2. DİJİTAL AKTİVİZM
3.6. ARAŞTIRMANIN EVREN VE ÖRNEKLEMİ
Araştırma evreni, araştırma kapsamında üzerinde çalışılan ve birbirine benzer birimlerinden oluşan genel bir kümedir. Araştırma evreni sonlu ve sonsuz evren olarak ikiye ayrılmaktadır. Sonlu evren sayılabilir çoklukta birim içerirken sonsuz evren sonsuz sayıda birimden oluşmaktadır (Özmen, 1999: 26).
Bir araştırmanın evrenin tamamı üzerinde yapılması maliyet ve zaman açısından araştırmacıya sorun yaratabileceği gibi kimi zaman da evrendeki her birime ulaşmanın imkansızlığı sebebiyle bir birim topluluğu üzerinde çalışılmaktadır. Bu sebeplerle örneklem adı verilen ve evrenden belirli yöntemlerle seçilmiş birimlerin oluşturduğu topluluk üzerinde çalışılmaktadır (Özmen, 1999: 27). Örneklemde evreni temsil etme ölçütü aranmaktadır. Birkök (2011) örneklemi “istatistiksel olarak bütünü yansıtmaya yeterli seçilmiş araştırma unsurları” olarak tanımlamaktadır.
Bu araştırmanın evrenini Türkiye’deki dijital ekoloji aktivizmi katılımcıları (aktivistler ve dijital ağlardaki destekçiler) oluşturmaktadır. Ekoloji hareketinde yer alan kişiler ve gruplar farklı bölgelerde faaliyetlerini yürütürken ortak katılım noktaları toplumsal ağlar ve dijital aktivizmdir. STGM50 (Sivil Toplum Geliştirme
Merkezi) (2017) güncel veri tabanına göre Türkiye’de 731 organizasyon “çevre” alanında faaliyet göstermektedir. Ancak bu listede doğrudan çevre hareketi içerisinde yer almayan kuruluşlar da vardır. Bunların bir kısmı yerel kültür, sanat ve dayanışma
50 Avrupa Birliği Komisyonu’nca desteklenen, Ankara merkezli bir sivil toplum kuruluşu. Kuruluşun temel amaçları, Türkiye’de sivil toplumun güçlendirilmesi ve sivil toplum içerisinde demokrasinin güçlendirilmesidir. Kuruluş, 2015 yılında Türkiye’deki sivil toplumun dijital ortamlarda varlığını güçlendirme çalışmalarına da başlamıştır.
75
hareketleri içerisinde görülmektedir. Doğrudan ekoloji hareketi içerisinde bulunan bazı örgütlerin farklı temsilciliklerinin veri tabanında birden çok kez yer aldığı da görülmektedir. Örneğin, TEMA Vakfı 30 farklı temsilcilikle, Çevre Dostları Derneği ve Çevre Gönüllüleri Derneği ikişer farklı temsilcilikle listede bulunmaktadır. Diğer yandan STGM duyuru ve haberlerinde yer almasına karşın bu kapsamlı veri tabanında hem geleneksel hem dijital aktivizm yapan KOS, KİP gibi topluluklar yer almamaktadır.
Herhangi bir organizasyon veya derneğin içerisinde yer almayan – kimi zaman bu tür kuruluşların çalışmalarını destekleyen – bireysel ekoloji aktivistleri de vardır. Türkiye’deki ekoloji hareketine dair bu karmaşık hareket unsurları sebebiyle dolaylı olarak veya doğrudan ekolojik harekette yer alan kuruluşları sınıflandırma ihtiyacı duyulmuştur.
