Bölüm Düzeyindeki Puan Kartlarında Yer Alan Amaç ve Ölçütler

Hazır giyim endüstrisinde üretim çeşitli aşamaları kapsayan temel işlemlerle bu işlemlerin uygulanmasında kullanılan malzeme, makine, araç ve tesislerden oluşmaktadır. Üretilen giysilerde kalitenin iyileşmesi ve işletme performansının yükselmesi için sadece bir bölümün değil, işletmenin bütün bölümlerinin ve bütün elemanlarının desteği alınarak, üstten-asta doğru bütünleşmiş süreç oluşturulmalıdır. Ancak bu süreçte sağlıklı ve etkili bir organizasyon için prensiplerin önceden açık olarak belirlenmesi ve geri bildirimli olarak çalışılması gerekmektedir450.

446 _{Kaplan ve Norton, ÖN. VER., s. 123.} 447 _{Yücel ve Güner, ÖN. VER., s. 41.} 448 _{Kanat ve Güner, ÖN. VER., s. 280.} 449 _{Vural ve Özelmas, ÖN. VER., s. 104.}

450 _{Tevfik Tatar ve Pınar Göklüberk, “Denizli Tekstil Ve Konfeksiyon Sektöründe Dış Piyasa Rekabetini Artırıcı Faktör Olarak;}

Bölüm düzeyinde belirlenen amaçlar ve ölçütleri ise modelhane, kesimhane, dikimhane olmak üzere üç grupta toplanmıştır.

Modelhane Bölümü: Modelhane bölümü amaçları; verimliliği arttırmak,

maliyetleri azaltmak, kumaş ve aksesuar stoğunu etkin kullanmak, çalışan memnuniyet düzeyini arttırmak ve model kaynaklı müşteri memnuniyetini arttırmak şeklinde stratejiye yönelik olarak yapılandırılmıştır.

• Verimlilik Oranı = Stilist Başına Düşen Model Sayısı

İşletmeler mevcut ürün çizgileri ile pazarlarını korumaya veya tamamen yeni ürün ve hizmetler sunarak yeni müşteriler kazanmaya çalışmaktadır. Bu nedenle belli bir dönemde sunulan yeni ürün ve hizmetler performans ölçütü olarak kullanılmaktadır.

Hazır giyimin emek yoğun bir sektör olması işgücü verimliliğini işletmeler için önemli kılmaktadır. Ürün çeşitliliğinin fazla olması verimlilik ölçümü açısından önemlidir451.

Firma düzeyinde rekabet gücü; herhangi bir işletmenin ulusal ya da küresel pazarlarda rakiplerine oranla düşük maliyette üretim yapabilme, ürün kalitesi, sunulan hizmet ve ürünün çekiciliği gibi unsurlar açısından rakiplerine denk veya daha üstün bir durumda olma, yenilik yapabilme yeteneği olarak tanımlanmaktadır. Rekabet gücünü belirleyen ana unsurlar olarak; yüksek kalite, düşük maliyet, verimlilik, yenilik ve yaratıcılık ön plana çıkmaktadır452.

• Üretim Maliyetlerini Azaltmak = Gider Oranı / Üretim Adedi

Maliyetleri düşürmek ve pazarda rekabet avantajı kazanmak için üretim yönetimi ve pazarlama kavramları hazır giyim üreticilerinin araştırdığı önemli faktörlerdir453.

İşletmelerde maliyetlerin en aza indirilmesi, fiyatlandırma politikalarına önemli üstünlükler kazandırmaktadır. Ancak bu başarının sürekliliği, yükselen talebi karşılayabilecek seviyede üretim yapılmasına bağlıdır454.

Maliyetler üretim öncesi maliyetler, üretim maliyetleri ve üretim sonrası maliyetler olarak sınıflandırılabilmektedir. Hazır giyim sektöründe ürün ömrünün kısalması ve ürün karmaşıklığı ile orantılı olarak üretim öncesi maliyetler önemli hale gelmektedir. Bu durum maliyet yönetimi için tasarım aşamasına odaklanılmasını

451 _{Kanat ve Güner, ÖN. VER., s. 281.} 452 _{Pazarlıoğlu ve Çevik, ÖN. VER., s. 4.}

453 _{Chih-Hung Hsu, “Data Mining to Improve Industrial Standards and Enhance Production and Marketing: Anempirical Study in}

Apparel Industry”, Expert Systems With Applications, 36(3), 2009, s. 4185.

gerektirmektedir455. Giderlerin önemli bir kısmı ürün geliştirme aşamasında gerçekleşmektedir. Maliyetleri düşürmenin en kolay ve kestirme yolu yapılan işin veya üretilen ürünün birim maliyetini düşürmektir456.

