Bölgedeki Kazakların Nüfusu

Doğu Türkistan bölgesinin Kazakları çoğunlukla İli, Tarbagatay, Altay, Sanci, Urumçi ve Kumul vilayetlerinde ikamet ederler. Doğu Türkistan’ın kuzey bölgesindeki bu il ve vilayetler coğrafî açıdan birbiri ile çok yakın olduğu için Kazakların en yoğun yaşadığı mekân konumundadır.

Kazaklar bu bölgeden başka Çinghay ve Kansu eyaletinde de ikamet etmektedir. 1980- 1983 arası Çinghay eyaleti Kazaklarının çoğu SUÖB’nin Kumul ve Altay vilayetlerine göç etmişlerdir. Bu göçten sonra Çinghay eyaletinin Kazak nüfusu azalmıştır. 1991’de Kazakistan Cumhuriyeti bağımsızlığını kazandıktan sonra Kansu eyaletinin Aksay Kazakları sürekli Kazakistan’a göç etmişlerdir. Büyük göçün başlamasından dolayı Kansu bölgesinde ikamet eden Kazakların nüfus durumunda hiç artış olmamıştır. Aksine, ilçedeki Kazakların nüfusu gittikçe azalmıştır. Günümüzde ise, on bin civarında Kazak bölgede ikamet etmektedir.

Bundan başka, Çin’in başkenti Pekinde de Kazaklar yaşamaktadır. Kazakların Pekin’de ikamet etmesi 1951’den sonra başlamıştır. 60 senelik süreç içerisinde “Pekin Kazakları” diye kavram ortaya çıkmış ve onların üçüncü nesli Pekinli Kazak olarak devam etmektedir. Pekin’de yaşayan Kazakların %90’ı yayınevi, radyo ve üniversite gibi devletin çeşitli kurumlarında çalışmaktadır.

Günümüzde ise, Çin’in Sincan bölgesinde yaşayan Kazakların sayısı 2010’da yapılan nüfus sayımına göre 1.400.000 olmuş ve 2015’te yapılan nüfus sayımına göre 1.600.000 civarına çıkmıştır (baidu, 2019). Bu nüfusun %60’ı İKÖİ’e ait üç vilayette (Altay, Tarbagatay, İli) yaşamaktadır. Diğer %40’ı ise bölgenin Urumçi, Sanci ve Kumul vilayetlerinde ve Kansu, Pekin’de ikamet etmektedir. Fang Ruo’ya göre (2005) 1949’dan sonraki bölgedeki Kazakların nüfus durumu şu şekilde olmuştur:

1. 1949-1953 arası bölgedeki Kazakların nüfusu 443.665’ten 650.720’ye çıkmıştır. %3,5 artış göstermektedir.

2. 1953-1964 arası Bölgedeki Kazakların nüfusu 491.637’ye inmiştir. Bunun büyük nedeni 1955-1962 yılları 190.084 kişi Kazak SSC’ye göç etmişler ve bunun %49’nu yani 90.900 kişiyi Kazaklar oluşturmuştur. Bu nedenle bölgedeki Kazakların sayısında artış göstermemiştir. Aksine nüfus oranı azalmıştır.

3. 1964-1982 yıllar arası Kazakların nüfusu 490.637’den 907.546’ya kadar çıkmıştır. Yani %3,46 artış göstermişlerdir. 1982’den itibaren bölgedeki Kazaklar bir milyondan aşmıştır.

4. 1982-1990 yıllar arası Kazakların nüfusu 1.110.758 kişi olmuştur. %2,56 artış göstermiştir.

5. 1990-2000 yıllar arası Kazakların nüfusu 1.110.758 kişiden 1. 250. 458 kişiye artmıştır. Yani on yılda 139.700 kişi (%1,19) artış göstermektedir. 1991’de Kazakistan Cumhuriyeti bağımsızlığını kazandıktan sonra Doğu Türkistan bölgesindeki Kazaklar 1993-1995’den itibaren büyük göçleri başlamıştır. Kazaklar nüfusunun ilk sebebi budur. İkinci sebebi ise, 1989’dan itibaren Çin hükümeti “tek çocuk” siyasetini uygulamaya başlamıştır. Bu siyasetin bölgede hızlı şekilde uygulanması, yerel halkın nüfusuna da tesir etmiştir.

Bu gösterilen kaynaklardan başka Ming Guo dönemindeki Çin Hükümeti Emniyet Müdürlüğü tarafından yapılan nüfus sayımına da dikkat etmemiz gerekmektedir. 1928’de Milliyetçi Çin hükümeti tarafından yapılan nüfus sayımına göre o dönemde Doğu Türkistan’da yaşayan Kazakların sayısı 430.700 olarak belirlenmiş ve bu sayı Doğu Türkistan nüfusunun %12,5’unu oluşturmaktadır. 1933’de Çin İçişleri Bakanlığı tarafından yapılan sayımda 470.700 kişilik nüfusla %1,83 artış göstermiştir. 1944’de Urumçi Emniyet Müdürlüğü tarafından yapılan sayımda ise Kazak nüfusunun sayısı 438.575’e azalmış ve 1949’daki sayımda ise 443.665’e çıkmıştır (Na La, 2006). Bu kaynaktaki 1944’te bölgede yaşayan Kazakların nüfusunun 438.575’e kadar azalmış göstermesinin iki sebebi vardır. Birincisi, 1933’de bölgede Sheng Shicai hükümeti kurulduktan sonra Kumul ve Barköl Kazakları Sheng Shicai hükümetine karşı millî mücadele başlamışlardır. Mücadele nedeniyle Sheng Shicai’dan rahatsız olan Kumul ve Barköl Kazakları Kansu, Çinghay ve Tibet bölgelerine göç ederek sığınmışlardır. 1937 senesine geldiğinde Kumul vilayetinden sadece birkaç yüz aile Kazak kalmıştır. İkinci sebep ise, 1939’da Altay bölgesinin Kazakları Sheng Shicai hükümetine karşı ayaklanmışlardır. Uzun yıllar süren mücadele ile 1944’te Altay’ın Çinggil ilçesinde Kazakların geçici hükümeti kurulmuş ve geçici olarak Sheng Shicai hükümetinden bağımsız olmuşlardır. Bu yüzden 1944’te yapılan nüfus sayımına Kumul ve Altay bölgesinin Kazakları dâhil olamamışlardır.

