Hatice PAM‹R - Gunnar BRANDS
Hatay ‹li, Samanda¤ ve Antakya Merkez ilçelerinde Asi Vadisi’nin 3 büyük yerleflim alan›nda Asi Vadisi’nin Amik Ovas› ile kesiflti¤i noktada uzanan Antiokheia’da, Asi Vadisi’nin do¤u-güney yamaçlar›nda, Sabuniye ve Seleukeia Pieria’da (Har. 1) gerçeklefltirilmifltir.
Sabuniye Çal›flmalar›
K›y› çizgisinden 5 km. içerde Asi Nehri’nin kuzey yan›nda do¤al bir tepenin üzerinde uzanan Sabuniye 1936 y›l›nda ‹ngiliz arkeolog L. Woolley taraf›ndan kefl-fedilmifl, Al Mina kaz› çal›flmalar› s›ras›nda burada yap-t›¤› deneme amaçl› 3 sondaj kaz›s› gerçeklefltirilmifltir.
L. Woolley höyükteki yerleflimin Orta Tunç Ça¤›’nda bafllad›¤›n› ve Al Mina’ da faaliyet gösteren Yunanl›
kolonist ve tüccarlar taraf›ndan iskan edildi¤ini ileri sür-müfltür, ancak görüflleri bugün halen tart›fl›lmaktad›r.
1936 y›l›ndan sonra gözlerden uzak kalan Sabuniye’de 1999-2001, 2002, ve 2003 y›llar›nda yürütülen yüzey araflt›rmalar› sonucunda höyü¤ün yeri yeniden tespit edilmifl, yüzey buluntular› toplanarak de¤erlendirilmifl ve höyü¤ün topografik haritas› ç›kar›lm›flt›. Bu y›lki çal›fl-mada L. Woolley’ in 1936 y›l›nda araflt›rma amaçl› açt›¤›
sondaj çal›flmalar›ndan arta kalan 2 kesit profil ve tepe-nin ete¤inde ya¤mur ve erozyon nedeniyle aç›lm›fl bir kesitin çizim çal›flmalar› gerçeklefltirildi. Bu iki kesit üze-rindeki yüzey buluntular›n›n ilk genel de¤erlendirmesi,
Valley and the Amik Plain, at Sabuniye and at Seleu-cia Pieria (Map 1) on the east-south slopes of the Asi Valley.
Work at Sabuniye
Sabuniye is located on a natural hill on the north bank of Asi River, 5 km inland from the sea. The site was discovered by the British archaeologist L. Woolley in 1936 during his excavations at Al Mina and 3 sounding trenches were dug. L. Wooley claimed that the settle-ment at the mound began in the MBA and that it was inhabited by the Greek colonists and merchants active at Al Mina; however, his conclusions remain disputed.
Forgotten after 1936, Sabuniye was surveyed from 1999 to 2003 after it was re-identified, surface finds were col-lected and evaluated, and a topographic map of the mound was prepared. This year’s work included draw-ings of 2 trench profiles left from Woolley’s excavations and another profile formed by erosion and rainfall. The first general evaluation of the surface finds on these two profiles showed that settlement began in the LBA.
Among the surface finds, a cylindrical seal of soft white limestone, a Mitanni seal of the 14thcentury BC, numer-ous Cyprian white-slip wares (LBA II) and Late Mycen-aean pottery show that this mound had an important place in eastern Mediterranean trade.
Research to be carried out on the Sabuniye Höyü¤ü will further clarify whether the mound connecting the Amik Plain cultures with the Mediterranean and Aegean cul-tures developed as a commercial station or as a port city that was related to the contemporaneous Tell Atchana in the Amik Plain.
Work at Seleucia Pieria
Our work at Seleucia Pieria on the northern end of the Asi Delta included elevation drawings of the monumen-tal remains, the documentation of the burial chambers in the East Necropolis, geophysical surveys (geomagne-tometer and geo-radar) in order to identify any buried monumental remains in the area to the east of the inner harbour, and geodesic measurements in order to draw a map of the ancient city.
