Madde bağımlılığı hastalığının tedavisi ilk etapta tıbbi tedavi ile başlamaktadır. Tıbbi tedavi hastalanın detoksifikasyon süreci ile başlar, kişinin madde kullanmayı bırakması ve davranışı sürdürmesi sürecinde, psikiyatristin uygun görmesi halinde devam eder. Tedaviye başvuran kişilerin ağırlıkta Opiyat türevi uyuşturucular kullanması ve bu maddelerin yoksunluk belirtilerinin diğer maddelere nazaran daha kuvvetli olması sebebiyle; kişinin madde kullanımını kesmesi sonucu ortaya çıkan yoksunluk belirtilerinin en aza indirgenmesi için tıbbi destek şarttır. Kanın zehirli maddeden arındırılması (detoksifikasyon) sürecinin ardından, madde bağımlısı kişi psikososyal destek programlarına tabii tutulmaktadır. AMATEM’ler bu hizmeti ücretsiz vermektedir. Fakat sayıca artık yetersiz kaldığı
45
görülmektedir. Özel klinikler de alınacak tedavilerin ise yüksek ücretleri özellikle düşük sosyoekonomik düzeydeki ailelerin tedaviye ulaşamamasına yol açmaktadır. Devlet tarafından yürütülen madde bağımlılığı tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin sadece Sağlık Bakanlığı çatısı altında toplanmış olması ve giderek artan tedavi talebi, bir devlet politikası olarak yerel yönetimlere destek verilmesini kaçınılmaz hale getirmiştir. Bu yolla bir yük paylaşımı hedeflenmektedir.
Süreç içerisinde yerel yönetim düzeyinde yürütülen hizmetler yaygınlaşmaya başlamıştır. Yerel yönetim düzeyinde yürütülen çalışmalar tıbbı tedavi sonrası psikososyal destek ve rehabilitasyon ağırlıklı yürütülmektedir. Ancak madde bağımlılığı gibi zor bir alanda yürütülen çalışmaların farklı kurumların iş birliğinde yürütülmesi, çalışmaların etkili olması için gereklidir. Literatürde yerel yönetim düzeyinde yapılan çalışmaların bu alanda hizmet veren kişiler tarafından nasıl değerlendirildiğine ilişkin bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu açıdan araştırmanın problemi, ülkemizde belediyelere bağlı olarak gündüzlü hizmet veren madde bağımlılığı merkezlerinde verilen hizmetin merkezlerde çalışan personeller gözünden nasıl göründüğünün belirlenmesidir.
1.6. Araştırmanın Amacı
Araştırmanın amacı, madde bağımlılığı alanında hizmetlerin çeşitliliğinin artmasının bir sonucu olarak ortaya çıkan belediye hizmetlerinin, merkezlerde çalışan kişilerin gözünden, çalışma deneyimleri ışığında değerlendirilmesidir. Bu amaçla aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır.
1.Belediyelerin madde bağımlılığı alanında sundukları hizmetler nelerdir?
2.Belediyelerin madde bağımlılığı merkezlerinde çalışan kişilerin verilen hizmetlere ilişkin değerlendirmeleri nelerdir?
1.7. Araştırmanın Önemi
Özellikle son yıllarda madde bağımlılığı sorununun ciddiyetinin ve yaygınlığının arttığı göze çarpmaktadır.2016 yılında yapılan kamu harcamaları bir önceki yıla göre yaklaşık %11,7’lik artış ile 721.885 Milyon TL olarak gerçekleşmiştir. (TUBİM 2017 Türkiye Uyuşturucu Raporu)
Artan kullanım oranları ve tedavi talebi, yıllardır süregelen stratejilerin değişmesi gerekliliğini göstermektedir. Mevcut kaynaklar ile sorunun çözümüne katkıda bulunacak yeni modeller geliştirmek her geçen gün güçleşmektedir. Ücretli tedaviler son derece pahalı, ücretsiz tedavilerde bekleme sıraları oldukça uzundur. Özellikle düşük ve orta sosyoekonomik
46
düzeyden gelen kitle için bağımlılık tedavisi almak her geçen gün zorlaşmaktadır.Bu sebeple alternatif tedavi yolları ve stratejileri ortaya konmaya başlamıştır. Belediyeler düzeyinde hizmet veren merkezlerde bu ihtiyaca binaen ortaya çıkmıştır. Bu merkezlerde verilen hizmetlerin nasıl işlediğini, etkilerinin neler olduğunu gösteren araştırmalara rastlanılamamıştır. Bu çalışmanın, madde bağımlılığının tedavisi ve rehabilitasyonu alanında son yıllarda (yaklaşık 8 yıl) kurulan ve alanda hizmet vermeye başlayan, ileri yıllarda yaygınlaşacağı ön görülen ve alanda geniş yer kaplayacağı düşünülen, merkezlerin çalışanlar gözüyle değerlendirmesini yaparak, gelecek yıllarda açılacak merkezlerin işleyişine önemli katkılarda bulunma olasılığı olduğu düşünülmektedir.
1.8. Araştırmanın Sayıtlıları
Araştırmada kullanılan literatür taramasına dayanılarak oluşturulan tanıtıcı bilgi formu ve yarı yapılandırılmış görüşme yönergesinin uygun olduğu kabul edilmektedir.
1.9. Araştırmanın Sınırlılıkları
Çalışma, araştırmanın yürütüldüğü sırada ülkemizdeki belediyelere bağlı olarak gündüzlü hizmet veren merkezlerle sınırlandırılmıştır. Yine araştırmanın yapıldığı tarihte yatılı olarak hizmet veren merkezler farklı bir hizmet modeli sundukları için araştırma kapsamı dışında bırakılmışlardır.