Maliyetler genellikle bir ürünün daha fazla standardize edilmesiyle azaltılabilir. Düşük maliyetlerle rekabet etmek, belli bir ölçekte üretim yapmayı, süreç ve faaliyetler üzerine odaklanmayı, deneyim eğrisinin düşük maliyetleri veren noktasında bulunmayı gerektirir457.

• Kumaş ve Aksesuar Stoğunu Azaltmak (TL) = Stok Devir Hızı (Satılan malın Maliyeti / Ortalama Stoklar).

Konfeksiyon işletmelerinin maliyetlerindeki en önemli unsur kumaştır. Bir hazır giyim ürününün %60’ını kumaş oluşturmaktadır. Bu kadar önemli bir maliyet unsurunun verimli kullanılması işletmeler için oldukça önemlidir. Hammadde verimliliğinin fiziksel ve parasal kısmının verimlilik oranı olarak tespiti işletmelerin başvurdukları göstergelerdendir458.

Stokların etkin kullanımı işletmelerin müşterilerine daha düşük maliyetle ürün sunmasını, aynı zamanda rekabet avantajı kazanmasını sağlar. Stokların etkin kullanımı stok devir hızı ölçütü ile hesaplanmaktadır. Stok devir hızı satılan malın maliyetinin ortalama stok miktarına bölünmesiyle bulunmaktadır. Devir hızının yüksek olması işletmenin daha fazla kar elde etmesini sağlar.

• Çalışan Memnuniyet Oranı = Çalışan Memnuniyet Anketi

Etkinliğin arttırılmasına yönelik çabaların gösterilmesiyle birlikte faaliyetlerin vazgeçilmez unsuru olan insan faktörünün etkinliğinin yükseltilmesine yönelik düzenlemelerin yapılması gereklidir. İnsanın işe, işin insana uyumlaştırılması sağlanmalıdır. Böylece işgörenin fiziksel ve psikolojik sağlığı korunarak performansı arttırılacak ve bu düzenlemelere paralel olarak kurumsal etkinlik gerçekleşecektir459.

• Model Kaynaklı Müşteri Memnuniyet Oranı = Müşteri Memnuniyet Anketi Ürün geliştirme zamanını ve üretim maliyetlerini azaltma, kalite ve teslimat güvenilirliğini arttırma, müşteri memnuniyetini sağlama ve yeni müşteriler kazanma gibi

455 _{Savaş, ÖN. VER., s. 193.}

456 _{Kaplan ve Norton, ÖN. VER., s. 71.} 457 _{Erdil ve Kaya, ÖN. VER., s. 34.} 458 _{Kanat ve Güner, ÖN. VER., s. 280.}

459 _{İhsan Yüksel, Mustafa Kurt ve Mustafa Yüksel, (1997). “Hazır Giyim İmalatı Yapan İşletmelerin Ergonomik Açıdan}

koşullarla karşı karşıya kalan firmalar bilgi yönetim süreçlerini geliştirmektedir. Bilgiyi yönetmenin nihai amacı örgütsel düzeyde performansı arttırmaktır460.

Son dönemlerde hazır giyim firmalarında müşteri bilgisine önem verilmektedir. Organizasyonel bir varlık olarak müşteri bilgisi fiziksel varlığı olmayan ve rekabet avantajı sağlayan önemli bir kaynaktır. Sürekli olarak oluşturulan ve kullanılan müşteri bilgisi yüksek müşteri değeri oluşturmak için önemlidir. Üreticiler, müşterilerinden elde ettikleri bilgilerini sürekli güncellemeli, stratejilerini geliştirmede ve uygulamada kullanmalıdır461.

Kesimhane Bölümü: Bu bölümün amaçları; kesimhane kapasite kullanım

oranını arttırmak, kesilen model çeşidini fazlalaştırmak ve çalışan memnuniyet düzeyini arttırmak şeklinde tanımlanmıştır.

Kaliteli bir dikiş kaliteli bir kesim ile başlar. Hatalı yapılan kesim işlemi, dikiş ve ölçü hatalarına yol açar. Bu hatalar dikiş tamirlerine sebep olur ve dikişin ve zamanın verimini düşürür. Kesimhanede yapılan kontrol üretimin sürekli bir şekilde doğru ve hatasız olmasını sağlar. Gerçekleştirilen kontroller kumaş kesilmeden önce ve kesildikten sonra yapılır462.

