Avrupa Birliği (AB)

1997 Amsterdam AntlaĢmasıyla sürdürülebilir kalkınma Avrupa Birliği (AB) politikalarının temel hedefi olarak belirlenmiĢtir (AB, 1997;1. Madde, sf. 7). Bu çerçevede, ilk AB Sürdürülebilir Kalkınma Stratejisi Haziran 2001‟de yapılan Göteborg Zirvesinde kabul edilmiĢtir (AB, 2001). Söz konusu strateji, iki ana bölümden oluĢmaktadır.

Birinci bölüm sürdürülmesi mümkün olmayan hususlara çözüm bulunmasını amaçlayan politika tedbirleri ve hedeflerden oluĢmaktadır. Bu bölümde aĢağıdaki alanlarda öncelikler belirlenmiĢtir:

 Ġklim değiĢikliği ile mücadele

 Sürdürülebilir ulaĢımın sağlanması

 Kimyasal maddelerin yol açtığı kirlenme, güvenli olmayan gıdalar ve bulaĢıcı hastalıklar gibi halk sağlığına yönelik tehditlerin ortadan kaldırılması

 Doğal kaynakların daha sorumlu bir Ģekilde yönetilmesi ve biyolojik çeĢitlilikteki azalma eğiliminin durdurulması

 Yoksulluk ve sosyal ayrımcılıkla mücadele edilmesi

 Nüfusun yaĢlanması ile ilgili sorunlara çözüm bulunması

Ġkinci bölüm Avrupa Birliği ekonomik, sosyal ve çevre politikalarının karĢılıklı olarak birbirlerini güçlendirmelerini sağlayan yeni bir yaklaĢım benimsenmesi gereği vurgulamaktadır. Bu amaçla, Avrupa Birliği Komisyonu her yeni politika önerisi oluĢturulmasında bir “etki değerlendirmesi” yapılması yükümlülüğünü getirmiĢtir. Ayrıca, sürdürülebilir kalkınmanın küresel boyutu vurgulanarak, AB‟nin baĢta geliĢmekte olan ülkeler olmak üzere tüm ülkelerin sürdürülebilir kalkınma sürecine ulaĢmalarına yardımcı olacak önemli katkılar yapabileceği vurgulanmıĢtır.

22

Stratejinin gerekleri doğrultusunda Avrupa Birliği, 6. Çerçeve Programında5

sürdürülebilir kalkınmayı temel amaç olarak benimsemiĢtir. Avrupa Birliğinin sürdürülebilir kalkınma uygulamaları Avrupa Çevre Ajansının (AÇA) çalıĢma programı dâhilinde yürütülmektedir. AÇA bu çerçevede 6. Çevre Eylem Programının (2002-2012) (AB, 2002a) ana tematik konuları olan; “iklim değiĢikliği”, “doğa ve biyolojik çeĢitlilik”, “insan sağlığı ve çevre”, “doğal kaynakların ve atıkların kullanımı/yönetimi” alanlarında sektörler arası etkileri de iliĢkilendirerek, bir dizi değerlendirme yapmaktadır. AÇA tarafından Avrupa‟nın çevre durumu ile ilgili kapsamlı senaryolar geliĢtirilmektedir.

2004‟te baĢlayan yoğun bir gözden geçirme süreci sonunda Avrupa Konseyi tarafından Haziran 2006‟da, AB için YenilenmiĢ Sürdürülebilir Kalkınma Stratejisi kabul edilmiĢtir (AB, 2006a). Ġlk stratejiyi (AB, 2001) temel alan bu yeni strateji, kaynakları verimli bir Ģekilde kullanan ve yöneten bir toplum oluĢturmak ve çevre koruma ile sosyal uyumu sağlayarak ekonominin ekolojik ve sosyal potansiyelinin artırmak yoluyla, mevcut ve gelecek nesillerin yaĢam kalitesi ile refahının sürekli iyileĢtirilmesini amaçlamaktadır. Yenilenen strateji, sürdürülmesi mümkün olmayan tüketim ve üretim biçimlerinin aĢamalı olarak değiĢtirilmesine yönelik politikaların bütünleĢik bir yaklaĢımla belirlenmesini gerektirmektedir. Ayrıca strateji, büyük ölçüde çevre ile ilgili olan yedi öncelikli konuda genel amaçları, hedefleri ve somut eylemleri ortaya koymaktadır. Bunlar:

