2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE ĠLGĠLĠ ARAġTIRMALAR
2.4. AYAKKABI YAPIMINDA KULLANILAN ARAÇ-GEREÇLER
Ayakkabı üretiminde makinelerin kullanımı arttıkça el aletlerine duyulan gereksinim azalmaktadır. Dolayısıyla geçmiĢte kullanılan birçok el aleti (kaçaburuk, ilinti tığı, patatir, makinata, patuma tığı vb.) günümüzde ortadan kalkmıĢtır.
Bugün ayakkabı üretiminde kullanılan belli baĢlı el aletlerini / araç- gereçlerini, kullanım aĢamalarına göre aĢağıdaki gibi sıralayabiliriz:
56
1) ÇeĢitli kurĢun kalemler(HB ve 2B grubu), bütün çizim iĢlemlerinde kurĢun kalem kullanılır.
ġekil 20 : KurĢun kalemler
2) Kesim bıçağı (falçata), sap ve ağız olmak üzere iki parçadan oluĢan ince, dar ve uzun bıçak sapının arka sivri ucu nokta koyma- iĢaretleme amaçlı kullanılan, özel maĢasına takılarak kullanılan ıstampa, montaj, saya vb. iĢlemlerinde kullanılır.
ġekil 21 : Kesim bıçağı
3) Üçgen eğe, bıçakları bilemek için kullanılan üç yüzeyli eğedir (Akalın vd., 1993, s.65) .
57
4) Masat, bıçağın eğelendikten sonra sürüldüğü ağaç saplı madeni alettir (Akalın vd., 1993, s.113) . Bıçağı keskinleĢtirmek için kullanılır.
ġekil 23 : Masat
5) Rolet(rulet), ıstampanın çıkarılması esnasında, modeli iĢaretlemeye yarayan diĢli çarktır (ÖtleĢ, 2006, s. 99).
ġekil 24 : Rolet (rulet)
6) Kesim lastiği, elde kesim iĢlemleri yapılırken kullanılan, plaka Ģeklindeki malzemedir(ÖtleĢ, 2006, s. 99).
58
7) Metal cetvel, modelcilikte genellikle çelik cetvel kullanılmaktadır. Cetvelin bir tarafı milimetrik diğer tarafı Ġngiliz ölçü sistemi olan inç sistemine göre düzenlenmiĢtir. Ölçme düzgün çizgiler çizmek için kullanılır(Megep, 2008, s. 6).
ġekil 26 : Metal cetvel
8) Pergel, modelcilik ve sayacılıkta kullanılan iki ucu sivri ölçüm aletidir(ÖtleĢ, 2006, s. 92).
ġekil 27 : Pergel
9) Açıölçer,
Istampalar üzerinde çeĢitli açıların ölçülmesi ve çizilmesinde
kullanılır
(Megep, 2008, s. 5).59
10) Mezura (ayakkabı mezurası), milimetrik sisteme göre düzenlenmiĢdiğertarafıFransız ve Ġngiliz ölçü sistemine göre düzenlenmiĢ ölçme aletine denir(Megep, 2008, s. 5).
ġekil 29 : Mezura
11) Kalıp, sayanın ayakkabı biçimini alabilmesi için, üzerine saya kaplanan, tahta, plastik ve metal malzemeden yapılan hacimsel katı modeldir(ÖtleĢ, 2006, s. 56).
ġekil 30 : Kalıp
12)Istampa(stampa) bandı, ıstampa çıkartılırken, kalıbın kaplandığı yumuĢak özel bandtır (ÖtleĢ, 2006, s. 50).
60
13) Silgi ve kalemtraĢ, çizim esnasında hatalar olduğunda silmek için silgi ve kalem uçlarını açmak için kullanılır kalemtraĢ kullanılır.
ġekil 32 : Silgi ve kalemtraĢ
14) Gönye,
Çizgi taĢıma ve düzgün çizgilerin çizilmesinde kullanılır.
ġekil 33 : Gönye
15) Istampa mukavvası, elde kesimde kullanılmak üzere, ıstampa yapımında kullanılan kalın, dayanıklı karton (ÖtleĢ, 2006, s.50).
ġekil 34 : Istampa mukavvası
16) Mandal, özellikle çok katlı emitasyon malzemelerinin kesiminde;malzemelerin kaymasını önlemek için kullanılan kıstırıcı alettir (ÖtleĢ, 2006, s.75).
61
17) Ağırlık, demir, pirinç, kurĢun gibi malzemelerden yapılan, deri zemin üzerinde kesim yapılırken ıstampanın kaymaması ve için hareket alanını rahatlatmak için kullanılır.
ġekil 35 : Ağırlık
18) GümüĢ kalem, kesim ustasının saya parçalarının bindirme ve dikiĢ yerlerini iĢaretlemek için kullandığı, silinince iz bırakmayan bir kalemdir (ÖtleĢ, 2006, s.46).