The elevation drawings of the architectural remains of the ancient city were initiated in 2002 and continued in 2004. The work carried out by architect S. Biçer cov-ered the ground plan and elevation drawings of the granary adjoining the inner harbour and the eastern pier of the outer harbour that is dated to the 4thcentury. The Harbour Gate, so-called in travel accounts since the Har. 1 / Map. 1
höyü¤ün Geç Tunç Ça¤›’ndan bafllayan bir yerleflime sahip oldu¤unu göstermektedir. Yüzey buluntular› ara-s›nda beyaz yumuflak kireçtafl›ndan silindir bir mühür,
‹.Ö. 14. yy. Mitanni mührü, önemli miktarda K›br›s beyaz astarl›lar› (Geç Tunç II) ve Geç Miken serami¤i höyü¤ün Do¤u Akdeniz ticareti içersinde önemli bir yere sahip oldu¤unu göstermektedir.
Sabuniye Höyü¤ü’nde yap›lacak araflt›rmalar Amik Ovas› ile Akdeniz ve Ege Kültürleri aras›nda ba¤lant›
noktas› oluflturan höyü¤ün, bir ticaret üssü mü yoksa Amik Ovas›’ndaki ça¤dafl› olan Tell Atçana ile iliflkili bir liman flehri olarak m› biçimlendi¤ini, daha iyi a盤a ç›karacakt›r.
Seleukia Pieria Çal›flmalar›
Asi Deltas›’n›n kuzey ucunda yer alan Seleucia Pieria’
da yüzey araflt›rmas› kapsam›nda çal›flmalar›m›z antik kentin an›tsal kal›nt›lar›n›n rölöve çizimleri, Do¤u Nek-ropol alan›ndaki mezar odalar›n›n belgelenmesi ve iç liman›n do¤usundaki alanda toprak alt›ndaki olas› an›t-sal kal›nt›lar›n tespitine yönelik jeofizik (jeomanye-tometre ve jeoradar) ve kentin antik yerleflim plan›n›n yap›lmas›na yönelik jeodezi ölçümleri olarak gerçek-lefltirilmifltir.
2002 y›l›nda bafllat›lan antik kentin mimari kal›nt›lar›-n›n rölöve çal›flmalar›na devam edilmifltir. Mimar S.
Biçer taraf›ndan yürütülen mimari rölöve çal›flmas›nda iç limana bitiflik tah›l ambar› olan Granarium ve kentin d›fl liman› olarak adland›r›lan 4. yy. liman›n›n ayakla-r›ndan do¤u aya¤›n plan ve kesit rölöveleri çizilmifltir.
18thcentury, which is a main gate with double towers, was cleaned of undergrowth and garbage, and its plan and elevations were prepared (Fig. 1). Documentation of the rock tombs in the necropoli also continued this year. In the East Necropolis, 25 rock-cut burial cham-bers and 1 sarcophagus were documented.
As it was the first year of the geophysical (geomagne-tometer and georadar) and geodesic surveys, the area, thought to be the agora, to the east of the inner harbour was selected for experimental purposes. The results of this one-day of work conducted by B. Ullrich and C. Meyer are very promising; therefore, we have decid-ed to continue it in 2005. Work to prepare the topo-graphic plan of the city was initiated by Prof. Dr. U.
Wefferling.
Upper Asi Valley and Harbiye Area
The Asi River leaves the Amik plain near the city centre of Antakya and passes by the Habibün Neccar Moun-tain and flows through a deep valley for 15 km before reaching the Asi Delta. The great portion of the valley bed was surveyed, beginning from the delta over previ-ous years. In 2004, the 8 km-long valley bed between the Harbiye area and Antakya city was surveyed, only on its eastern bank, starting from 0 level and reaching hills of 300 meters.