 Ġklim değiĢikliği ve temiz enerji,

 Sürdürülebilir ulaĢım,

 Sürdürülebilir üretim ve tüketim,

 Halk sağlığı,

5 _{AB Çerçeve Programları, Avrupa Birliği‟nin bilimsel araĢtırma ve teknoloji geliĢtirme kapasitesini artırarak}

sosyal ve ekonomik kalkınmayı sağlamak amacıyla 1984 yılından bu yana yürütülen, çok uluslu araĢtırma ve teknoloji geliĢtirme projelerinin desteklendiği çok yıllı programlardır. 2002-2006 yıllarında yürürlükte olan 6. Çerçeve Programı‟nın temel hedefi de, Avrupa‟yı dünyanın en dinamik ve rekabet gücü en yüksek bilgi ekonomisi haline getirmeyi amaçlayan ERA (Avrupa AraĢtırma Alanı-European Research Area)‟nın gerçekleĢtirilmesine katkıda bulunmaktır. Sürdürülebilir Kalkınma, 6. Çerçeve Programı kapsamında öncelikli araĢtırma alanları arasında yer almıĢtır.

23

 Doğal kaynakların korunması ve yönetilmesi,

 Sosyal içerme, demografi ve göç ve

 Küresel yoksullukla mücadeledir.

Stratejide; eğitim, araĢtırma ve geliĢtirme ile kamu finansmanı, sürdürülebilir üretim ve tüketim biçimlerine geçiĢin kolaylaĢtırılması açısından önemli mekanizmalar olarak görülmektedir. AB 7. Çerçeve Programı 2007-20136_,

Avrupa‟daki araĢtırmaların yenilenen stratejinin Ar-Ge ihtiyacına karĢılayabilmek için tasarlanmıĢtır (AB, 2006b).

Stratejide yer alan sürdürülebilir kalkınmanın temel amaçları ile politika kılavuz ilkeleri Tablo 1.1 ve 1.2‟de yer almaktadır.

Tablo 1.1. AB Belgelerinde Sürdürülebilir Kalkınmanın Temel Amaçları

Amaç Alt amaçlar

Çevrenin korunması Bütün çeĢitliliği ile dünyanın yaĢamı destekleyici kapasitesini korumak Dünyanın doğal kaynaklarının kısıtlarını gözetmek

Çevre kalitesinin iyileĢtirilmesini ve yüksek düzeyde korunmasını güvence altına almak

Ekonomik büyüme ile çevrenin bozulması arasındaki bağlantıyı kırmak için çevre kirliliğini önlemek ve azaltmak

Sürdürülebilir üretim ve tüketimi teĢvik etmek

Sosyal hakkaniyet ve

sosyal içerme EĢit fırsatlar yaratan ve her türlü ayrımcılıkla mücadele eden, temel haklar ve kültürel çeĢitliliğe saygı duyan demokratik, bütünleĢtirici, sağlıklı, güvenli ve adil bir toplum yapısını teĢvik etmek

Ekonomik refah Yüksek yaĢam standartları sunan, Avrupa Birliği çapında tam ve yüksek kalitede istihdam sunabilen, refah düzeyi yüksek, yenilikçi, bilgiye dayanan, rekabetçi, eko-verimli bir ekonomiyi teĢvik etmek

Uluslararası

yükümlülüklerin yerine getirilmesi

Dünya çapında demokratik kurumların istikrarının barıĢ, güvenlik ve özgürlük temelinde kurulmasını ve savunulmasını desteklemek Sürdürülebilir kalkınmayı dünya çapında etkin olarak teĢvik etmek Avrupa Birliği‟nin iç ve dıĢ politikalarının küresel sürdürülebilir kalkınma ve uluslararası taahhütlerle uyumlu olmasını sağlamak Kaynak: AB, 2006a

6 _{2007-2013 yılları arasında uygulanacak olan 7. Çerçeve Programı araĢtırmayla ilgili tüm AB giriĢimlerini ortak}

bir çatı altında toplamayı hedeflemektedir. 7. Çerçeve Programı, Avrupa AraĢtırma Alanı‟nı kurmayı hedefleyen önceki Çerçeve Programı‟nın baĢarılarını daha ileriye götürmek ve Avrupa‟da bilgi temelli ekonomi ve toplumu inĢa etmek üzere oluĢturulmuĢtur.

