ÖDP ilk kongresini 26 Ekim 1997 tarihinde Ankara’da yaptı. İlk kongreye örgüt, grupların yoğun güdümü altında gitti. Atatürk Spor Salonu’nda yapılan kongreye tek başkan adayı olarak katılan Ufuk Uras, 631 delegeden oy kullanan 405’inin oylarının tümünü aldı.122 Kongreye beş binin üzerinde partili katılırken, “Çeteler halka hesap verecek”, “Eşber dışarı, çeteler içeri”, “Ferman devletin, üniversiteler bizim”, “İnadına aşk, inadına devrim ve sosyalizm” sloganları atıldı; “YÖK, paralı eğitim, faşişt saldırılar, işkence, gözaltı, tutuklamaya hayır”, “Başka bir yaşam, bir özgürlük sokakta”, “Eşber’e özgürlük” pankartları açıldı.123
Esas olarak kuruluş sürecinde belirleyici olan grupların öncelikleri ile güçleri oranında temsil edildikleri bir Parti Meclisi oluştu. Eski PM’nin hazırlamış olduğu karar tasarıları kongrede kabul edildi.124
120 “I. Büyük Kongre Kararları”, ÖDP Belgeler 1, Mavi Yayıncılık, İstanbul, 2006, s. 55. 121 Yeni Şafak, 1 Ekim 2001.
122 Hürriyet, 27 Ekim 1997. 123 Milliyet, 27 Ekim 1997. 124 Mısır ve Horuş, a.g.e. , s.85.
Özgürlükçü Sol (Devrimci Yol) 43, Geniş Açı 12, Sosyalist Eylem Platformu 13, Sosyalist Politika 1, Sosyalist Alternatif 1, Emek 3, Yeni Yol 1 Parti Meclisi (PM) üyesi çıkardı. Seçilen PM üyelerinin 26’sı bağımsızdır.
I. Büyük Kongre açılış konuşmasında Ufuk Uras hedefleri şöyle açıklamaktaydı: “Siyaseti kendi dışındaki amaçlara tabi kılan tuzu kuru olanların
tekelinden çekip çıkarmayı hedefliyoruz. Siyaseti emekçilerin, yoksulların, düzenden canı yananların kendi üsluplarınca gerçekleştirecekleri ortamı sağlamaya çalışıyoruz.”125 Konuşmanın devamında özgürlükçü sosyalizmin özelliklerinden bahsederken günlük hayattaki pratiklerden örnekler veriyor. Mücadele alanının geniş tutulduğu konuşmada, düzen karşıtı muhalif kişilerin ÖDP’nin en büyük destekçisi olacağı söyleniyor. Mücadele alanlarını başta emperyalizm olmak üzere, kapitalizm, mevcut siyasi düzen, çeteleşme, Kıbrıs sorunu, Kürt sorunu olarak gruplandırabiliriz.
3.3.1. I. Kongrede Alınan Kararlar
“Militarizmin Tasfiyesi ve Demokrasi İçin Ordu Güdümüne Son” başlıklı karar, ordunun MGK üzerinden siyasetteki etkinliğini kırmaya yönelik önlemlerden oluşmaktaydı. Ordu güdümlü bir siyasal rejimden, özgürlükçü demokratik bir siyasal düzene geçiş partinin amaçlarına ulaşabilmesi yolunda önemli bir adım olarak görülmekteydi.
“Özgürlükçü Bir Laiklik İçin” başlıklı kararda Siyasal İslam’ın laik kazanımları tehdit ettiğini ve şeriat devleti kurma emelleri güdüldüğünü belirten parti laikliğin korunması ve özgürlükler noktasında geliştirilmesini savunuyordu. İslam’ın devlet tarafından kontrolüne dayalı laiklik modelini eleştiren ÖDP, özgürlükçü laiklik anlayışını benimsemekteydi. Bu kararla siyasal İslam’a karşı mücadeleyi, inanç alanına karşı değil, siyasal İslam’ın politikalarına karşı yürütmeyi doğru bulmaktaydı. Özgürlükçü laiklik anlayışının yerleşebilmesi için yapılması gerekenler maddeler halinde belirtilmekteydi.
“Siyasal İslam ve Kadınların Özgürlüğü” başlığında erkek egemen (Ataerkil) toplum yapısı reddedilerek eşitliğin sağlanmasını istenmekteydi. Siyasal İslam’ın
özgürlük alanlarını kısıtlarken, kadınların bu noktada en fazla zarar gören kesim olduğu belirtilmekteydi. Bu başlık altında dikkati çeken bir nokta da “ÖDP, kılık kıyafet konusunda hem yasakçı uygulamalara, hem de kılık kıyafetin siyasallaştırılmasına karşı mücadele eder.”126 denilmesiydi.