1.10. Tanımlar
Madde Bağımlılığı Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi: Belediyelere bağlı olarak gündüzlü hizmet veren ve araştırmaya katılmayı kabul eden merkezleri ifade etmektedir.
Merkez Çalışanı: Madde Bağımlılığı Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezilerinde çalışan uzman psikolog, psikolog, sosyolog, uzman rehber ve psikolojik danışman, hemşire ve ex-user bireylerdir.
Ex-user: Geçmişte madde bağımlılığı tedavisi görmüş, azami 5 yıl temiz kalma sürecinin ardından diğer insanların tedavi ekibinde yer alan kişilerdir.
47 BÖLÜM II
2. YÖNTEM
2.1. Araştırmanın Modeli
Bu araştırmada, belediyeler bünyesinde açılan madde bağımlılığı tedavi ve rehabilitasyon merkezlerinde çalışan personelin, verilen hizmete ilişkin algıları, bireysel ve kurumsal düzeyde incelenmiştir. Araştırmanın ana amacı, madde bağımlılığı alanına yeni dahil olan belediyelerin verdiği hizmeti, hizmetin uygulayıcılarının perspektifinden analiz ederek, uygulama süreçlerinde görülen aksaklıkların tespitini sağlamak, madde bağımlılığı alanının belediyeler düzeyindeki sınırlarını görmek ve alana ilişkin ihtiyaçları tespit etmek suretiyle, gelecekte daha da yaygınlaşacağı düşünülen bu merkezlerin hizmet kalitesini dolaylı yolla artırmaktır.
Araştırmada görüşülen kişilerin sunmakta oldukları hizmeti, hizmetin oturtulduğu sistem modelini ve bireysel algılarını kendi deneyimleri ışığında değerlendirilmeye odaklanılmıştır. Kişilerin çalışmış oldukları kurumların siyasi yapıları gözetilerek kişilerin daha doğru ve objektif yanıtlar vermesini sağlamak amacıyla çalıştıkları kurumların bilgisinin ve kişisel bilgilerinin çalışmada paylaşılmayacağı kendilerine taahhüt edilmiştir. Nitel araştırma yönteminin seçilmesine, tüm bu sebepler gözetilerek karar verilmiştir.
Nitel araştırma, belirli bir konuyu detaylıca anlama ve tanımlama amacıyla gerçekleştirilmektedir. Creswell (2007) bu detayın ancak, kişiler ile yapılacak bire bir görüşmelerde, kendi hikâye ve deneyimlerini anlatmalarına olanak vererek elde edilebildiğini düşünmektedir.
Nitel araştırma deseninin, bir olguyu tanımlama ve anlamaya olanak veren yapısı, belediye düzeyinde yürütülen madde bağımlılığı tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin değerlendirilmesini hedefleyen bu araştırmada, temel metodolojik yönelim olarak belirlenmesine sebep olmuştur.
Rhodes (2000,21-30 akt;Polat 2012) ve Power (2000:109 akt; Polat 2012)’ın belirttiğine göre, nitel araştırmanın madde bağımlılığı gibi toplumda genellikle saklanan bir sorunla ve ulaşılması zor grup olarak madde bağımlıları ile çalışırken kullanılabilecek bir araştırma yöntemidir. Madde kullanıcılarının deneyimlerinin, içinde bulundukları sosyal bağlamın, madde ile ilgili yeni trendlerin araştırılmasında nitel araştırma yöntemlerinin üstün olduğu hatta gerekli olduğu ifade edilmiştir (EMCDDA 1997;1998;2000; akt; Cramer, 2000).
48 2.2. Araştırmanın Katılımcıları
Araştırmada katılımcılar, nitel araştırma yönteminin amaca yönelik örnekleme çeşitleri arasında yer alan kriter örnekleme yöntemi (Patton, 1990) ile belirlenmiştir. Kriter örnekleme yönteminde, belirlenen kriterleri taşıyan tüm vakaları örnekleme dâhil edilir. (Patton, 1990);(akt; Miles ve Huberman, 1994). Kriter örnekleme, fenomenolojik çalışmalarda araştırmacıya incelenen olgunun çok boyutlu bir görüntüsünü sunması açısından çokça tercih edilmektedir.
Çalışmanın başladığı tarihlerde, aktif olarak çalışmakta olan, belediye düzeyindeki çalışmaların az sayıda olması sebebiyle, katılımcıların belirlenmesinde; aktif olarak merkezde görev yapma ve görüşme yapmayı kabul etmekten başka kriter gözetilmemiştir. Görüşme yapılan 11 merkezden ikisi araştırmaya katılmayı kabul etmemiştir. Bu nedenle 9 merkezde çalışan ve araştırmaya katılmayı kabul eden 16 çalışanla görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşmelerden önce tüm katılımcılara araştırmanın amacı, araştırma kapsamında yapılacak olan görüşmenin amacı ve içeriği hakkında bilgi verilmiş ve ses kaydı alınıp alınmayacağı sorulmuştur. Katılımcıların tümü Bilgilendirilmiş Gönüllü Onam Formunu (Ek1) imzalamış ve ses kaydı alınmasına izin vermiştir.
Merkezlerde görev yapmasına rağmen, büro elemanı, idareci vs. rolde bulunan personeller örnekleme dâhil edilmemiştir. Merkez çalışanı olarak sorumlulukları bulunan ve aynı zamanda idareci konumunda olan kişiler örneklemden ayrılmamıştır. Literatürde, belirli bir fenomenin detaylıca kavranabilmesi için 10 kişilik katılımcı grubunun uygun olduğu iletilmektedir (Dukes, 1984);(Creswell, 2007).