The starting point of the survey was Harbiye, ancient Daphne, which is located at an altitude of 180 m, about 8 km south of Antakya city, in the south of the Upper Asi Valley. The Antakya and Environs Research Group had YÜZEY ARAfiTIRMA RAPORLARI SURVEY REPORTS
Res. 1 / Fig. 1
Kentin an›tsal kal›nt›lar›ndan olan ve 18. yy.’dan itiba-ren seyahatnamelerde Liman Kap›s› olarak adland›r›lan çift kuleli ana kap›n›n içi bitki ve çöplerden ar›nd›r›larak rölöve ve kesit çal›flmas› yap›lm›flt›r (Res. 1). An›tsal kal›nt›lar›n›n bafll›calar›n› oluflturan nekropol alanlar›n-da kaya mezar an›tlar›n›n belgelenme çal›flmalar›na bu y›l da devam edilmifltir. Kentin do¤usunda uzanan Do¤u Nekropol olarak adland›rd›¤›m›z alanda toplam 25 adet kaya mezar odas›, 1 adet lahit mezar›n belgeleme çal›fl-mas› gerçeklefltirilmifltir.
Jeofizik (jeomanyetometre ve jeoradar) ve Jeodezi ölçüm çal›flmas›na ilk kez bu y›l bafllan›lmas› nedeniyle deneme amaçl› olarak seçilen iç liman›n do¤usundaki agora ya da pazar alan› olarak adland›r›lan alanda gerçeklefltirildi. B. Ullrich ve C. Meyer taraf›ndan ger-çeklefltirilen bir günlük çal›flman›n umut verici sonuçlar vermesi nedeniyle 2005 y›l› çal›flma döneminde bu çal›flman›n devam edilmesine karar verildi. Kentin topo-grafik yerleflim plan›n›n ç›kar›lmas›na yönelik olarak Prof.
Dr. U. Wefferling taraf›ndan çal›flmalar bafllat›lm›flt›r.
Yukar› Asi Vadisi ve Harbiye Mevkii
Asi Nehri, Antakya kent merkezinin yak›nlar›nda Amik Ovas› Düzlü¤ü’nün bitti¤i, Habib’in Neccar Da¤›’n›n bafllang›c›nda, ova düzlü¤ünü terk eder ve derin bir vadi yata¤›n›n içinden 15 km. kadar akt›ktan sonra Asi Deltas› düzlü¤üne ulafl›r. Önceki y›llarda vadi yata¤›n›n deltadan itibaren büyük bir k›sm› taranm›flt›. 2004 yüzey araflt›rmas› nehir yata¤›n›n do¤u taraf›nda, Harbiye Mev-kii’nden Antakya’ya kadar, yaklafl›k 8 km. uzunlu¤undaki
conducted sounding excavations at Harbiye from 1932 to 1939. Surveys were conducted in the Karyer and Yedi Sultan quarters of Harbiye, now a wide and modern settlement. 8 rock-cut burial chambers in a bad state of preservation, large blocks with profiles belonging to a monument scattered about and two monumental water-mills of the Noria type in the river bed, were document-ed (Fig. 2). Field surveys on the terraces yielddocument-ed few Hellenistic but numerous Roman and Late Roman surface finds.
As a result, small scale village and/or farm settlements based on an agrarian economy were identified in the valley bed as well as nearby rock-cut burial chambers, as at other sites surveyed in previous years. The finds collected from the Asi Valley bed and from Harbiye indicate the Hellenistic Period at the earliest.
Surveys in Antakya
The last site of our work in the 2004 season included the following surveys in Antakya: systematic surveys in order to identify the remains just outside the eastern fortifications; architectural work on the fortifications;
mapping work in order to draw the plan of the ancient city; and, geophysical measurements in order to identi-fy any buried remains.
The necropolis of the ancient city extends over the low hills to the east of the Habibün Neccar Mountain, east and northeast of the ancient city, and from outside the fortifications to Narl›ca at the beginning of the Amik Plain. Many rock-tombs are endangered, as this area is
Res. 2 / Fig. 2
vadi yata¤›n›n 0 noktas›ndan hafif yükselerek 300 m.’ye ulaflan tepeliklere kadar uzanan alan üzerinde yürütül-müfltür.