ġekil 36 : GümüĢ kalem
19) Kesim takozu, üzerinde kesim yapılan ve çabuk aĢınmayap bıçağı köreltmeyen özel plastikten yapılmıĢ kalın levhadır(ÖtleĢ, 2006, s.64).
20) Makas, kesim iĢlemlerinde, fazla olan iplerin temizlenmesinde kullanılır.
62
21) TıraĢ mermeri, sayacıların üzerinde tıraĢlama, çevirme ve yapıĢtırma yaptıkları dikdörtgen biçiminde kalın mermerdir(ÖtleĢ, 2006, s.64).
22) TraĢ bıçağı (falçata), imalatın her aĢamasında kullanılan, değiĢik Ģekillerdeki ince uzun bıçaktır(ÖtleĢ, 2006, s.37).
ġekil 38 : TraĢ bıçağı (falçata)
23) Sayacı çekici, sayacıların çevirme yapıĢtırma ve üsteleme iĢlerinde kullandıkları kısa saplı çekiçtir(ÖtleĢ, 2006, s.103).
ġekil 39 : Sayacı çekici
24) Çark zımba, bağ deliklerini açmak için kullanılan, çeĢitli çap ve büyüklükteki el zımbalarıdır(Akalın vd., 1993, s.50) .
63
25) Kapsül takma aleti, elde kol gücü ile yada makinede otomatik olarak, bağcık deliklerine kapsül takıp perçinleyen mekanik alettir(ÖtleĢ, 2006, s.59).
ġekil 41 : Kapsül takma aleti
26) Ġspirto ocağı, içinde alkol yakılarak kullanılan ısıtma aracıdır(ÖtleĢ, 2006, s.53). 27) Yakma aparatı tüp, yakarak temizleme iĢlerinde kullanılan tüptür.
ġekil 42 : Yakma aparatı tüp
28) Tanalya (Danalya), sayanın, elde kalıba çekilmesinde kullanılan, deriyi gerdirip çivi çakan, çekiçli ve diĢli kerpetendir(ÖtleĢ, 2006, s.28).
64
29) Kerpeten, çakılan çivileri sökmek için kullanılan el aletidir (ÖtleĢ, 2006, s.63).
ġekil 44 : Kerpeten
30) Raspa, bir tarafı balıksırtı bir tarafı düz diĢli, parmağı bastırılacak yerlerinde diĢ yoktur, sapsız, köseleyi törpüleyerek düzeltmeye yarayan alettir. Fora ve filo raspası olma üzere iki türü vardır(Akalın vd., 1993, s.113) .
ġekil 45 : Raspa
31) Filo bıçağı, iĢi bozmaması için saya ile temas eden ucu, içe doğru kıvrık olan ve ağzıenine açılmıĢ özel piyanta bıçağıdır (ÖtleĢ, 2006, s.38).
ġekil 46 : Filo bıçağı
32) Piyanta çarkı, piyantaya diĢ izi açmak için kullanılan el aletidir(ÖtleĢ, 2006, s.38). ince ve kalın uçlu çeĢitleri vardır.
65
33) Kanca, ayakkabıyı kalıptan çıkarmak için kullanılan ucu kıvrık “T” Ģeklindeki demir araçtır(Akalın vd., 1993, s.95) .
ġekil 47 : Kanca
34) Fora kaĢığı, ayakkabıyı kalıplamak için kullanılan, ağız kısmı kaĢıkĢeklinde ve sapının ucu kıvrık bir tür çekecektir(ÖtleĢ, 2006, s.40).
ġekil 48 : Fora kaĢığı
35) YapıĢtırıcı kabı, yapıĢtırıcının kurumaması için ağzı kapaklı özel bir kaptır.
ġekil 49 : YapıĢtırıcı kabı
36) YapıĢtırıcı sürme fırçası, yapıĢtırıcıyı sürmek için kullanılan fırçalardır.
66
37) Tırpan, düzgün yapıĢmayı sağlamak için, yüzeylerin pürüzlendirilmesini yapan metal diĢleri olan fırçadır (ÖtleĢ, 2006, s.118).
ġekil 51 : Tırpan
38) Çivi, ayakkabı imalatının bazı aĢamalarında (özellikle monta iĢleminde) kullanılan sivri uçlu metal malzemedir.
ġekil 52 : Çivi
39) DeğiĢik kalınlıkta zımparalar, kusurlu yerleri düzeltmek için kullanılr.
67
40) Freze bıçakları, piyanta kenarlarına istenilen Ģekil ve düzgünlüğü verebilmek için, dönen bir kasnak üzerine takılarak kullanılan yuvarlak keskin araçlardır(ÖtleĢ, 2006, s.42). 1) Fırçalar, freze iĢleminde temizleme yapmak için kullanılan fırçalardır.
ġekil 54 : Freze fırçaları
42) El fırçası, temizlenen ayakkabının boya ve cilası yapıldıktan sonra fırçalama yapmak için kullanılan alettir.
ġekil 55 : El fırçası
43) Sünger, ayakkabının temizlenme ve boyama iĢleminde kullanılan süner parçasıdır(ÖtleĢ, 2006, s.107).
