Ayakkabı Üretiminde Deri

Üretilen bütün derilerin büyük bir kısmı ayakkabı üretiminde kullanılmaktadır. BaĢlangıçta sadece bitkisel sepi maddeleriyle ve buna uygun metotlarla üretilen ayakkabı yüzlük, astarlık ve taban derileri yerine giderek daha yüksek kaliteli, geniĢ ürün yelpazeli ve moda akımlarına uygun üretim metotları geliĢtirilmektedir. Esnek ayakkabıya doğru yönelen

18

moda akımlarıyla deri daha yumuĢak ve krom-kombine sepili olarak üretilmektedir. Finisaj özellikleri de büyük ölçüde değiĢikliğe uğramıĢtır. Perdah finisajlı dolgun ve tok tutumlu ayakkabı yüzlük (Rindbox, Boxcalf-Sığır, dana yüzlük deri) yerine ağırlıklı olarak binderlerin kullanıldığı finisaj geçmiĢtir. Burada ayrıca giderek artan oranda ayakkabı yüzlük deride tabii yüzey görünümü istekleri ön plana çıkmaktadır. YumuĢak deri tiplerine olan talep koyun ve kuzu derilerinin ayakkabı yüzlük deri üretiminde yer almaya baĢlamasını sağlamıĢtır.

Kullanım alanlarına göre özel beklentilerin artması yeni deri cinslerinin üretimini zorlamaktadır.

1. Ayakkabı Yüzlük Deri: Finisajları birbirinden çok farklı olan bu deri cinslerinde doğrudan test edilebilen özelliklere bağlı olarak grupların dağılımı esas alınmıĢtır. Burada yer alan testler ayakkabı üretimi ve kullanımında olduğu kadar bu sektöre deri üreten firmaların kalite kontrol sistemlerinde de dikkate alınabilir.

Ayakkabı üretiminde yüzlük deri için en önemli test lastometrede tesbit edilen “sırça esnekliği”dir. Buradan alınan sonuçlardan (Diğer testlerde de olduğu gibi), sadece derinin belirli alanlarda kullanılıp kullanılmayacağına dair veri sağlanmaz. Ayrıca önemli olan, öngörülen bir ayakkabı üretimi için mevcut olan derinin, sınır değerler de dikkate alınarak yeterli olup olmadığı bilgisi de sağlanır

Normal ve özel ayakkabılar için yüzlük deri esas itibariyle sığır ve dana derilerinden üretilmektedir. Dana derileri özel ayakkabı (Ģık, fantezi) ayakkabı üretiminde kullanılmaktadır. Günümüzde yumuĢak deri cinsleriyle daha geniĢ ayakkabılar üretilmektedir. Finisaj cinsi çok çeĢitlilik göstermekte ve anilin deriden hafif zımparalı deriye kadar geniĢ bir yelpaze oluĢturmaktadır.

At derileri de ayakkabı yüzlük olarak kullanılmaktadır. At derileri boyun ve sırt olarak iki ayrı kısımda iĢlenmektedir. At derilerinde aranan özellikler sığır derilerinde olduğu gibidir. At derilerinin kılları muhafaza edilerek kürk halinde de ayakkabı üretiminde kullanılmaktadır. At boyun derisinin sırça görünümü keçi derisini andırmaktadır, lif dokusu da keçi derisine yakın olduğu için chevreau (Ģevro) üretiminde kullanılmaktadır. Ayakkabı yüzlük çalıĢan koyun cinslerinde keçi derisine yakın lif dokusunda olan kı koyunları seçilmeli ve yırtılma dayanımına dikkat edilmelidir.

19

Moda ayakkabı yüzlük derilerden metalik finisajlı veya foli kaplı rugan deriler özel üretim için kullanılmaktadır (ToptaĢ, 1998, s. 237-247).

Havalı derilerden olmak üzere et tarafı zımparalanmıĢ sırçalı sığır derisi ve sığır yarma süet ayakkabı yüzlük olarak kullanılmaktadır. Nubuk derilerde de dana derisi tercih edilir. Sadece bitkisel sepilenmiĢ ağır ayakkabı yüzlük derilere geçiĢte su geçirmez deriler yer alır. Bu deriler yeterli yumuĢaklıkta, dolgun, deforme olmayan ve su geçirmez özelliktedir. Sugeçirmez deriler sağlam-sıkı lif yapılı sığır hammadde derilerinden üretilir. Vaketa, sadece bitkisel tanenlerle sepilenmiĢ ayakkabı yüzlük deridir ve yeterli yumuĢaklığa ve dolgunluğa sahip olmalıdır. Sandalet derisi de bitkisel tanenlerle sepilenmiĢ sığır derisinden üretilir.