Araflt›rman›n bafllang›ç noktas› olan Harbiye, Hellenis-tik ve Roma Dönemi’ndeki ad›yla Daphne, Antakya’n›n yaklafl›k 8 km. kadar güneyinde, Yukar› Asi Vadisi’nin güney taraf›nda vadi yata¤›ndan itibaren alçak tepelerle yükselen tepenin üst k›sm›nda denizden yaklafl›k 180 m.
yüksekte uzanmaktad›r. Harbiye’de 1932-1939 y›llar›
aras›nda Antakya ve Çevresi Araflt›rmalar› Grubu tara-f›ndan yap›lm›fl olan sondaj kaz›lar› gerçeklefltirilmifltir.
Genifl, modern bir yerleflim içeren Harbiye’de araflt›r-ma, Karyer ve Yedi sultan Mahallesi’nde yürütülmüfl;
6 adet kayaya ifllenmifl ve oldukça tahrip olmufl kaya mezar odalar›, mimari bir an›ta ait profilli büyük boyut-lu mimari bloklar toprak yüzeyine da¤›lm›fl halde ve nehir yata¤›nda 2 adet Noria tipinde an›t de¤irmen belgelenmifltir (Res. 2). Teraslarda yap›lan yüzey tara-malar›nda az Hellenistik ancak bol miktarda Roma ve geç Roma yüzey buluntular› tespit edilmifltir.
Sonuç olarak, Vadi yata¤›nda tar›msal ekonomiye daya-nan küçük ölçekli küçük köy ve/veya çiftlik yerleflimleri tespit edilmifl, geçen y›llardaki bulunan yerleflimlerde oldu¤u gibi bu alan›n yak›nlar›nda kaya mezar odalar›
tespit edilmifltir. Asi Vadisi yata¤› ve Harbiye’de ele geçen buluntular en erken Hellenistik evreyi iflaret etmek-tedir.
Antakya Yüzey Araflt›rmas›
Çal›flma alan›m›z›n son yerleflimi olan Antakya’da yüzey araflt›rmas›, antik kentin do¤usunda flehir surlar›n›n hemen d›fl›ndaki kal›nt›lar›n tespitine yönelik sistematik yüzey taramas›, kentin flehir surlar› üzerinde mimari çal›flma ve antik kentin flehir plan›n›n ç›kar›lmas›na yöne-lik haritalama, toprak alt›nda var olmas› muhtemel mimari yap› kal›nt›lar›n›n tespitine yönelik olarak jeofi-zik ölçümleri gerçeklefltirilmifltir.
Antik kentin do¤u ve kuzeydo¤usunda uzanan, flehir surlar› d›fl›ndan Amik Ovas›’n›n bafllang›c›nda yer alan Narl›ca’ya kadar olan, Habibün Neccar Da¤›’n›n do¤u-sundaki alçak tepeler üzerinde antik kentin nekropol alan› uzanmaktad›r. Modern tahribat tehdidi alt›ndaki alan›n ayn› zamanda koruma s›n›rlar›n›n d›fl›nda olmas›
nedeniyle bir çok kaya mezar an›t› yok olma tehlikesi tafl›maktad›r. Bu nedenle bu alandaki tüm an›tlar›n ve mimari kal›nt›lar›n tespitine yönelik olarak yüzey araflt›r-mas› yürütülmüfltür. Bu çal›flma sonucunda kaya mezar odas›, nifl ve lahitten (teknesi kayaya oyulmufl yar›
ba¤›ml› lahit) oluflan toplam 120 adet kaya an›t› belge-lenmifltir.
not within the protection areas and is under threat.
Therefore, these surveys aimed to document and identi-fy all the monuments and architectural remains in this area. We managed to document 120 rock monuments including rock-cut burial chambers, niches and sarcoph-agi (semi-independent ones, whose basins are carved from the rock).