“Halk Sarmaşığı: Her Gün, Her Yerde Siyaset” başlığı toplumun her kesiminin politize olmasını sağlamayı, yönetimde söz sahibi olmayı, daha etkin katılımı ve denetim ihtiyacını hedeflenmekteydi. ÖDP siyasal görev olarak, bütün mücadelelerde emek ve demokrasi güçlerinin en yaygın birliğini gerçekleştirmek, emeğin diğer toplumsal muhalefet dinamikleriyle kalıcı bir ilişki kurmasını sağlamak ve büyük kitleleri emeğin özgürleşmesi fikrinde toplamak olarak belirtmekteydi. ÖDP, siyasal mücadele alanını sadece parlamentoyla sınırlandırmamaktaydı. Aynı zamanda başlıkta, yerel, merkezi yönetimlere ve parlamenter mücadeleye ilgisiz kalmaz da denilmiştir. Halk sarmaşığının sadece ulusal düzlemde değil uluslararası düzlemde de uygulanması gerekliliği ifade edilmekteydi.
“Toplumsal İhtiyaçlar İçin Bir Ekonomi” başlığı çalışanların mevcut kazanımlarının savunuculuğunu yapmaktaydı. Özelleştirmeye karşı kamu mülkiyeti üzerinde durulmaktaydı. Kamu açıklarının çözümü için öneriler getirilmekteydi. Haftalık çalışma süresinin 35 saate indirilmesi için mücadele edilmesini öngörüyordu. Herkese insanca yaşayabileceği bir konut sağlanması talebinde bulunuluyordu. IMF, Dünya Bankası gibi uluslararası örgütlerle yapılan anlaşmaların iptal edilmesi için mücadele edilmesi gerekliliği vurgulanmaktaydı.
“Siyasal Çözüm İçin Barış ve Demokrasi” başlığı Kürt sorununa yönelik bir başlıktır. Kararda iki yanlı ateşkes ve barışa yönelik bir siyaset izlenmesi gereği üzerinde durulmaktaydı. Bunun dışında Terörle Mücadele Yasası’nın tümü ve Siyasi Partiler Yasası’nın 83. maddesinin127 kaldırılması; bölgede jandarmaya, silahlı kuvvetlere ve polise bağlı özel tim türünden tüm özel savaş birimlerinin ve koruculuğun kaldırılması; Olağanüstü Hal’e tüm bölgede son verilmesi; genel af ilan
126 “I. Büyük Kongre Kararları”, ÖDP Belgeler 1, Mavi Yayıncılık, İstanbul, 2006, s. 75.
127 Siyasi Partiler Kanunu Madde 83- Siyasi partiler, herkesin dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce,
felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşit olduğu prensibine aykırı amaç güdemez ve faaliyette bulunamazlar. Bu bilgi http://www.anayasa.gen.tr/2820sk.htm sitesinden alınmıştır.
edilmesi, ancak savaş hukuku ihlallerinin araştırılması, sorumlularının yargılanması128 gibi bir takım isteklerde çaba gösterir denilmekteydi.
“Savaş ve Militarizme Karşı Kadın Dayanışması” başlıklı karar, savaşın özellikle kadın üzerindeki yıkıcı etkisiyle ilgilidir. Geniş ve sürekli bir barış cephesinin oluşturulması ve kadınlardan oluşan böylesi barış cephelerinde, özellikle bölgede yaşayan Kürt kadınlarla dayanışma ağlarının oluşturulması, barış talebinin bölgesel, uluslararası boyuta taşınması için mücadele eder129, ifadesi yer almaktaydı. “Maceracı, Yayılmacı ve Teslimiyetçi Dış Politikaya Son” başlığında Türkiye’nin izlediği dış politikanın yayılmacı ve maceracı bir çizgiyi egemen kıldığının, bu politikanın içeride çalışanların ekonomik yükünü arttırdığının, saldırgan milliyetçiliğin yayılmasına yol açtığının, toplumda fetihçi ve militarist bir düşünceyi pekiştirmekte olduğunun altı çizilmekteydi. Önlem olarak da silahsızlanma, Türkiye’nin uluslara arası askeri birlikteliklerden çekilmesi, sınır ötesi harekatların durdurulması, pan-Türkist/İslamist emellerden vazgeçilmesi gibi maddelerin üzerinde durulmaktaydı.