Doğu Türkistan bölgesinde yaşayan Kazaklar aynı zamanda Kazak SSC’de yaşayan Kazaklarının da ilgisini çekmişlerdir. 1912’de çıkan “Ay, Kap” dergisinde, 1913’de çıkan “Kazak” gazetesinde ve 1918’deki “Sar Arka” gazetesinde de Doğu Türkistan bölgesindeki Kazakların durumunu ifade eden birkaç makale ve araştırmaya yer vermişlerdir. 1912-1918 arasında Doğu Türkistan Kazaklarına ilgili “Gulca Kazakları”, “Çöçek Kazakları” ve “Çin’deki Kazaklar” gibi konularda birkaç makale yayınlanmıştır. Makalelerde bölgedeki Kazakların durumu anlatılmıştır. Bilisbek Abdurızak’ın dediğine göre “Kazak” ve “Ay, Kap” dergisinin muhabirleri Gulca ve Çöçek’e gelip bölgedeki Kazakların durumunu

incelemişlerdir (Abdurızak, 2014:64). 1922’den sonra Kazak SSC’de Doğu Türkistan Kazakları hakkında araştırmalar hızlı şekilde ilerlemiştir. Örneğin, Mirzagazı Esboloğlu’nun “İlkokul Coğrafya Ders Kitabı” adlı eserinde (1926, Moskova) Çin’de yaşayan Kazaklar hakkında şöyle bilgiler yer almaktadır:

“Afganistan’daki Kazakların ne kadar nüfus sahibi olduğunu henüz bilemedik. Ama nüfusu çok değildir. Çin’de Orta Cüzden on sekiz bolıs (ilçe), Kızay Naymanları ve Kereyler vardır. Büyük Cüzden bir bolıs Suvan, üç bolıs Albanlar vardır. Toplam yirmi iki (22) bolıs. Nüfusu yaklaşık 450.000 civarındadır. İkamet eden yerleri Çin’in batı tarafı, Gulca ve Çöçek bölgeleridir. Bu Çin Kazakları Yedisu ve Semey bölgesinin doğu tarafındaki ilçelerle bir yerdedir.”

1926’da yayınlanan bu ders kitabında yurtdışında yaşayan Kazaklar hakkında bilgi vermiş ve sadece bilgi vermek maksadı olmamıştır, aynı zamanda İlkokuldaki Kazak çocukların bilinçaltına “Kazak Cumhuriyetine katılamayan Kazak toprakları var” veya “Kazak SSC’den başka ülkelerde de Kazaklar yaşamaktadır” gibi bilgileri yerleştirmeye çalışmışlardır. Şekil-22’de kitabın bu kısmı görülmektedir. M. Esboloğlunun kitabında tespit edilen Çin Kazaklarının nüfus sayımı ile 1928’de Çin hükümeti tarafından yapılan nüfus sayımı arasında pek fark yoktur.

1914-1916 yıllar arasında Batı Türkistan’ın Yedisu Kazakları Rusya imparatorluğuna siyasetinden rahatsız olarak Doğu Türkistan bölgesinin İli vilayeti bölgesine sığınmışlardır. Bu hakkında detaylı bilgi veren Fang Ruo’ya (2005) göre 1912-1914 arasında 3000 aile Yedisu bölgesinde İli’ye gelmişlerdir. 1916-1917 arası 23.000 aile ve ya 100.000’den fazla Kazakların geldiğini söylemektedir. Ama 1914’de Çin ve Rusya tarafından yapılan anlaşmaya göre Rusya tarafından gelen Kazakları Çin hükümeti Rusya vatandaşı olarak saymışlar ve yerel nüfus sayımına dâhil etmemişlerdir. Sığınmaya gelen Kazakların geçici olarak kalmasını sağlamışlardır. 1918-1920 yıllarındaki Rusya-Çin anlaşmasıyla beraber Yedisu Kazakları anayurtlarına geri dönmüşlerdir.

1929-1931 yılları Kazak SSC’de kolektifleştirme siyasetine karşı isyan başlamıştır. İsyan sonrası büyük açlık felaketine oluşmuştur. Açlık felaketinden rahatsız olan Kazaklar Doğu Türkistan bölgesindeki Kazaklara sığınmışlardır. Fang Ruo’nun (2005) dediğine göre 100.000’den fazla Kazakların geldiğini tespit etmektedir. Ama bu gelen Kazaklar uzun sürmeden Kazak SSC’ye tekrar döndüklerini de söylemektedir.

İKİNCİ BÖLÜM

5. DOĞU TÜRKİSTAN BÖLGESİNDEKİ KAZAKLARIN EĞİTİM TARİHİ