24

Tablo 1.2. AB’de Sürdürülebilir Kalkınmanın Politika Kılavuz Ġlkeleri

Ġlke Açıklama

Temel hakların

korunması ve teĢviki Temel hakları destekleyerek, ayrımcılığın her Ģekliyle mücadele ederek ve dünya çapında yoksulluğun azaltılmasına katkı yaparak Ġnsanı Avrupa Birliği politikalarının merkezine koymak

Nesil içi ve nesiller-arası

hakkaniyet ġimdiki nesillerin ihtiyaçlarını, gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını Avrupa Birliği içerisinde veya baĢka bir yerde karĢılama becerisini tehdit etmeksizin gidermek.

Açık ve demokratik

toplum VatandaĢların bilgi ve yargıya eriĢim haklarının güvenceye almak Tüm ilgili tarafların ve gruplar için yeterli danıĢma ve katılım yolları geliĢtirmek

YurttaĢ katılımı YurttaĢların karar verme süreçlerine katılımını güçlendirmek

Sürdürülebilir kalkınma konusunda halkın eğitim ve bilinçlenmesini desteklemek. YurttaĢların çevre üzerindeki etkileri ve daha sürdürülebilir seçimler yapmalarına yönelik seçenekler hakkında bilgilendirmek.

Özel sektör ve diğer toplumsal paydaĢların katılımı

Sürdürülebilir üretim ve tüketime ulaĢmak üzere iĢbirliği ve ortak sorumlulukları canlandırmak için sosyal diyalogu, kurumsal sosyal sorumluluğu ve kamu-özel sektör ortaklıklarını geliĢtirmek.

Politikaların tutarlılığı

ve yönetiĢim Sürdürülebilir kalkınmaya katkılarını artırmak için tüm Avrupa Birliği politikaları ve yerel, bölgesel ve küresel eylemler arasında tutarlılığı desteklemek.

Politikaların

entegrasyonu Ekonomik, sosyal ve çevresel etkenlerin politikalarla entegrasyonunun tutarlı ve birbirlerini karĢılıklı olarak güçlendirici olması için dengeli etki değerlendirmesi ve paydaĢlara danıĢma gibi baĢarılı düzenleyici tedbirler kullanarak desteklemek

Mevcut en iyi bilgilerin

kullanılması Politikaları elde edilebilen en iyi bilgi temelinde geliĢtirmek, değerlendirmek ve uygulamak Politikaların ekonomik açıdan tutarlı ve maliyet etkin olmasını sağlamak

Önleyicilik

(Temkinlilik) ilkesi Nesnel bilimsel belirsizlik durumunda, insan sağlığı ve çevre üzerindeki olası zararlardan kaçınmak için önleyici bir yaklaĢım benimsemek ve önleyici tedbirler almak.

Kirleten öder ilkesi Üretim ve tüketim faaliyetlerinin gerçek maliyetlerinin topluma yansıtmak Ġnsan sağlığı ve çevre üzerinde oluĢturdukları hasarı kirletenlere ödetmek

Kaynak: AB, 2006a

Etkin uygulama için izlemenin önem taĢıması nedeniyle yenilenen strateji, güçlü bir yönetim döngüsünü içermektedir. Bu çerçevede, Avrupa Komisyonunca stratejinin gelecekteki aĢamalarında yönlendirme sağlayacağı düĢünülen ilerleme raporlarının her iki yılda bir hazırlanması öngörülmüĢtür.

AB üyeliği ve sürdürülebilir kalkınma stratejisi arasındaki doğrudan iliĢki nedeniyle, çevreye iliĢkin AB mevzuatına uyum sağlanması ve bu mevzuatın uygulanması Türkiye‟nin AB‟ye katılması ve sürdürülebilirlik hedefine ulaĢması bakımından büyük önem taĢımaktadır.