Arama Yapılacak Yer:

C M K ' n ı n 116 ve 117. maddelerinde kişilerin konutları, iş yerleri, üstleri, eşyaları ve bu kişilere ait diğer yerlerin aranabileceği belirtilmiştir.

2.1. Konut Araması:

123

Konut kavramı kişinin fiilen oturduğu yeri ifade etmektedir^{1 2 3}. Burada ikamet yerine konut kavramının öngörülmesi yerinde olmuştur. Zira ikametgâh bir kişinin sürekli olarak yerleşmek niyetiyle ve fiilen bulunduğu yeri ifade etmektedir ki bu kavramın kabul edilmesi arama açısından konut dokunulmazlığı hakkının alanını daraltır. K o n u t u n fiilen kullanılıyor olması yeterlidir, yoksa bu kullanmanın hukuka aykırı olması önemli değildir. Örneğin işgal suretiyle yaşanmakta olan bir kulübe de

1 2 2 AYDIN; a.g.e. ; s. 58.

1 2 3 ÖZBEK, KANBUR, D O Ğ A N , B A C A K S I Z , T E P E ; a.g.e. ; s. 336.

konut sayılır. Konut diğer bir tanıma göre ; etrafı çevrili, üstü örtülü olan ve barınma,

124

gece dinlenmesi veya oturmak amacıyla kullanılan yerlerdir. K o n u t u n devamlı veya geçici olarak kullanılmasının bir önemi yoktur. Mutlaka gece yatısına tahsis edilmiş olması gerekmez. Aynı zamanda mutlaka taşınmaz olması da gerekmez.

Örneğin çadır veya karavan da konut olabilecektir. Bununla birlikte terk edilmiş bir eve girmek teknik anlamda bir muhatap olmadığından arama sayılmayacağı gibi sokaktaki araba da konut sayılmaz. Müştemilat konut kavramına dâhildir. Önemli olan müştemilatın konutla bağlantılı veya konutla müşterek olarak inşa edilmiş olmasıdır. Örneğin kiler, bodrum, garaj, bahçe, depo gibi. Müştemilat dış dünyadan belirli işaretlerle ayrılan ve rıza dışında girildiğinde konuttakilerin huzur ve

sükûnunun bozulduğu yerlerdir. Bir yerin konut sayılabilmesi için de bu şekilde dış dünyadan belirli işaretlerle ayırmaya yönelik bir tahsis gereklidir. Bu tahsis iradesi sürekli ve anlaşılabilir olmalıdır. Bir kişinin birden fazla konutu varsa bu yerlerin fiilen yaşanmaya tahsis edilmiş ve sürekli bir nitelik göstermesi halinde her biri

125

konuttur . Konut dokunulmazlığı hakkıyla korunmak istenen kişinin mülkiyet hakkından çok kişilerin özel yaşamları olduğundan konut kavramının geniş tutulması gerekmektedir. Dolayısıyla sadece ev kavramı özel hayatı karşılamadığından kişinin özel yaşamını devam ettirdiği her yer konut sayılabilir.

2 . 2 . İş Yeri Araması:

İş K a n u n u ' n u n 2. maddesine göre işveren tarafından mal veya hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile işçinin birlikte örgütlendiği birime iş yeri denir. Diğer bir tanıma göre ise iş yeri kişinin mesleki faaliyetlerini sürdürdüğü yerler ile bunların eklentilerini ifade eder. Örneğin fabrika iş yeri ise ürün tanıtma salonu da eklentisidir1 2 6. İş yeri kavramının söz konusu olabilmesi için faaliyetin devamlılık göstermesi zorunludur ancak geçimin sağlanması amacıyla

127

kazanç elde edilmesi şart değildir . İş yerleri kural olarak taşınmazlardan oluşur

ŞAFAK, BIÇAK; a.g.e. ; s. 168.

ÖZBEK, KANBUR, D O Ğ A N , B A C A K S I Z , T E P E ; a.g.e. ; s. 336, 337.

ancak örneğin bir minibüs aynı zamanda yiyecek ve içecek satmak için kullanılıyorsa

1 2 8

iş yeri sayılmalıdır^{1 2 8}.

2.3. Konut ve İşyeri Dışında Diğer Yerlerin Araması:

C M K ' n ı n 116. maddesinde bahsi geçen "diğer yerler" ise yukarıda bahsettiğimiz konut ve iş yeri kavramına dâhil olmayan özel mülkiyete ait yerlerdir.

Bu yerler ancak taşınmaz olabilir. Bir bina ile fiziksel bağlantısının olması gerekmez.

Aynen konut ve müştemilat kavramlarında olduğu gibi bu yerlerin de özel mülkiyete dâhil olduğuna dair tahsis iradesi bulunmalıdır. B u n u n için de fiziksel olarak

129

engellerle çevrilmiş olması gerekir1 2 9. H e n ü z taşınılmamış yeni inşa edilmiş bir ev, ardiye, samanlık gibi yerler buna örnek olarak gösterilebilir. İnfaz kurumları da diğer yerlerden sayılırlar ancak buralardaki aramalar İnfaz K a n u n u ' n u n 36. maddesine göre yapılır1 3 0.