Ayakkabı Astarlık Deri: Bu deri cinsinden beklenti büyük ölçüde, ayakkabının kullanımı sırasındaki davranıĢına etki eden ayak sıhhati açısından belirlenir. Derinin emiciliği su buharı alması ve hava geçirgenliği ön plandadır. Ayakkabı yüzlük deride yüzey özelliklerine göre belirlenen yüksek kalite değerleri astarlık deride yeterli değildir. Astarlık deri olarak hafif sığır ham derileri, dana, keçi ve koyun ham derileri kullanılabilir.

Sadece bitkisel sepi maddeleriyle sepileme tere dayanıklılık konusunda tek baĢına yeterli değildir. Ayakkabının uzun süreli kullanımında astarlık deri kararır ve sertleĢir.tere karĢı dayanımda reçine sepi maddeleriyle son sepileme yapılarak bir iyileĢtirme yapılabilir. Astarlık deriler natürel olarak kullanılabilirler. Ancak, moda nedeniyle çoğu zaman boyanmakta ve hatta fazla miktarda finisaj uygulanmaktadır. Ayakkabı astar derilik için büyük ölçüde koyun sırça yarması da kullanılmaktadır (ToptaĢ, 1998, s. 247-248).

3. Ayakkabı Tabanı Ġçin Deri: Ayakkabıya destek veren sıkı-dolgun yapılı, kullanım maksadı ve görevine uygun deri cinsleri ayakkabı tabanında kullanılmaktadır. Esas sepi cinsi bitkisel tanen esaslıdır. Seçilen sepi madddesi ve kullanım miktarına göre esnekten serte kadar tutumda deriler üretilir.

Burada yer alan belli baĢlı deri cinsleri; taban astarı, ara taban(fiyapa), kösele, kıyılık, gamba, ve topuk için kullanılan derilerdir.

Taban Astarı ve Ara Taban (fiyapa ) Derileri: taban astarı ayakkabının bütünü için önemli bir yapı elamanıdır. Belli baĢlı yapı tarzları ve günümüzde özellikle esnek köselelerin kullanımıyla iyi bir yapı sağlamlığı büyük önem taĢımaktadır. Taban astarına ayakkabının yüzü ve tabanı sabitleĢtirilir. Taban astarı ayakkabıya sağlam bir yapı

20

kazandırırken, kısa bir süre sonra ayakkabıya iyi bir yatak yatak oluĢturabilmelidir. Anlamlı özelliklerinden biriside ayak rutubetini alması ve ayakkabının kullanılmadı sürelerde de hızla geri vermesidir. Ayakkabı üretiminde öngörülen ayakkabı yapısına bağlı olarak, ayakkabının üst kısmının kapalılığı oranında taban astarı kalınlığının oluĢabilecek olan rutubeti alabilecek Ģekilde seçilmesine dikkat edilmelidir. Taban astarı derisi için bütün olarak ham deriler, boyun ve etek kısımları ve tola yarmaları kullanılır(ToptaĢ, 1998, s. 251).

Kösele: Kösele derisi alanında bitkisel tanenlerle sepilemenin muhafaza edilmesine rağmen, sepileme tarzı eskiye göre önemli ölçüde geliĢmeler göstermiĢtir. Aynı zamanda, yeni esnek ayakkabı tiplerindeki tasarımda görünür özelliklere uyumda sağlanmıĢtır. Bitkisel tanenlerle sepileme derinin Ģeklini muhafaza etmesi, tutumu, su geçirgenliğinin azalması gibi köselenin temel özelliklerini mümkün kılmaktadır.

Ayakkabı fabrikasyonunda kullanılan kösele grupları Ģu Ģekildedir;  Esnek, özellikle dikiĢe uygun kösele

 Sıkı-sert tutumlu kösele

 Esnek ve yapıĢtırmaya uygun kösele (ToptaĢ, 1998, s. 253)