki sosyomatrise oranlar olarak girilmiş ve ağırlıklı bir ağ düzeneği elde edilmiştir.

AGNA programından elde edilen veriler doğrultusunda bağımsız değişken olarak belirlediğimiz bağın niteliği: Güçlü bağlar- zayıf bağlar (BAGN), içyapısal boşluğu dolduran bağlar (IYAPB), merkez- kenardaki ilişki bağları (MEKE) elde edilmiştir. Burkhardt ve Brass (1993) sosyal ağ düzeneğinde merkezi konum ve güç arasındaki ilişkiyi araştırdığı çalışmasında merkeziliği ölçmek için içsellik derecesini (indegree) kullanmıştır. Bu araştırmada da ağ düzeneğinde merkezilik derecesi için aynı ölçüt kullanılmıştır. İçsellik merkeziliği dereceleri hesaplanırken, bağların ağırlıklı oranları göz önünde bulundurulmuş ve aktörün bağları tüm diğer olası bağ sayısına bağlı hesaplanmıştır. Ağ düzeneği niteliklerinden biri olarak belirlenen içyapısal boşluğu dolduran bağların ölçülmesinde ise Burt (1997b) ve Freeman (1977) tarafından önerilen arasındalık (betweenness) indeksi kabul edilmiştir. Örgütsel ağ düzeneğinde örgütlerin birbirleri ile ilişkisinin gücünü-kuvvetini belirlemede ise Freeman (1979) ve Coleman (1990) tarafından kabul edilen kapalılık (closeness) derecesi ölçüt olarak belirlenmiştir. AGNA programından elde edilen sonuçlar ayrıntılı olarak Ek 3 de sunulmaktadır. Örgütsel ağ düzeneği hakkındaki bu istatistiksel bilgiler ayrıntılı olarak sonuçlar bölümünde değerlendirilmiştir.

Dış yapısal boşluğu dolduran bağlar (DYAPB) bağımsız değişkenini oluşturmak için bu değişkenle ilgili olan sorulardan s34 (ayda ortalama kaç kez iş gereği Çankırı dışına çıkarsınız?) doğrudan analize ilave edilerek test edilmiştir. Bu değişkenle ilgili diğer sorular için yeni değişkenler oluşturulmuştur. Örneğin, s35t; iş gereği Çankırı dışında en sık gidilen yerlerin sayısını, s37m Çankırı dışında faaliyette bulunulan üç firma ile bir araya gelme sıklığı ortalamasını belirtirken, s38m ve s39m değerleri sırası ile iş gereği Çankırı dışında faaliyette bulunulan üç firma ile nerede görüşüldüğü ve görüşme süresi ortalamasını ifade etmek için oluşturulmuştur. Aynı dünya görüşü ve ilişki samimiyeti ortalama değerleri ise s40m ve s41m değişkenleri ile ifade edilmiştir. Dış yapısal boşluk değişkeninin elde edilmesinde kullanılacak olan ölçütlerin belirlenmesinde yine faktör analizinden yararlanılmıştır. Bartlett Küresellik ve KMO ( Kaiser-Meyer-Olkin) Testleri sırası ile .004 ve .62 olarak bulunmuştur. Yapılan faktör analizindeki değişkenler arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı; değişkenler bütün olarak faktör analizi yapmak

için kabul edilebilir alt sınırın üstünde bulunmuştur. Aşağıdaki tabloda örgütlerin Çankırı dışında görüştükleri firmalara ait faktör analizi sonuçları yer almaktadır.

Tablo 3: Çankırı Dışı Görüşülen Firmalara ait Faktör Analiz Grupları

Grup 1 Grup 2 Grup 3 Görüşmenin yeri _{,835 ,118} Görüşmenin süresi _{,798 -,108 ,196} Çankırı dış. bulunma sayısı _{,753 ,364 -,249}

İlişkinin samimiyeti _{-,271 ,818 ,205} İlişkinin sıklığı _{,321 ,777 -,273}

Çankırı dış. gidilen yer sayısı _{,152 ,751} Aynı dünya görüşünde olma _{,142 ,958}

Ağ düzeneğinde yer alan firmaların Çankırı ili dışındaki firmalarla ilişkileri söz konusu olduğunda örgütlerin ilişkilerinin belirlenmesinde birinci ve üçüncü gruptaki değişkenler kabul edilmiştir. Bu değişkenlerin yer aldığı alt gruplarda faktör analizindeki toplam varyansın %47‘si açıklanabilmiştir. Faktör analizi sonuçları değerlendirilerek, Çankırı dışına iş gereği çıkma ortalaması (s34), iş gereği Çankırı dışında faaliyette bulunulan üç firma ile nerede görüşüldüğü ve görüşme süresi ortalaması (s38m ve s39m) ile aynı dünya görüşünü paylaşma ortalaması (s40m) değerleri ile dış yapısal boşluk değişkeni oluşturulmuştur. İş gereği Çankırı dışında en sık gidilen yerlerin sayısı ve faaliyette bulunulan üç firma ile bir araya gelme sıklığı ortalaması ile firmalarla ilişki samimiyeti ortalaması değerleri devre dışı bırakılarak diğer değerlerin toplamı alınmış ve dış yapısal boşluğu dolduran bağlar (DYAPB) bağımsız değişkeni elde edilmiştir.

Politik güçten doğan ilişki bağları (POLG) bağımsız değişkenini oluşturmak için s44t (kaç tane kolektif kurumda bulunulduğu), s45 (siyasi parti üyeliği), s46m (ortaklaşa kurumlardaki görev alma şekli ortalaması) ve s47m (ortaklaşa kurumlarda bulunma süresi ortalaması) değişkenlerinden faydalanılmıştır. Bu değerlerin faktör analizi anlamlı olmadığı için doğrudan bu dört değişken toplanarak ortaklaşa kuruluşlarda ve karar mekanizmalarında etkili olma-politik güçten doğan ilişki bağları (POLG) değişkeni oluşturulmuştur.

Örgütsel güçten doğan ilişki bağları (ORGG) değişkeninin oluşturulması için s54 tabanlı sorular temel alınmıştır. Bu sorularda, firmaların ağda güçlü gördüğü örgütler 1 değerini alırken, güçlü görülmeyenler 0 değerini almıştır (kendileri de dahil). Daha sonra firmalara verilen bu değerler toplanarak firmaların güçlülük katsayısı bulunmuş ve böylece örgütsel güçten doğan ilişki bağları (ORGG) bağımsız değişkeni elde edilmiştir.

Bağımsız değişkenleri ölçmede kullanılan örgütsel ağ düzeneği temel niteliklerinin yanı sıra ağ yapısının alt özelliklerini belirtmek de örgütsel eşbiçimlilik ve değişimi bu alanda anlamaya yardımcı olacaktır.