Üretim işlemleri sırasında kesimhanede oluşan firelerin iki temel nedini vardır. Bunlar;

Grafik planlamadan kaynaklanan fireler
Serim Firesi

Grafik firesi

Planlamadan kaynaklanan firelerdir 463.

• Kesimhane Kapasite Kullanım Oranı = Kesim Miktarı / Kesimhane Kapasitesi x 100

İşletmelerde emek, sermaye, hammadde gibi temel üretim faktörlerinin yanında stratejik üstünlük sağlayacak zaman faktörü de ön plana çıkmıştır. Zaman faktörünün küresel pazarlarda bir rekabet unsuru olarak değerlendirilmesi işletmelerin üretim planlama ve yönetim faaliyetlerine zaman esaslı bir temel kazandırmıştır464.

460 _{Hasan Bülbül, “Bilgi Yönetim Modellerinin Üretim ve Firma Performansına Etkisi”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler} Enstitüsü Dergisi, 18, 2007, s. 163, 164.

461 _{Yeung, Lo, Yeung ve Cheng, ÖN. VER., s. 521.}

462 _{Mehmet Yakartepe, Nezihe Akpınar ve Zerrin Yakartepe, “Kesimhane ve Dikimhanelerde Yapılan Kalite Kontrol İşlemleri”,} Konfeksiyon Teknik, 2(14), 1995, s. 42.

463 _{Kalaoğlu ve Türktüzün, ÖN. VER., s. 78.} 464 _{Yücel ve Güner, ÖN. VER., s. 41.}

Hazır giyim sanayi 1970’lerden sonra kesim ve dikim zamanını kısaltan, malzeme kaybını en aza indiren, kaliteyi yükselten teknolojik yeniliklere yer vererek, lazer ışınlı kesim makineleri, kontrollü kesim araçları, bilgisayarlı uygulamalar ile hızlarını arttırmıştır465.

BSC sisteminde kesimhane bölümü kapasite kullanım oranını arttırma amacı için kesim miktarı / kesimhane kapasitesi x 100 formülü kullanılmıştır.

• Kesilen Model Çeşidi = Model Farklılığı

Hazır giyim sektöründe son dönemlerde yaşanan küresel krizler ve Çin etkisiyle, işletmeler model çeşitliliği fazla, kalite düzeyi yüksek ürünler sunarak rekabet etmeye çalışmaktadır. Modellerin diğer markalardan farklılığı, çeşitliliği ve pazara sunum hızı işletmelerin hedef müşterilerini tutmasını, yeni müşteriler kazanmasını ve tanınırlılığını arttıran faktörlerdir. Moda olgusu sonucunda tüketim hızı oldukça yüksek olan hazır giyim ürünlerinin farklı modellerde ilk olarak pazara sunulması işletme karlılığını sağlar. Bu açıdan modelhane bölümünde farklı modeller tasarlaması ve üretim süresinin hızlı bir şekilde tamamlanarak pazara sunulması kesim ve dikim hızına bağlıdır. Henüz tasarım ve numune aşamasındayken diğer markalar tarafından belirlenen modeller, ilk defa modeli oluşturan işlemelerden daha önce pazara sunulabilmekte, bu durumda ise yeni ürün geliştiren işletmelerin maliyeti yükselmektedir. Kesimhane bölümünde kesilen model çeşidini arttırmaya yönelik amacının ölçütü kesimdeki model farklılığıdır. Tek tip üretim yapan işletmelerde kesim hızı işlem alışkanlığı nedeniyle yüksektir. Belirlenen amaç, kesimhanenin farklı modellerdeki ürünlerin kesimini hızlı sürede tamamlamasını sağlayarak esnekliğini arttırmaktır.

• Çalışan Memnuniyet Oranı = Çalışan Memnuniyet Anketi

Bölümdeki işgören verimliliğini sağlamak amacıyla çalışan memnuniyetine önem verilmektedir. Çalışan memnuniyet düzeyi ise çalışan memnuniyet anketi ile ölçülmüştür.

Dikimhane Bölümü: Dikimhane bölümünün amaçları; üretim oranını arttırmak,

konfeksiyon üretim süresinin kısaltmak, kaliteyi, çalışan memnuniyet düzeyini ve kalite kaynaklı müşteri memnuniyetini arttırmak şeklindedir.