“Kıbrıs’ta Macera Değil, Çözüm” başlıklı kararda Kıbrıs için kalıcı bir çözümün ancak Kıbrıs halkının kendi bağımsız ve özgür iradesine dayanarak barış ve demokrasi için toplumlar arası görüşmeler yoluyla sağlanabileceği belirtilmekteydi. Bölgede iki toplumlu, iki bölgeli tek federal devlet zemininde Bağımsız Kıbrıs Cumhuriyeti’ni savunur ve iki yanlı silahsızlanma, askersizleştirme ve adadaki İngiliz askeri üstlerinin boşaltılması için çaba gösterir130, denilmekteydi. Bir diğer karar da Kuzey Kıbrıs’ın özerklik anlaşması, vatandaşlık, dış ilişkilerde temsiliyet, ekonomik ve mali birlik, ortak savunma gibi araçlarla Türkiye’ye ilhakına karşı çıkarken; Güney Kıbrıs’ın Yunanistan’la savunma işbirliği girişimlerine ve adada Yunan askeri üsleri oluşturulmasına karşı da tutum alır131 ifadesi bulunmaktaydı.
“Söz, Yetki, Karar, İktidar Çalışanlara” başlıklı karar işçi ve emekçilerin politik faaliyetin öznesi olarak görülmesiyle ilgilidir. Sendikasızlaştırma, örgütlenme bilincinin yok edilmesi gibi eylemlere tavır alınması gerekliliği üzerinde durulmuştur.
128 “I. Büyük Kongre Kararları”, ÖDP Belgeler 1, Mavi Yayıncılık, İstanbul, 2006, s. 103-104. 129 A.g.e. , s. 113.
130 A.g.e. , s. 122. 131 A.g.e. , s. 122.
“Kadın Emeğinin Özgürleşmesi İçin” başlıklı karar, çalıştırılmayan kadınların ücretli çalışma haklarını kazanmalarını ve gerçek anlamda kullanabilmelerini sağlayacak gerekli maddi zeminin oluşturulması için bütünlüklü bir mücadele verilmesiyle ilgilidir.
“Sosyal Güvenlik Bir Yurttaşlık Hakkıdır” başlığı sosyal güvenlik kurumlarının yönetim ve denetiminin çalışanlara bırakılması ve mali yapısının kamu kaynaklarıyla desteklenmesini içermekteydi.
“Parasız, Demokratik, Bilimsel Eğitim” başlıklı kararda eğitimin parasız olması, niteliği ve amaçları üzerinde durulmaktaydı. Hedefler arasında meslek eğitimi ile genel kültür veren eğitimin birleştirilerek bireylerin çok yönlü gelişmelerinin sağlanması; üniversitelerde harçların, ilk ve orta öğrenimde katkı paylarının kaldırılması; temel eğitimin zorunlu ve 11 yıl olması; din derslerinin kaldırılması; herkese anadilinde eğitim imkânının sağlanması, şoven ve asimilasyoncu eğitime son verilmesi; mevcut üniversite sınav sisteminin kaldırılması; YÖK’ün tasfiye edilmesi132 gibi maddeler dikkat çekmekteydi.
“Herkese Sağlıklı Bir Yaşam” başlığı temel bir hak olan sağlık hakkının niteliğinin arttırılmasıyla ilgilidir. Sağlık alanının kâr alanı olmaktan çıkarılması, hasta haklarının hayata geçirilmesi, tüm kamusal tedavi kurumlarında tam gün çalışma gibi konular üzerinde durulmaktaydı.
“Kaliteli, Sürdürülebilir Yaşam İçin Ekolojist Bir Kalkınma” başlıklı kararda doğa ve insan ilişkileri irdelenmiş, kapitalizmin insan emeğini sömürdüğü ve doğayı talan ettiği saptanarak, üretime ilişkin önceliklerin yeniden tanımlaması yapılmıştır. Enerji sektörünün, planlamaya tâbi ve kamu denetiminde olması; ilk olarak yerel, yenilenebilir ve temiz enerji kaynaklarına yönelinmesi; nükleer enerjinin desteklenmemesi; tarımda yanlış politika ve uygulamaların terk edilmesi gibi konular dikkati çekmekteydi.
“Ekoloji Konferansı” başlığı, partinin ekoloji politikalarını oluşturmak üzere düzenlenmesini istediği konferansla ilgilidir.
“Kent Rantlarının Toplumsallaştırılması” başlığında, kentlerdeki ortak yaşam alanlarının (ormanların, kıyıların, tarihi kültürel değerleri ve yapıları, parkları, yeşil
132 A.g.e. , s. 150.
alanları) yağmalanması ve bu yağma sonucu oluşan kent rantlarının birçok olumsuzluğa neden olduğu belirtilmekteydi.
Alınan diğer karar başlıkları şöyledir: “Altın Madenciliği”, “Tarımda Çöküntüye Karşı Seferberlik”, “Göçmenlere Eşit Haklar”, “Tek Yol Karayolu Değil”, “ÖDP İçinde Kadın Birimleri”, “Gençliğin Örgütlenmesi Üzerine 1-2”, “ÖDP ve Yayınlar”, “Yaşam Alanlarında Örgütlenmek ve Dayanışmak İçin”, “Geri Çağırma ve Hazırlıklar”, “Ne Geçmiş Tükendi Ne Yarınlar”