2.4. Üst Araması:

Üst araması kişinin üzerindeki elbiseler içinde veya altında, kişinin vücudu üzerinde ve doğal vücut boşluklarında, tıbbi araçlar kullanılmaksızın gözle ve elle

1 3 1

yapılan delil araştırmasıdır . Üst araması yapılırken kişinin vücut bütünlüğüne, ar ve hayâ duygularına saygı gösterilmelidir. Üst araması kural olarak kıyafetlerin üzerinden elle yoklama şeklinde yapılır ancak aramanın amacına başka şekilde ulaşılamıyorsa veya kıyafetlerin altında da delil elde edileceğine dair makul şüphe

1 3 2

varsa arama giysiler çıkartılmak suretiyle de yapılabilir . Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği'nin 28. maddesi çıplak üst aramasını detaylı şekilde düzenlemiştir. Buna göre çıplak üst araması aranacak kişinin hem cinsi tarafından u t a n m a duygusunu en az ihlal edecek şekilde m ü m k ü n olan en kısa sürede yapılacaktır. Ayrıca üst araması mümkünse elektromanyetik cihazlarla, değilse beş

ÖZBEK, KANBUR, D O Ğ A N , B A C A K S I Z , T E P E ; a.g.e. ; s. 337 ÖZBEK, Veli Özer; Ceza M u h a k e m e s i H u k u k u ; Ankara 2006; s. 320.

ÖZBEK, KANBUR, D O Ğ A N , B A C A K S I Z , T E P E ; a.g.e. ; s. 3 3 8 . Ş A H İ N ; a.g.e; s. 246.

A K S O Y ; a.g.e. ; s. 59.

duyu organı ile yapılacaktır. Arama kararı ve emri gerekmeden yapılabilecek üst

1 3 3

aramalarını yukarıda belirtmiştik1 3 3. Bu durumlar herhangi bir karar veya emir olmadan kişi özgürlüklerine yapılan müdahale niteliğinde olduğundan m ü m k ü n olduğunca keyfilikten uzak ve hukuka uygun şekilde yapılmalıdır. Kişinin üstünün aranması bedenine müdahale anlamına gelmemektedir. Örneğin üstü aranacak şüphelinin küçük boyuttaki suç delilini yuttuğu anlaşılırsa bu durumda arama değil C M K ' n ı n 75. maddesi kapsamında bedenden örnek alınması tedbirine başvurulacaktır. Kişinin üstü aranırken vücut tamlığına saygı gösterilmelidir. Bu nedenle üst aramasında kişinin rızası dışında saç ve sakal kestirmek, ilaç şırınga etmek m ü m k ü n değildir. Bu işlemler de beden muayenesi tedbirleriyle gerçekleştirilmelidir1 3 4.

Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği'nin 30/7. maddesine göre konutta veya işyerinde yapılacak bir arama sırasında orada bulunan kişilerin üstü gerek

135

güvenlik gerekse de suç delillerinin elde edilmesi amacıyla aranabilir1 3 5. Ancak bu aramada bile şüphe açısından aramaya maruz kalan kişinin sıfatına göre C M K ' n ı n 116 ve 117. maddelerindeki şartlar dikkate alınmalıdır1 3 6. Yönetmeliğin aynı maddesinin 8. fıkrasına göre arama, bulunması istenen şeyin boyutu ve niteliği göz önüne alınarak, amaca ulaşmak için gerekli olan ölçüde gerçekleştirilir. Kişilerin üzerinde aramaya konu olan eşyanın bulundurulması m ü m k ü n değilse ve güvenlik açısından da bir şüphe söz konusu değilse üstte arama yapılması hukuka aykırıdır.

Burada bahsedilen arama işlemi adli arama niteliğinden çok kolluğun alması gereken tedbir niteliğindedir.

2.5. Kişilerin Eşyaları Üzerinde Arama:

Bu başlık altında son olarak üzerinde duracağımız konu kişilerin eşyaları üzerinde yapılacak aramadır. Maddi varlığı olan, taşınabilir ve delil niteliğindeki her

şey aramanın konusunu oluşturan eşyadır. Eşyanın mutlaka aranacak kişinin

1 3 3 Bkz. s. 60 vd.

1 3 4 ÖZBEK, KANBUR, D O Ğ A N , B A C A K S I Z , T E P E ; a.g.e. ; s. 3 4 1 .

1 3 5 K U N T E R , Y E N İ S E Y , N U H O Ğ L U ; a.g.e. ; s. 1 0 8 1 , 1082.

1 3 6 ÖZBEK, Veli Özer; Ceza M u h a k e m e s i H u k u k u ; Ankara 2006; s. 325.

mülkiyetinde olması gerekmez, hâkimiyetinde bulunması yeterlidir. Dolayısıyla emanetçideki eşya da aranabilir. C M K ' da açık bir hüküm bulunmamasına rağmen Adli ve Önleme Aramaları Yönetmeliği'nin 5. maddesinde kişilerin araçlarının da aranacağı düzenlenmiştir. Her türlü nakil araçları da taşınabilir eşya olduğundan

137

aranabilecektir . Eşyalarla ilgili dikkat edilmesi gereken durum daha önce de bahsedildiği gibi işlemin arama sayılabilmesi için özel hayata müdahale edilip

1 3 8

edilmediğinin belirlenmesi gerektiğidir^{1 3 8}. Eşyanın terk edilmiş olması halinde terk edilen eşya üzerinde yapılacak incelemeler teknik anlamda arama sayılmayacaktır.

Çünkü bu eşyalarla ilgili özel hayat beklentisi yoktur. Örneğin apartmanın dışına bırakılan çöplerle ilgili incelemelerde olduğu gibi. Ayrıca örneğin park yasağı olan bir yerde devlet müdahalesinin öngörülebileceği şekilde bırakılan aracın çekilmesi ve

139

götürüldüğü yerde incelenmesi de arama sayılmayacaktır .