“Arafat”177, Mekke’nin 25 km. güney doğusunda ova görü-nümünde düz bir alan›n ad›d›r. Doğu, kuzey ve güneyi dağlarla çevrilidir.
Hz. Adem ile Havva’n›n cennetten indirildikten sonra buluş-tuklar› yere “Arafat”, buluşbuluş-tuklar› güne “arefe” denilmiştir.178
Arafat, H›ll bölgesinde Harem s›n›rlar› d›ş›nda kal›r. Harem s›n›r› ile Arafat aras›nda Urene vadisi, Arafat’›n ortas›nda “Ce-bel-i Rahme” (rahmet dağ›), bat›s›nda Nemîre Mescidi vard›r.
Günümüzde Arafat, ağaçland›r›lm›ş ve dokuz oto yol ile Müzde-life’ye bağlanm›şt›r
Hacc›n aslî rüknü olan vakfe, Arafat’ta yap›l›r.
Sözlükte belirli bir yerde bir süre kalmak anlam›na gelen
“vakfe”; bir hac terimi olarak, hac yapma niyetiyle ihrama gir-miş olan bir kimsenin Zîlhicce ay›n›n 9. günü zevalden sonra Arafat’ta bir müddet kalmas› demektir.
Arafat vakfesi yap›lmadan hac ibadeti yerine getirilmiş ol-maz. Şu âyetler, Arafat vakfesine işaret etmektedir:
“Arafat’tan ayr›l›p (Müzdelife’ye) ak›n edînce Meş’ari Haramda Allah’› an›n”.179
ِماَﺮَ ْﳊا ِﺮَﻌ ْﺸَْﳌا َﺪْﻨِﻋ َ ا اوُﺮُﻛْذﺎَﻓ ٍتﺎَﻓَﺮَﻋ ْﻦِﻣ ْﻢُﺘ ْﻀَﻓَا اَذِﺎَﻓ
177 Arafat kelimesi sözlükte; bilme, anlama ve tan›ma anlamlar›ndaki “a-r-f”
kökünden türemiştir.
178 Kurtubî, II, 415.
179 Bakara, 2/198.
“Sonra insanlar›n ak›n ettiği yerden (Arafat’tan) siz de ak›n edin…”180
Kureyşliler daha önceleri Müzdelife’de vakfe yaparlar, Ha-rem ehli olduklar› gerekçesiyle Arafat vakfesi yapmazlard›.181 Yüce Allah bu âyet ile Arafat’ta vakfe yap›lmas›n› kesin olarak emretmiştir. Peygamberimiz (a.s) da “Hac, Arafat’t›r”
buyurmuştur.182 ُﺔَﻓَﺮَﻋ ﱡﺞَ ْﳊَا
ُسﺎﱠﻨﻟا َضﺎَﻓَا ُﺚْﻴَﺣ ْﻦِﻣ اﻮ ُﻀﻴ ' ﻓَا ﱠﻢُﺛ
180 Bakara, 2/199.
181 Müslim, Hac, 151-152. I, 893-894. Kâsânî, II, 125.
182 Nesâî, Menâsikü’l-hacc›, 203. V, 256. İbn Mâce, Menâsik, 57.
II, 1003. Tirmizî’nin rivayeti
“Hac, Arafat’t›r, hac Arafat’t›r, hac Arafat’t›r” şeklindedir. Tirmizî, Tef-sîr, 3. V, 214. Ebû Dâvûd’un rivayeti ise,
“Hac Arafat günüdür” şeklindedir. Menasik, 69. II, 485.
َﺔَﻓَﺮَﻋ ُمْﻮَﻳ ﱡﺞَ ْﳊَا
Vتﺎَﻓَﺮَﻋ ﱡﺞَ ْﳊَا Vتﺎَﻓَﺮَﻋ ﱡﺞَ ْﳊَا Vتﺎَﻓَﺮَﻋ ﱡﺞَ ْﳊَا
Vتﺎَﻓَﺮَﻋ ﱡﺞَ ْﳊَا
Vakfe’nin hacc›n rüknü olduğu konusunda ümmetin icma›
has›l olmuştur.183
Arafat vakfesinin şartlar›, vacipleri, sünnet ve müstehaplar›
vard›r.