Tablo 1. Türkiye’deki Çevreci Hareketlerin Sınıflandırılması
Nohl (1994) Yeşiller, Köktenciler (Radikaller), Doğa ve Çevre Korumacılar, Sanayi ve Çevre Korumacıları
Keleş (1992) Salt Çevreciler, Gökkuşağı Tipi Çevreciler
Ural (1993) Bölgesel Düzeyde Ortaya Çıkan Yetersiz Bütçeli Hiçbir Kadroya Sahip Olmayan Gruplar, Kısmen Bir Büroya ve Yayınlara Sahip Üyelerinin Çalıştığı Gruplar
Özdemir (2005) Yeşiller, Radikal Çevreciler, Korumacılar Adem (2005) 1980 Öncesi Hareketler, 1980 Sonrası Hareketler
Atauz (2000) 1950 Öncesi-Seçkinci Hareketler Karakteri, 1950-80 Arası-Seçkinci Hareketler Karakteri, 1980 Sonrası-Kitlesel Karakter
Kaynak: Aygün, B. ve Şakacı, B. K. (2007). Türkiye’de çevre konusuna doğrudan odaklı çevreci
sivil toplum hareketleri ve çevresel yaklaşımları. 38. ICANAS (International Congress of Asian and North African Studies), ss. 155.
Tablo 1’de görüldüğü üzere farklı araştırmacılar ekoloji hareketine dair farklı sınıflandırmalar yapmıştır. Nohl’un (1994) yaklaşımında endüstri vurgusu dikkat çekmektedir. Nitekim bugünkü ekolojik yıkımda endüstriyel üretim ve tüketimin önemli bir payı olduğu yadsınamamaktadır. Keleş (1992) yalnızca çevre hareketi içerisinde yer alanlar ve çevre hareketinin yanında diğer toplumsal sorunlara da yönelenler olarak iki gruptan söz etmektedir. Ural (1993) profesyonellik ve bütçe bakımından bir ayrıma giderken Özdemir (2005) politikleşme sürecini göz önünde bulundurmaktadır. Adem (2005) ve Atauz (2000) ise hareketleri dönemsel olarak sınıflandırmaktadır (Nohl, 1994; Keleş, 1992; Ural, 1993; Özdemir, 2005; Adem, 2005 ve Atauz, 2000’den aktaran Aygün ve Şakacı, 2007: 154-155).
76
Ekoloji hareketlerinin daha iyi anlaşılması için yapılan bu gruplandırmaların hiçbirinde kullanılan veya bulunulan ortam veya teknolojiye dair bir sınıflandırma yapılmamıştır. Ancak bilhassa 1990’lı yıllarda yeni medya araç ve uygulamalarının “edinilebilir” düzeye kavuşması ile birlikte geleneksel, dijital ve hem geleneksel hem dijital ekoloji aktivizminden söz etmek mümkün hale gelmiştir.
Türkiye’de dijital ekoloji aktivizmi yapan topluluk ve kişilere dair kesin bir çerçeve çizmek zordur. Bu güçlükte sürekli artan dijital uygulama sayısı, kullanıcılar arasında hızla tutulan ve yayılan uygulama çeşitliliği ve kullanılan aracın teknolojisinin önemli payı vardır. Dolayısıyla sonlu olduğu bilinen bu çalışmanın evreninin birimlerinin değişmez olduğunu söylemek dijital ortamın doğası itibarı ile oldukça güçtür.
Nitel araştırmanın örnekleminin, aktif bir şekilde çevrimiçi içerik üreten, ekoloji ve toplumsal alandaki sokak hareketlerini örgütleyen ve yerel veya ülke çapındaki kolektif hareketlere destek veren gruplar ve aktivistlerden oluştuğu söylenebilse de örneklem, bölgesel mücadele veren topluluklar, yerel bir hareket topluluğu, belirli bir konuyu odağına alarak ekoloji hareketinde yer alan bir topluluktan oluşturmaktadır. Görüşme yapılan aktivistlere ise kar topu örneklem yöntemi ile erişilmiştir. Karadeniz İsyandadır Platformu (KİP), Kuzey Ormanları Savunması (KOS), Alakır Nehri Kardeşliği, Nükleer Karşıtı Platform’dan aktivistler örneklemde yer almaktadır. İlk olarak KOS’un fiziksel ortamda gerçekleşen haftalık forumuna araştırmacı kimliği ile katılınmış ve burada görüşmeci olmak için gönüllü olan aktivistlerden biri ile başlatılan görüşmelerde diğer görüşülenlere ulaşılmıştır.
