Araştırmanın Tasarımı

Aynı topluluk içinde, farklı sektörlerde çalışan orta-küçük örgütler arası etkileşim sonucunda oluşan eşbiçimlilik ve değişimin araştırılacağı bu çalışmada bağımlı değişken olarak örgütsel eşbiçimlilik ve örgütsel değişim; bağımsız değişken olarak da örgütsel ağ düzeneği nitelikleri ele alınacaktır (Araştırmanın modeli ayrıntılı olarak EK- 1’de verilmiştir) .

3.2.1 Bağımlı değişkenler

Örgütsel alanda rekabetçi ve kurumsal baskılar sebebi ile etkileşen, birbirlerinin yapılarını, davranışlarını, stratejilerini, kültürlerini kopya eden örgütlerlerden bazıları diğerlerine göre örgütsel alanı etkileme adına daha baskın rollere sahiptir. Örgütsel alandaki değişimin, çeşitlenmenin ve eşbiçimliliğin, örgütsel yapılar, süreçler ve uygulamalar üzerinden araştırılacağı bu çalışmada eşbiçimlilik ve değişimi ölçmede:

(a) Bilişim teknolojilerine yatırım, (b) Kapasite artırımı,

(c) Profesyonel yönetici istihdam oranları,

(d) İzlenim oluşturma teknikleri verileri; örgütsel alan davranış biçimleri olarak belirlenmiştir.

Sosyal ağ düzeneği yapı özelliklerinin örgütsel alandaki farklıklara etkisinin araştırıldığı bu çalışmada, yerel tabanda faaliyet gösteren örgütlerin en çok benimsedikleri uygulamalar örgütsel davranış boyutları olarak kabul edilmiştir. Bu bağlamda, temelde ağ düzeneği örgütlerinin hangi boyutlarda değişikliğe gittiği ya da değişiklikleri takip ettiği belirlenmiştir. Bu boyutların son yıllardaki en önemli değişim alanları olarak kabul edilmesi de, bağımsız değişkenler olarak kabul edilmesinde rol oynamaktadır. Yapılan mülakatlarda, bu örgütsel alan davranışlarının benimsenmesinde örgütlerin daha çok normatif ya da taklitçi yaptırımlarla mı karşı karşıya kaldıkları da ölçülmeye çalışılmıştır. Yerel tabanda faaliyet gösteren örgütlerin bilişim teknolojilerine yaptıkları yatırımları ve profesyonel istihdamları alanda daha normatif baskılar olarak kabul edilmiştir. Çünkü mülakatlar, bu yeniliklerin büyük bir kısmının çağa ayak uydurmak ve sektörel zorunluluklardan (bilişim teknolojilerine yatırımların %73.7’si çağa ayak uydurmak ve teknolojileri sektörel kurumlar vasıtası ile kabul ederek hata yapmamak için; profesyonel istihdamların %69.7’si zorunluluktan yapılmıştır) kaynaklandığını göstermektedir. Kapasite artırımı (kapasite artırımı adına benimsenen yenilikler aktörlerin %2.7’si tarafından verimlilik ve kar için zorunlu kabul edilen davranışlardır) ve izlenim oluşturma teknikleri ise görece daha taklitçi yaptırımlar olarak kabul edilmiştir. Yine bu analizde, örgütsel alan boyutlarına ağ niteliklerinin tek tek etkisi araştırılmıştır. Bu alt boyutların

toplamı, alandaki eşbiçimliliği ya da değişimi bir bütün olarak ifade edememekte, farklı açılardan alandaki farklılıkları yansıtmaya çalışmaktadır. Yapılan analizlerde, bağımsız değişkenler oluşturulurken, ağ düzeneğinin belirlenen örgütsel davranışlardaki yeniliği benimseme düzeyine ve zamanına etkisi temel alınmıştır. Örgütlerdeki kapasite artırımı, üretim teknolojilerine yapılan yatırım ile bilişim teknolojilerine yatırım ise bilgisayar yazılım ve donanımına yapılan yatırım ile ifade edilmeye çalışılmıştır. Profesyonel istihdam etme oranı, firmaların idari ve üretim/hizmet bölümlerinde yeni istihdam ettikleri profesyonel düzeydeki çalışanları kapsamaktadır. Aynı ağ düzeneğinde faaliyet gösteren firmaların, diğer firmalar üzerindeki izlenimleri de alanda benzerlik ya da farklılık gösterebilmektedir. Hatta bu izlenimler ev alımı, araba alımı ya da sosyal faaliyetlerde bulunma; diğer örgütler tarafından taklit edilebilmektedir. Bu araştırmada, izlenim oluşturma ölçütleri olarak ifade edilen; firma sahip ya da ortaklarının arabaları ve evleri, işletme binaları, firma yöneticilerinin sosyal sorumluluk faaliyetleri ve hayır işleri örgütlerdeki eşbiçimliliği ve değişimi ifade etmek adına kullanılmıştır.