• Üretim Oranı = Üretim Adedi

İşletmelerde kârlılık artışı iki türlü elde edilmektedir. Birincisi üretim adetlerini yani çıktıları arttırmak, ikincisi ise aynı çıktı ile maliyetleri azaltmaktır. Bu nedenle işletmenin giderlerini azaltırken üretim adetlerini arttırmaya yönelik amacının başarısı üretim adedi ölçütü ile belirlenmiştir.

İşletmenin ana stratejisi üretim adetlerini arttırmaktır. Bu stratejiyle işletme daha fazla ürün ile daha çok müşteri kitlesine ulaşmayı, satışlarda artış sağlayarak kârlılık elde etmeyi hedeflemektedir.

• Kalite Düzeyi = Son Kalite Kontrolde Çıkan Hata Sayısı

1980’lerde rekabetin önemli bir boyutu olan kalite, günümüzde de önemini giderek arttırmaktadır. Güvenilir bir şekilde hatasız ürünler vermeyi başaramayan işletmeler rakip olma özelliklerini kaybetmektedir. Üretilen ürünlerin kalitesi, toplam üretim miktarındaki hatalı adetlerinin belirlenmesiyle ölçülebilir. Kalite ile ilgili diğer göstergeler müşteriler tarafından iade edilen ürünlerin sayısı, kalite ile ilgili şikâyetler ve satış sonrası şikâyetlerdir.

Üretimde ortaya çıkan hatalar ürün kalitesini ve üretim verimliliğini olumsuz yönde etkilemekte, üretim maliyetlerinin artmasına neden olmaktadır466.

Bir işletmenin uzun dönemde performansını etkileyen en önemli faktör ürünlerinin kalitesidir. Türk hazır giyim ürünlerinin ihracatında ortaya çıkan bazı problemler, hazır giyim ürünlerinde kalite kavramını önemli ve tartışılır bir konu haline getirmiştir. Üretimde kalite ve kalite kontrol faaliyetlerine üreticiler tarafından büyük önem verilmektedir467.

• Çalışan Memnuniyet Oranı = Çalışan Memnuniyet Anketi

İnsan ancak yeterli eğitim, öğrenim ve gelişmeden sonra değerli bir kaynak ve en önemli verimlilik etmeni olur. Verimlilik programlarının etkinliği işgücünün ve yöneticilerin kalitesine ve verimliliği arttırmaya katkıda bulunma isteklerine bağlıdır468.

Performans değerlendirme sürecinde işgören ve işletme çıkarlarının eş düzeyde uyumlu olarak gerçeklemesi gerekmektedir. İşletme ve işgörenin aynı anda memnun olmasını sağlamak için gerekli düzenlemeleri yapmanın yolu işletmeye ve işgörene geri bildirim sağlamaktan geçmektedir469.

466 _{Kaya ve Erdoğan, ÖN. VER., s. 135.}

467 _{Tuba Vural ve Nagihan Altıntaş, “Büyük Ölçekli Türk Hazır Giyim Firmalarında Kalite Anlayışının Değerlendirilmesi”, Tekstil} ve Konfeksiyon, 6(3), 1996, s. 209.

468 _{Gümüş, ÖN. VER., 1998a, s. 51.}

469 _{Oktay Yıldız, Metin Dağdeviren ve Tahsin Çetinyokuş, “Performans Değerlendirme Amaçlı Bir Karar Destek Sisteminin}

Bir örgütün kontrol edilebilmesi açısından geri bildirimin büyük önemi vardır. Bildirimler olmadan bireyler veya örgütler tehdit veya fırsatları tanımlayamamaktadır. Faaliyetlerdeki değerlendirmeler ışığında sürece yeni bilgiler girmekte, çalışanlar esneklik kazanarak kendini değişimlere adapte edebilmektedir. Değerlendirme aynı zamanda başarı veya başarısızlığın nedenlerinin derinlemesine analiz edilebilmesine fırsat vermektedir470.

• Kalite Kaynaklı Müşteri Memnuniyet Oranı = Müşteri Memnuniyet Anketi Müşteri memnuniyeti her işletmede başarı için anahtardır. Organizasyonlar müşteri memnuniyeti sağlamak ve küresel hazır giyim pazarlarında rekabet kazanmak için kalite gelişmelerine kendilerini adamıştır471.

Dikimhane bölümünün üretime yönelik kalite düzeyini müşteriler açısından belirlemek amacıyla müşteri memnuniyet anketi ölçüt olarak kullanılmıştır.