KOS’un Facebook ağını (@kuzeyormanlarisavunmasi) 55 bin 702 kişi takip etmektedir.51 Twitter’da ise 66 bin takipçisi vardır52. Her iki hesabı da 2013 yılında kurulmuştur. Ayrıca kuzeyormanlari.org adresinde güncel ekoloji haber ve duyuruların yayımlandığı, farklı toplumsal hareketlere dair içeriklerin de yer aldığı 2014 yılında kurulmuş bir web sitesi de bulunmaktadır. Web sitesinde bazı haberlerin İngilizce olarak paylaşıldığı bir sayfa da etkindir. KOS, metin ve görsellerin yanı sıra video yoluyla mücadelelerini aktarmak için bir de Youtube
51 https://www.facebook.com/KuzeyOrmanlariSavunmasi (Erişim tarihi: 01.06.2019). 52https://twitter.com/kuzeyormanlari (Erişim tarihi: 01.06.2019).
77
kanalına53 sahiptir. Bu kanalın 224 abonesi varken kanal 2013 yılında açılmıştır.
Videolarda ise gerçekleştirdikleri/katıldıkları protestolar, basın açıklamaları ve doğanın yıkımı ile görüntüler yer almaktadır. KOS kendini “tüm hiyerarşileri reddeden”, “dönüşümlü görev dağılımını, moderasyonu ve sözcülüğü benimseyen” bir topluluk olarak tanımlamaktadır.
KİP’in 2009 yılında kurulan Facebook54 topluluk ağını yaklaşık 50 bin kişi
takip ederken Twitter’da @karadenizisyan55 hesabını 36 bin 200 kişi takip
etmektedir ve KİP’in Twitter hesabı 2010 yılından bu yana varlığını sürdürmektedir. Aynı zamanda, etkin bir şekilde yürütülen karadenizisyandadir.net web sitesinde ekolojik harekete dair güncel haberler yer almaktadır.
ANK, Facebook ve Twitter’da etkin olarak içerik üretmektedir. Antalya bölgesinde yer alan Alakır Vadisi’nin korumasına yönelik hukuki süreçleri başlatan ve ekoloji eylemlerine destek veren topluluğun Facebook topluluk hesabı56 2009
yılında açılmıştır ve Facebook’ta 37 bin 241 hesap ANK’yi takip etmektedir. @alakirinsesi57 hesap adı ile 2013 yılında dahil oldukları Twitter’da ise 14 bin 600
takipçileri bulunmaktadır. alakirinsesi.org isimli websitesinde Alakır Vadisi’ne dair haberleri paylaşılırken bir yandan da hareketin giderlerini karşıladıkları albümleri ile ilgili duyurular yer almaktadır. Alakır ekolojistlerinin kullandığı bir diğer toplumsal ağ web sitesi ise 2012 yılından beri aktif olan hesapları ile Youtube’dur. Youtube kanalı58 757 aboneye sahiptir ve bu kanalda katıldıkları eylemler, televizyon programları ve Alakır’daki yaşamlarına dair videolar yer almaktadır.
Nükleer Karşıtı Platform (NKP) ise diğer topluluklar gibi 8 bin 670 kişinin takip ettiği Facebook59 topluluk ağında ve Twitter’da farklı bölgesel hesaplarda
içerik üretmenin yanı sıra nukleerkarsitiplatform.org adresinde nükleer santral karşıtı eylemleri duyurmakta ve nükleerin tehlikelerine karşı bilgilendirici içerikler yayımlamaktadır. Türkiye’de 2010 yılında ilk nükleer santralin ülkenin güneyinde kurulmasına dair karar alınması ile birlikte bu hareket son yıllarda daha dikkat çekici
53https://www.youtube.com/channel/UCcR-vW-jSBo17plCCcT9QZQ (Erişim tarihi: 01.06.2019). 54https://tr-tr.facebook.com/karadenizisyandadir (Erişim tarihi: 01.06.2019).
55https://twitter.com/karadenizisyan (Erişim tarihi: 01.06.2019).
56https://www.facebook.com/alakirnehrikardesligi/ (Erişim tarihi: 01.06.2019). 57https://twitter.com/alakirinsesi (Erişim tarihi: 01.06.2019).
58https://www.youtube.com/channel/UC-vTmLZIHvd708de7EJ2xAQ (Erişim tarihi: 01.06.2019). 59https://tr-tr.facebook.com/nukleerkarsitiplatform (Erişim tarihi: 01.06.2019).