3.2.2 Bağımsız değişkenler

Çankırı’da bulunan örgütlerin oluşturduğu örgütsel ağ düzeneği yapısı niteliklerinin bu alandaki eşbiçimlilik ve değişime (bilişim teknolojilerine yatırım, kapasite artırımı, izlenim oluşturma teknikleri ve istihdam etme oranları) etkisinin araştırıldığı bu çalışmada bağımsız değişkenlerimiz örgütsel ağ düzeneğinin temel özelliklerinden oluşmaktadır. Örgütler arası ilişkilerden doğan:

(a) Bağların niteliği; güçlü-zayıf bağlar, (b) İç ve dış yapısal boşluğu dolduran bağlar, (c) Örgütsel güç,

(d) Ortaklaşa kurumlarda ve karar mekanizmalarında etkili olma,

(e) Ağ örgütlerde merkezde ve kenarda bulunma, ağ düzeneği ana nitelikleri olarak belirlenmiştir. Bu bağlamda araştırmanın tasarımı şu şekilde ifade edilmektedir:

Şekil 2: Örgütsel Ağ Düzeneği Nitelikleri ve Alandaki Eşbiçimlilik İlişkisi Araştırma

Tasarımı

Eşbiçimlilik

İzlenim oluşturma teknikleri

Bağımsız Değişkenler

Bağın niteliği: Güçlü bağlar- zayıf bağlar

Bağımlı Değişkenler

Bilişim teknolojilerine yatırım

Kapasite artırımı

Profesyonel istihdam etme oranı

Örgütsel güçten doğan ilişki bağları

Merkez- kenar ilişki bağları Yapısal boşluğu dolduran bağlar

Ortaklaşa kuruluşlarda ve karar mekanizmalarında etkili olma (politik

Şekil 3: Örgütsel Ağ Düzeneği Nitelikleri ve Alandaki Değişim İlişkisi Araştırma

Tasarımı

Değişim (Uygulamayı önce/sonra benimseme)

İzlenim oluşturma teknikleri

Bağımsız Değişkenler

Bağın niteliği: Güçlü bağlar- zayıf bağlar

Bağımlı Değişkenler

Bilişim teknolojilerine yatırım

Kapasite artırımı

Profesyonel istihdam etme oranı

Örgütsel güçten doğan ilişki bağları

Merkez- kenar ilişki bağları Yapısal boşluğu dolduran bağlar

Ortaklaşa kuruluşlarda ve karar mekanizmalarında etkili olma (politik

güçten doğan ilişki bağları)

3.2.3 Kontrol Değişkenleri

Bu çalışmanın tasarımından yola çıkılarak hazırlanan modellerde, örgütler arası ağ ilişkilerinin ana niteliklerinin örgütsel alandaki eşbiçimliliğe etkisi belirlenirken alandaki etki, örgütsel davranışlar vasıtası ile ifade edilmektedir. Bu ilişki açıklanırken, yöneticinin yaşı, eğitimi, firmadaki pozisyonu ya da firmanın faaliyet yılı, alanı, kapasitesi gibi özelliklerin alandaki farklılıklara etkisi olabileceği düşünülmüştür. Örneğin, daha eğitimli yöneticilerin, yenilikleri önce benimseme olasılığı yüksek bulunabilmektedir. Ya da daha uzun zamandır faaliyet gösteren firmalar, örgütsel alandaki örgütlerle benzer biçimler sergileyebilmektedir. Bu araştırmanın hipotezlerine paralel modeller oluşturulurken, araştırmanın kapsamında veri topladığımız firmaların ve bu firmalarla ilgili bilgi veren yöneticilerin demografik özelliklerinin etkisi kontrol altına alınmıştır. Kontrol değişkenler olarak ifade edilen bu değişkenlerin tamamı ya da bir kısmı modele ilave edilerek modelin anlamlığına katkı sağlanmıştır. Bu değişkenler, yöneticinin demografik özellikleri:

(a) Firmada yöneticinin pozisyonu, (b) Yöneticinin yaşı,

(c) Yöneticinin cinsiyeti, (d) Yöneticinin eğitimi, (e) Yöneticinin lise eğitimi, (f) Yöneticinin üniversite dalı,

(g) Yöneticinin memleketi ve firmanın demografik özellikleri; (h) Firmanın faaliyet alanı,

(i) Firmada çalışan sayısı, (j) Firmanın yaşı,

(k) Firmanın cirosu, (l) Firmanın türü ,

(m) Firmanın üretim kapasitesi, (n) Firmanın faaliyet yılı ‘dır.