1. Arafat Vakfesinin Rüknü
Arafat vakfesinin bir rüknü vard›r, o da Arafat s›n›rlar› içeri-sinde belirlenen zaman diliminde k›sa bir süre bulunmakt›r.
Bir kimse ihraml› olarak belirlenen zaman dilimi içerisinde bilerek veya bilmeyerek, uyan›k veya uyuyarak, ay›k veya bay-g›n olarak, oturarak, yürüyerek veya vas›ta içerisinde, abdestli veya abdestsiz, cünüp, adetli ve loğusal›, niyetli veya niyetsiz k›-sa bir süre Arafat’ta bulunk›-sa vakfe yapm›ş olur.
2. Arafat Vakfesinin Geçerli Olmas›n›n Şartlar›
Arafat vakfesinin geçerli olmas›n›n üç şart› vard›r:
a) Hac için ihrama girmiş olmak
b) Vakfeyi Arefe günü (9 Zilhicce) güneşin zeval noktas›na gelmesinden kurban bayram›n birinci günü (10 Zilhicce) fecr-i sad›ğa kadar olan süre içinde yapmak.
***
Hanbelî mezhebine göre vakfe, Arefe günü fecr-i sad›ktan bayram›n birinci günü fecr-i sad›ğa kadar yap›labilir.
c) Vakfeyi Arafat’ta yapmak. Arafat s›n›rlar› d›ş›nda yap›lan vakfe geçerli olmaz.
***
Mâlikî mezhebine göre, ayr›ca gecenin bir cüz’ünde Ara-fat’ta bulunmak vakfenin geçerli olmas› için şartt›r. Güneş bat-madan önce Arafat’tan ayr›l›p bir daha dönmeyen kimsenin hac-c› bât›l olur.184
183 Kâsânî, II, 125. İbn Rüşd, I, 424.
184 İbn Rüşd, I, 426. Kurtubî, II, 417. İbn Kudâme, V, 24
Süresi içinde k›sa da olsa bir müddet Arafat’ta vakfe yapma-yan kimse hacca yetişememiş olur. Bu kimsenin daha sonraki y›llarda yeniden haccetmesi gerekir.
3. Arafat Vakfesinin Vacibi
Arefe günü gündüz Arafat’a ç›km›ş olanlar›n güneş bat›nca-ya kadar Arafat’ta beklemeleri vaciptir.
Peygamberimiz (a.s.), güneş bat›ncaya kadar Arafat’ta bekle-miştir.185
Gündüz Arafat’ta bulunmay›p güneş batt›ktan sonra Arafat’a gelenler, Arafat vakfesini yapm›ş olurlar, bu kimseler için her hangi bir ceza da gerekmez.
***
Mâlikî mezhebine göre Arafat’ta güneş bat›ncaya kadar bek-lemek gerekmez. Az da olsa gündüz Arafat’ta bulunmakla vacip yerine gelmiş olur. Vakfe yapan kimse gündüz Arafat’tan ayr›l-mas› durumunda vakfesinin geçerli olabilmesi için geceleyin ge-lip k›sa bir süre de olsa Arafat’ta bulunmas› gerekir.186
4. Vakfenin Yap›lacağ› Yer
Urene vadisi187 hariç Arafat’›n her taraf› vakfe yeridir. Pey-gamberimiz (a.s.),
“ Arafat’›n her yeri vakfe yeridir”188
َﺔَﻧَﺮُﻋ ِﻦْﻄَﺑ ْﻦَﻋ اﻮُﻌِﻔَﺗْراَو
Vﻒِﻗْﻮَﻣ ﺎَﻬﱡﻠُﻛ ُﺔَﻓَﺮَﻋ
185 Ebû Dâvûd, Menâsik, 61, II, 467. Ahmed, I, 75.
186 Kâsânî, II, 127. Şirbînî, II, 262-263. İbn Kudâme, V, 155
187 İbn Mâce, Hac, I, 1002. Mâlik, Hac, I, 388. Ahmed, IV, 82. Kâsânî, II, 151.