No systematic archaeological research has been con-ducted in Antakya following the archaeological work by Princeton University from 1932 to 1939. The settlement map of the ancient city has been mainly based on the ancient sources and the fortifications have been placed on the map accordingly. The work on the fortifications aims to identify the restorations of the city at various times, its expansion or shrinkage in certain periods and establish architectural and archaeological documenta-tion. This work will yield the history of the settlement/
city and the city map based on recovered archaeologi-cal data. For this purpose, a team under the direction of Prof. Dr. G. Brands initiated the photographic documen-tation of the fortifications, their architectural and techni-cal study, and made the preliminary drawings for a pre-liminary evaluation. For the first time, the previously YÜZEY ARAfiTIRMA RAPORLARI SURVEY REPORTS
Res. 3 / Fig. 3
1932-1939 y›llar› aras›nda Princeton Üniversitesi bafl-kanl›¤›nda yap›lan arkeolojik çal›flmalar›n d›fl›nda antik kente yönelik sistematik bir araflt›rma günümüze dek yap›lmam›fl, bugüne dek antik kentin yerleflim haritas›
büyük ölçüde antik kaynaklara dayand›r›larak yap›lm›fl ve kenti çevreleyen surlar bu bilgilere dayand›r›larak harita üzerinde yerlefltirilmifltir. fiehir Surlar› üzerinde yürütülen çal›flma ile kentin çeflitli evrelerde restorasyo-nu veya flehrin belirli dönemlerde genifllemesi ve/veya daralmas›na ba¤l› olarak yeniden infla edilen duvarlar›-n›n mimari ve arkeolojik bak›mdan incelenmesi amaç-lanm›flt›r. Bu çal›flma ile elde edilecek veriler yerleflim/
kent tarihini ayd›nlatacak, arkeolojik bilimsel verilere dayal› olarak kentin yerleflim plan›n› ç›kartacakt›r. Bu amaçla Prof. Dr. G. Brands baflkanl›¤›nda bir ekip kentin flehir surlar›n›n foto¤raflanarak, mimari ve teknik bak›m-dan inceleme ve taslak çizimleri ile ilk de¤erlendirilme çal›flmalar›n› gerçeklefltirmifltir. ‹lk kez kuzey flehir suru-nun bugüne kadar ulafl›lamayan noktalar›na belgeleme amaçl› ulafl›lm›fl ve foto¤raflama ve belgeleme çal›flmas›
yap›lm›flt›r. Habibün Neccar Da¤›’ndan do¤an Hac›
Kürüfl Deresi (antik Parmenius) üzerinde infla edilmifl olan su sisteminin bir parças› olan antik su bendi, günü-müzdeki ad› ile Demirkap›’n›n (Res. 3) foto¤raflama ve belgeleme çal›flmas› yap›ld›. fiehir Surlar› ve Demirkap›
üzerindeki, teknik ve mimari de¤erlendirmeler ve çizim çal›flmas› ile flehir surlar› üzerinde gelecek y›l yap›lacak olan mimari an›tlar›n fotogrametri destekli mimari çizim-leri için ön haz›rl›k çal›flmalar› gerçeklefltirilmifltir.
Antiokheia’n›n bilimsel standartlara uygun olarak flehir yerleflim plan›n›n ç›kar›lmas›na yönelik olarak Prof. Dr.
U. Weferling taraf›ndan kareleme esaslar›na dayal›
Leica RTK-GPS sistemi kullan›larak antik kal›nt›lar›n harita üzerine yerlefltirme çal›flmas› yap›ld›. Antik kentin toprak alt› yerleflim kal›nt›lar›n›n tespitine yönelik seçil-mifl 4 alanda jeomanyetometre ve jeoradar ölçümleri B. Ullrich ve C. Meyer taraf›ndan gerçeklefltirilmifltir.
inaccessible points of the north fortifications have been accessed and photographs were taken and evidence documented. The ancient water dam, today known as the Demirkap› (Fig. 3), on the ancient water system on the Hac› Kürüfl Creek (the ancient Parmenius), springing from the Habibün Neccar Mountain has been photo-graphed and drawings of it made. Technical and archi-tectural evaluations and drawings of the fortifications and of the Demirkap› were made. Preliminary and pre-paratory works were carried out for the architectural drawings, supplemented by photogrammetry of the monuments on the fortifications, to be carried out in the next season’s campaign.
Prof. Dr. U. Wefferling has mapped the ancient remains using a Leica RTK-GPS system based on gridding, in order to prepare a city map of Antiochia to scientific standards. Geomagnetometer and geo-radar measure-ments were made in four areas by B. Ullrich and C.