470 _{Kayabaşı ve Özdemir, ÖN. VER., s. 198, 199.} 471 _{Yeung, Lo, Yeung ve Cheng, ÖN. VER., s. 521.}

BSC sisteminin dört boyutu kapsamında belirlenen amaçlar ve ölçütler arasında stratejiye yönelik neden sonuç ilişkileri kurulmuştur. Amaçlar arasındaki ilişkilerinin belirlenmesi ve kurumsal stratejiye ulaşmak için işletmenin on beş aylık süre içinde nasıl bir yol takip edeceği strateji haritasında hikâyeleştirilmiştir.

FİNANSAL MÜŞTERİ İÇ SÜREÇLER ÖĞRENME VE GELİŞME Karlılık Düşük Maliyet Verimlilik Güvenilir Marka

İmajı İlişkilerin Atması Müşteriler ile

Müşteri Memnuniyeti Stokların Etkin Kullanımı Model Çeşidinde Artış Fason Üretim Miktarında Azalma Çalışan Başına Düşen Üretim Adedi Artışı Çalışan Sürekliliği Motive Olan Nitelikli İşgücü Üretim Süresinin Etkin Kullanımı

Şekil 7. Hazır Giyim İşletmesi Strateji Haritası

Strateji haritasında, işletmenin üretim adetlerini arttırmaya yönelik stratejisine ulaşmasını sağlayan amaçlar birbiri ile ilişkilendirilmiştir. Çalışan boyutundan finansal boyuta kadar işletmeyi stratejiye doğru götürecek yol haritası sunulmuştur. Buna göre işletmede çalışan sürekliliğinin olması, gerçekleştirilen faaliyetlerde tutarlılık ve standardizasyon sağlayacaktır. Tutarlı iç süreç işleyişi, işgörenin çalıştığı işyerinden ve işinden memnun olmasına neden olmaktadır. Çalıştığı ortamdan memnun olan çalışan ise işinden ayrılmak istemeyecektir. Özellikle işgücü potansiyeli yüksek olan hazır giyim

işletmelerinde çalışan transferleri oldukça yoğun yaşanmaktadır. Bu durum işletmeler için büyük sıkıntılar meydana getirmekte, özellikle stilist, modelist, bilgisayarlı kalıp uzmanı, makineci konusunda ani çalışan kaybı, işletmenin süreç işleyişini olumsuz yönde etkilemektedir. Örgüt olarak memnun işgörenlere sahip olmak, çalışan verimliğini beraberinde getirmektedir. Sürekli ve memnun çalışanlarla kişi başına düşen üretim adetleri de artmaktadır. Çalışan başına üretim adetleri arttığında ise, üretim süresinin etkin kullanımı, kaliteli üretim, verimlilik ve kârlılık sağlanmış olur. Üretim süresinin etkin kullanımı fason üretim adetlerinin azalmasına neden olmaktadır. İç kapasitenin etkin kullanımıyla kaliteli üretim sağlanarak ürün iade oranları azaltılacak ve güvenilir marka imajı oluşacaktır. Güvenilir marka imajı ve model çeşidinin fazlalaşması ile müşteri memnuniyeti artmaktadır. İç süreçler boyutunda yer alan stokların etkin kullanımına ilişkin amacın gerçekleşmesiyle, maliyetlerde azalma meydana gelerek, kârlılık ve verimlilik artışı yaşanacaktır. Müşterilerle ilişkilerin arttırılması müşteri memnuniyetini beraberinde getirecektir. Kaliteli ürün müşterilere yakın ilişkiler çerçevesinde sunulduğunda memnun müşteri kitlesi oluşarak satışlarda artış ve kârlılık meydana gelecektir. Satışlarda artış ölçütü tek başına ele alındığında doğru sonuçlar vermeyebilir. Bu amaçla tüm boyutlardaki amaçlar doğrultusunda finansal olarak giderlerde azalma, verimlilik ve kârlılık artışı hedeflenmektedir.

Kısacası, motive olan nitelikli çalışanların iç kapasitede üretim süresini etkin kullanarak model çeşitliliği fazla kaliteli üretim gerçekleştirmesi, ürün iade oranlarının azaltılmasını, müşteri memnuniyetinin ve ilişkilerinin geliştirilmesini, giderlerin azaltılmasını, verimlilik ve kârlılık artışını sağlayacaktır. Strateji kapsamında üretim adetleri arttırılarak, daha fazla müşteri kesimine ürün sunulması ve kârlılık artışı planlanarak yürütülmüştür.

5. Alt Problem: Balanced Scorecard uygulaması ile gerçekleştirilen