188 Müslim, Hac, 149. I, 893.
“(Ancak) Urene Vadisi’nden uzak durun” buyurmuştur.189 Urene vadisi, Harem s›n›r› ile Arafat aras›ndaki mevkidir, Ara-fat’a dahil değildir.
Mekke istikametinde bulunan Urene vadisi d›ş›nda Arafat’›n her hangi bir yerinde vakfe yapan kimse hacc›n bu aslî rüknünü yerine getirmiş olur.
5. Vakfenin Yap›lacağ› Zaman
Vakfenin yap›lacağ› zaman, Arefe günü (9 Zilhicce) güneşin zevalinden sonra başlar, kurban bayram›n birinci günü (10 Zil-hicce) fecr-i sad›ğa kadar devam eder.
Bu zaman diliminde Arafat’ta vakfe yapmayan kimse hacc›n bu aslî rüknünü yerine getirmemiş ve neticede hac yapmam›ş olur. Arefe günü öğle vaktinden önce, bayram›n birinci günü sa-bah namaz› vaktinin girdiği andan sonra yap›lan vakfe geçerli ol-maz.
“Fecir doğmadan önce Arafat’a yetişen kimse hac yapm›ş olur”,190
“Kim Müzdelife gecesi sabah namaz›ndan önce Arafat’a ge-lirse hacc› tamam olmuştur”191anlam›ndaki hadisler, Arafat vak-fesinin son zaman›n› bildirmektedir.
ُﻪﱡﺠَﺣ ﱠﻢَﺗ ْﺪَﻘَﻓ ٍﻊْ َ َﺔَﻠْﻴَﻟ ِﺮْﺠَﻔْﻟا ِةَﻼ َﺻ َﻞْﺒَﻗ َءﺎَﺟ ْﻦَﻤَﻓ
ﱠﺞَ ْﳊا َكَرْدَا ْﺪَﻘَﻓ ُﺮْﺠَﻔْﻟا َﻊُﻠْﻄَﻳ ْنَا َﻞْﺒَﻗ َﺔَﻓَﺮَﻋ َكَرْدَا ْﻦَﻣَو
189 İbn Mâce, Menâsik, 55. II, 1002.
190Tirmizî, Tefsîr, 3. V, 214
191 İbn Mâce, Menâsik, 57. No: 3015. II, 1003. Bir diğer hadis şöyledir:
“Kim Müzdelife gecesi sabah namaz›ndan önce Arafat’a gelirse hacc› ta-mam olmuştur” Ebû Dâvûd, Menasik, 69. II, 485.
ُﻪﱡﺠَﺣ ﱠﻢَﺘـَﻓ ٍﻊْ َ ِﺔَﻠْﻴَﻟ ْﻦِﻣ ِﺢْﺒ ﱡﺼﻟا َﻞْﺒَﻗ َءﺎَﺟ ْﻦَﻣ
Peygamberimiz (a.s.) zevalden sonra vakfe yapm›ş192ve
“Hacc›n menâsikini benden al›n›z” buyurmuştur.193
***
Ahmed b. Hanbel’e göre Arafat vakfesinin zaman›, Arefe günü fecri sad›kla başlar, bayram›n birinci günü fecr-i sad›kla sona erer.
İmam Mâlik’e göre Arafat vakfesinin vakti, Arefeyi bayra-ma bağlayan gece vaktidir. Az da olsa Arafat’ta geceleyin vakfe yapmayan kimse Arafat vakfesi yapmam›ş say›l›r.
Arafat’ta vakfe yapmayan kimse hac yapmam›ş olur. Bu kim-senin başka bir y›l yeniden hac yapmas› gerekir.194
6. Arafat Vakfesinin Sünnetleri
a) Arefe günü sabah› güneş doğduktan sonra Mina’dan Ara-fat’a hareket etmek.
b) Zeval vaktinden önce Arafat bölgesinde bulunmak.
c) Mümkünse vakfe için gusletmek.
d) Öğle namaz› öncesinde Nemîre Mescidi’nde hutbe okun-mas›.
e) Oruçlu olmamak.
f) Vakfe esnas›nda abdestli ve k›bleye yönelik bulunmak.
g) Mümkün olduğu kadar vakfeyi “Cebelü’r-Rahme” denilen tepenin yak›n›nda yapmak.
h) Öğle vakti olunca öğle ve ikindi namazlar›n› birleştirerek k›lmak (cem‘-i takdîm).