68
44) Ped, hassas bölgeler ile ağrılı ve sorunlu yerlere konularak, ayak üzerinde ki Ģikayetleri en aza indiren, kauçuk türü yumuĢak destek malzemeleridir(ÖtleĢ, 2006, s.107).
ġekil 57 : Ped
45) Makine iğneleri, saya dikiminde kullanılan iplere ve deriye göre farklı kalınlıkta iğneler kullanılır.
ġekil 58 : Makine iğneleri
46) Ġpler, saya dikiminde naylon polyester karıĢımı iplikler kullanılır.
69
47) Poliüretan yapıĢtırıcılar, poliüretan kökenli malzemeleri birbirine yapıĢtırmak için kullanılan kristalize akıĢkan bir maddedir( ÖtleĢ, 2006, s. 95). Piyasada beyaz ilaç yada pürküm olarakta bilinir.
ġekil 60 : Poliüretan yapıĢtırıcı (pürküm)
48) Neopren yapıĢtırıcılar, sentetik kauçuk benzeri 2 klororbütadien polimerlerinin veya esas madde olarak klorobütadienli kopolimerlerinin genel ismidir. Ayakkabı sanayiinde çok geniĢ bir kullanıma sahiptir. Doğal kösele, salpa, süngerli, vardola yapıĢtırmada neopren kullanılır. Neopren piyasada “ilaç” yada “sarı ilaç” olarak adlandırılır ( Kastan, 2011, s.167).
ġekil 61 : Neopren
49) Solvent, uçucu bir maddedir. Bombe ve fort telasını yapıĢtırmadan önce yumuĢatmada kullanılan sonrasında sertleĢmeyi sağlayan malzemedir.
70
50) Taban astarı, montadan önce kalıbın tabanına çakılan doğal yada yapay malzemdir(Akalın vd., 1993, s.151) .
ġekil 63 : Taban astarı
51) Bel çeliği, ayakkabının bel kısmına, taban astarı ile kösele arasınakonulan ince uzun madeni malzemedir. Merdane ayakkabıda geniĢ zenne ayakkabıda dar bel çeliği kullanılır(Akalın vd., 1993, s.42) .
ġekil 64 : Bel çeliği
52) Bağcık, gambanın kulaklarını birleĢtirmek için kullanılan, Ģerit veya ip Ģeklinde olan malzemedir(ÖtleĢ, 2006, s.12).
71
53) Cila, deriyi parlatmak ve cildine canlılık vermek için kullanılan katı kremdir(ÖtleĢ, 2006, s.21).
ġekil 66 : Cila
54) Kompresör Pres makinesi, ayakkabı taban yapıĢtırma aĢamasında yüksek hava basıncı uygulayarak tabanın sağlam yapıĢmasını sağlayan makinedir.
ġekil 67 : Pres (Kompresör) makinesi
55) Deriler, saya ve astar yapımında kullanılır.
72
56) Freze makinesi, ayakkabıda taban altı ve kenarlarının, temizlenmesini, Ģekillendirmesini yapan, değiĢik özelliklekteki kasnakların bulunduğu makinedir(ÖtleĢ, 2006, s.42).
ġekil 69 : Freze makinesi
57) Saya dikiĢ makinesi, saya parçalarını yapıĢtırdıktan sonra dikiĢini atan makine cinsidir(ÖtleĢ, 2006, s.101).
ġekil 70 : Saya dikiĢ Makinesi
58) Motorlu fırça, ayakkabı üretim aĢamaları tamamlandıktan sonra taban vs. de kalan yapıĢtırıcı vb. kalıntıların temizlenmesinde kullanılan makinedir.
73
59) Kurutma fırını, kalıba çekilen sayann çabuk kuruyup kalıbın Ģeklini alabilmesi için, içinde ısıtıcı sistemi bulunan ve iĢin makinede kalma süresini zaman saati ile kontrol eden makidedir(ÖtleĢ, 2006, s.49).
ġekil 72 :Kurutma Fırını
60) ġok aktivite makinesi, yapıĢtırıcı sürülmüĢ yüzeylerin, yapıĢma özelliğini yeniden kazanmak ve kuvvetli bir yapıĢmayı sağlayabilme için kullanılan ısıl iĢlemli özel makinedir(ÖtleĢ, 2006, s.109).
74
61) Saya kesim makinesi, modeline uygun olarak özel hazırlanmıĢ çelik bıçaklar yardımıyla kesim yapılan makinedir(ÖtleĢ, 2006, s.101).
ġekil 74 : Saya kesim makinesi
62)Lateks sürme makinesi, sentetik veya tekstil malzemelerin arasına, ürünün daha kuvvetli olmasını sağlamak için latek sürmede kullanılan makinedir.
ġekil 75: Lateks sürme makinesi
62)Saya tıraĢ makinesi, saya parçalarının kenarlarını, istenilen kalınlık ve geniĢlilte incelten makinadır ( ÖtleĢ, 2006, s. 117).
75