Meyer in order to identify possible buried remains.
Çal›flmalar bu y›l iki bölümden oluflmufltur: ‹lk bölüm araflt›rma alan›m›z›n Kemer’e kadar olan güney yar›s›-n›n ön araflt›rma ve incelemeleri, ikinci bölümde ise büyük yerleflimlerdeki çal›flmalar›m›z›n tamamlamaya dönük sürdürülmesidir. ‹lk bölümde Mnara, Kitanaura, Kosara, Kemer ve çevreleri, Hurma Tepesi, Hurma Ma¤a-ras›, Hurma Vadisi, Kocaköy, Dipsiz, Sar›su, Gökdere, Ares Kutsal Alan›, Akç›nar Mevkii, Minnetin Tepe olarak adland›r›lan yerlerde araflt›rmalar sürdürülmüfl, ikinci aflamada ise Neapolis, Kelbessos ve ‹n Önü yerleflim-lerinde önceki y›llarda bafllayan çal›flmalara devam edilmifltir. Afla¤›da sadece büyük yerleflimlerdeki çal›fl-malar ve gözlemler özetlenmifltir.
1. Etap (N. Çevik, S. Bulut, ‹. K›zgut, B. Özdilek) Marmara-Mnara (Minarike): Kavak Da¤›’nda kayal›k bir tepe ve eteklerindeki kal›nt›lardan oluflmaktad›r. Yer-leflimin bulundu¤u tepe denizden 1350 m. yüksektedir.
Önceki yay›nlarda farkl› lokalizasyonlar olmas›na karfl›n Patara Yol K›lavuz An›t›’n›n bulunuflundan sonra bura-n›n Marmara-Minarike oldu¤u do¤rulanm›flt›r. Tepenin do¤al ulafl›lmazl›¤› nedeniyle gerek duyulmad›¤›ndan sur kal›nt›lar›na rastlanmam›flt›r. Mimari elemanlar› tah-rip edilerek da¤›t›lm›fl tap›nana¤›n kal›nt›lar› içerisinde kabartma ve heykel parçalar› bulunmufltur. Yerleflimin en tepe noktas›nda, Kemer’e ve tüm Pamfilya denizine bakan konumda ilginç bir yap› görülür. 11 basamakl›
oturma s›ralar› düz ilerler. Ortalama 100 kifli kapasiteli-dir. Önde sadece düz bir platform vard›r. Oturma s›rala-r› denize dönük olarak tüm vadiye bakar. Bu platform güçlü bir teras duvar›yla oluflturulmufltur. Sahne binas›y-la ilgili hiçbir kal›nt› görülmedi¤i gibi yap›n›n çevresinde bir duvar da bulunmamaktad›r: Aç›kt›r. Afla¤›ya do¤ru inildi¤inde baflka yap›larla karfl›lafl›l›r. Bu kesimde ve karfl›da yükselen tepeci¤in kente bakan yüzünde mezar-lar bulunur. Yap›mezar-lar›, örgü teknikleri ve flehircilik aç›s›n-dan Minarike’ye, Hellenistik’ten beri polis statüsünde bir kent gözüyle bak›labilir.
Our surveys in 2004 were conducted in two stages. The first stage included a preliminary survey of our area towards the south to Kemer while the second stage aimed at the completion of the work initiated at the larg-er settlements. In the first stage, the following areas wlarg-ere surveyed: Mnara, Kitanaura, Kosara, Kemer and its envi-rons, Hurma Tepesi, the Hurma Cave, Hurma Valley, Kocaköy, Dipsiz, Sar›su, Gökdere, the Ares Sanctuary, the Akç›nar area and Minnetin Tepe. In the second stage, the work previously initiated at Neapolis, Kelbes-sos and in the ‹n Önü settlements were continued. The following is a summary of the work the and observa-tions obtained from only from larger settlements.
First Stage (N. Çevik, S. Bulut, ‹. Kuzgut,
First Stage (N. Çevik, S. Bulut, ‹. Kuzgut,