78
hale gelmiştir. Bununla birlikte yukarıda sözü edilen diğer topluluk hesaplarına göre daha az sayıda içerik üretmektedir.
Nicel çalışmada ise dijital ekoloji aktivistlerine ulaşmak için çeşitli ekoloji topluluk ve aktivistlerinden kullandıkları toplumsal ağlar üzerinden çevrimiçi anketi takipçi ve destekçileri ile paylaşmaları istenmiştir. Bu hesapların her biri, kendine özgü özelliklere sahip ancak – önemli bir ortak nokta olarak – dijital bilgi ve iletişim teknolojilerini ekoloji hareketinde kullanan birer alt küme olarak değerlendirilebilir. Dolayısıyla küme örnekleme yöntemi ile hem bu hesaplar için içerik üretenlere hem de takipçilerine ulaşılmaya çalışılmıştır. Anketi paylaşması istenen topluluklar Tablo 2’de görülmektedir.
79
Tablo 2. Nicel Araştırma Örneklemi ile İletişime Geçilen Aktivist ve Gruplar Topluluk veya kişi Erişilen toplumsal ağ ve çevrimiçi anketin paylaşım durumu
Yunuslara Özgürlük Platformu Twitter – Paylaşıldı.
Yeryüzüne Özgürlük Derneği E-posta grubu – Araştırmacı tarafından paylaşıldı. Dört Ayaklı Şehir E-posta grubu – Araştırmacı tarafından paylaşıldı. Genç Yeşiller E-posta grubu – Araştırmacı tarafından paylaşıldı. Alakır Nehri Kardeşliği Twitter – Paylaşıldı.
Üç Ekoloji Dergisi Twitter – Paylaşıldı. Greenpeace Ankara Twitter – Yanıt alınamadı. Hayvan Hakları İzleme Komitesi (HAKİM) Twitter – Paylaşıldı.
Yeşil Öfke Twitter – Paylaşıldı.
Küresel Çevre Derneği Twitter – Yanıt alınamadı. Su Hakkı Kampanyası Twitter – Yanıt alınamadı. İstanbul Kent Savunması Twitter – Yanıt alınamadı. Yeryüzü Derneği Twitter – Yanıt alınamadı. Karadeniz İsyandadır Platformu
Twitter/Facebook – Bazı aktivistler kişiler ağlarında paylaştı. WhatsApp grubunda paylaşıldı.
Bisikletli Ulaşım Twitter/Facebook – Paylaşıldı. Kuzey Ormanları Savunması Twitter – Paylaşıldı.
Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği Facebook – Paylaşım yapılamayacağı bildirildi. Nükleer Karşıtı Platform Facebook – Bazı aktivistler kişiler ağlarında paylaştı.
Gaia Dergi Facebook – Paylaşıldı.
Ekolojik Yaşam Bisiklet Derneği Facebook – Paylaşıldı. Yeşil Direniş / Ekoloji ve Yaşam Gazetesi Facebook – Paylaşıldı. Özge Özpirinçci Twitter – Paylaşıldı.
Pangea Ekoloji Facebook – Paylaşıldı.
Hacettepe Üniversitesi Ekoloji Grubu Facebook – Yanıt alınamadı. İTÜ Ekoloji Kulübü Facebook – Yanıt alınamadı. Doğanın Çocukları Facebook – Paylaşıldı. Kocaeli Çevre Savunması Facebook – Paylaşıldı. Oyunu Doğaya Verenler Facebook – Yanıt alınamadı.
Çalışan Vegan Facebook – Paylaşım yapılamayacağı bildirildi.
Veganİstanbul Facebook – Paylaşıldı.
SNKP Facebook – Bazı aktivistler kişiler ağlarında paylaştı.
Boğazpınar Köyü HES Karşıtı Platform Facebook – Yanıt alınamadı. Ekşi Duyuru Araştırmacı tarafından paylaşıldı. Kadıköy Kent Dayanışması Facebook – Dayanışma Koordinasyon’da
paylaşıldı.
Mersin Nükleer Karşıtları Facebook – Bazı aktivistler kişiler ağlarında paylaştı. Yeşil Artvin Derneği Facebook – Bazı aktivistler kişiler ağlarında paylaştı.
80