ْﻢُﻜَﻜ ِﺳﺎَﻨَﻣ ﻰّ
' ﻨَﻋ اوُﺬ ُﺧ
192 Kâsânî, II, 126
193 Müslim, Hac, 310. I, 893.
194 Kâsânî, II, 126-127. İbn Kudâme, V,24; Şirbînî, II, 262-264. İbn Rüşd, I, 426. Kurtubî, II, 416.
Peygamberimiz (a.s.) Arafat’ta öğle namaz› ile ikindi nama-z›n› öğle vaktinde birleştirerek k›lm›şt›r.195
Ebû Hanîfe’ye göre öğle ile ikindi namaz›n›n cem‘-i takdîm ile k›l›nabilmesi için; Arefe günü hac için ihraml› olarak Arafat’ta bulunmak ve namaz› Mescid-i Nemîre’de “cemâat-i kübrâ” ile k›lmak gerekir. Aksi halde her namaz kendi vaktinde k›l›n›r.
Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed ile Şâfiî, Hanbelî ve Mâ-likî mezheplerine göre, Arefe günü hac için ihraml› olanlar›n, öğle ile ikindi namazlar›n›; ister Nemîre Mescidi’nde ister çad›r-larda, ister cemaatle, ister münferit olsun herkesin cem‘-i takdîm ile k›lmas› sünnettir.196
Cem-i takdîm ile namaz şöyle k›l›n›r: Ezan okunduktan sonra önce öğle namaz›n›n ilk sünneti k›l›n›r, sonra kamet geti-rilir ve öğlenin farz› k›l›n›r, tekrar kamet getigeti-rilir ve ikindinin farz› k›l›n›r. İki farz aras›nda sünnet ve nafile k›l›nmaz. Her iki farzdan sonra telbiye ve teşrik tekbirleri okunur.
›) Vakfeyi, cem‘-i takdîm ile k›l›nan namazdan sonra yap-mak.
Vakfe esnas›nda ayakta durmak oturmaktan daha faziletlidir.
i) Gün boyunca, Kur’an okumak, telbiye, zikir, tehlîl, tekbir, tespih, dua ve istiğfar gibi ibadetleri çokça yapmak.
Mukim olanlar, Arafat’ta öğle ve ikindi namazlar›n› tam k›-larlar. Namazlar› tam k›lanlar da cem-i takdîm yaparlar.
Hacda seferilik:
Hanefî mezhebine göre Arafat öncesi Mekke’de 15 gün ve daha fazla, diğer mezheplere göre giriş ve ç›k›ş günleri hariç 4 gün ve daha fazla kalan kimse mukîm say›l›r ve namazlar›n› tam k›lar. Bu sürelerden az kalacak olan kimse ise seferî say›l›r ve dört rekatl› namazlar› iki rekat olarak k›lar.197Ancak İmam
Ma-195 Nesâî, Menâsik, 201. V, 254.
196 Kâsânî, II, 152-153. Şirbînî, II, 260. İbn Kudâme, V,12-13. İbn Rüşd, I, 424-425.
197 Kâsânî, II, 152. Şirbînî, II, 260. Tirmizî, Hac, 52, III, 229.
lik’e göre mukîm olsun misafir dolsun Arafat’ta herkesin na-mazlar› seferî olarak k›lmas› sünnettir.198
Cemaatle k›l›nan namazlarda imam mukim ise namazlar› tam k›ld›r›r. Cemaat misafir de olsa imama uyarak namaz› tam k›lar.
Arafat, Müzdelife ve Mina’da da hüküm ayn›d›r.(Kâsanî II, 152)
Arafat vakfesi, Cuma gününe rastlarsa mukîm olsun veya mi-safir olsun Cuma namaz› Arafat’ta vakfe yapanlara farz olmaz.199