Araştırmada Kullanılan Yöntemlerin Seçimi

Araştırma yöntemlerinin seçimi, Turner (1993)’in de bahsettiği şekilde araştırılan bilgi, bu bilgiyi sağlayacak kişiler ve kaynaklar arasında kurulacak dengeye bağlıdır (Er,Ö., 1995’den alınmıştır).

Çalışma için öncelikle literatüre dayalı ve keşif amaçlı bir ön araştırma (exploratory research) gerekmiştir. 1945’den günümüze Türkiye’deki gelişmelere odaklanan bu ön araştırma, konu ve kapsam itibariyle genel araştırma sınıflandırmaları arasında test etme (testing-out research) veya problem çözme (problem solving research)’den çok keşif amaçlı (exploratory research) araştırmalara daha yakın durmaktadır (Phillips ve Pugh, 1992). Keşif amaçlı araştırmalar, kalitatif araştırma metodunun önemli bir parçası olarak, özellikle karmaşık konuların anlaşılmasında ve tek yönlü

92

kantitatif araştırmaların ölçeğinde izahı mümkün olmayan ilişkilerin kurgulanması ve bütünsel bir bakış açısı getirmesi gerektiğinde tercih edilmektedir. Ayrıca literatürde üzerinde fazla çalışma yapılmamış alanlar ile ilgili derinlemesine bilgi toplamak için keşif amaçlı araştırmalar tercih edilmektedir (Krathwohl, 1998). Benzer şekilde araştırma probleminin daha net bir şekilde ortaya konulması ve araştırma için alternatif yönelimlerin belirlenmesi, keşif amaçlı araştırmaların amaçları arasında gösterilmektedir (Green ve Tull, 1970).

Araştırma kapsamındaki ve bir önceki bölümde detaylandırılmış olan tarihsel literatür araştırmasının temel amacı 1945’den günümüze kadar geçen süre zarfında Türkiye’deki gelişmeleri incelemek ve örnek olay çalışmalara dayanan ana araştırma safhalarında daha detayına inmek üzere nelerin ambalaj tasarımının gelişimini etkilemiş olabileceğini görebilmektir. Bu nedenle ön araştırma, keşif amacı kadar geçmişi aydınlatma hedefinden ötürü tarihsel araştırma (historical research) yapısına sahiptir. Tarihsel araştırmalar, tarihte araştırmanın perspektifiyle henüz aydınlatılmamış bölümler üzerine ışık tutmak amacını taşır (Krathwohl, 1998).

Tarihsel araştırmaların, hizmet ettiği disiplin için faydası, o alanda çalışan akademisyenlerin ve genel anlamda toplumun, ilgili alanın kaynağı ve zaman içindeki değişimi hakkında bilgi sahibi olmasını sağlamasıdır (Savitt, 1980). Dolayısıyla Türkiye’de ambalaj tasarımı alanında tarihsel bir araştırmanın, bu alanın derinlemesine aydınlatılmasına faydası olacağı düşünülmüştür.

Tarihsel araştırma, kendi başına bir araştırma yöntemi değildir ve araştırdığı alan ve araştırma konusuna uygun olacak şekilde farklı araştırma yöntemleri içerebilir (Krathwohl, 1998; Savitt, 1980). Dolayısıyla tez kapsamında seçilen araştırma yönteminin ilk bölümü, keşif amaçlı bir literatür araştırmasıdır ve tarihsel bir perspektif ile 1945’den günümüze geçen dönemi, ambalaj tasarımına gelişimine etki etme potansiyeline sahip olayları ve gelişmeleri ortaya koymayı amaçlamıştır. Bu bölüm aynı zamanda araştırmacının geçen zaman dilimine dair derinlemesine bilgi edinmesini de sağlamıştır.

Literatür araştırması ile elde edilen bulguların ve ambalaj tasarımının gelişiminde etkili olan faktörlerin somut olaylarla örneklenebilmesi için örnek olay çalışması yöntemi ana araştırma yöntemi olarak kullanılmıştır. Örnek olay çalışmaları ile elde edilecek verilerin, tarihsel olayların ambalaj tasarımına etkilerini örnekler üzerinden

93

gözlemleme imkanı sağlayacağı ve böylece araştırmaya somut bir çerçeve kazandıracağı düşünülmüştür.

Örnek olay çalışmaları, tarihsel açıdan medikal ve hukuki araştırmalarda, tek bir kişi, durum ya da problemin detaylı bir şekilde araştırılmasıyla daha genel bir problemin aydınlatılmasına dayanmaktadır (Krathwohl, 1998). Geleneksel perspektifle uzun bir süre örnek olay çalışmalarının, daha geniş bir popülasyona yönelik genellenebilir bilgi sağlayamayacağı ve test edilemeyeceği için tek başına bilimsel bir yöntem olmadığı savunulmuş, dolayısıyla sadece test edilebilir araştırmalar öncesinde ve hipotez geliştirme amaçlı olarak kullanılabileceği dile getirilmiştir (Flyvbjerg, 2006). Bugün ise örnek olay çalışması yöntemi, sosyal araştırmalarda oldukça yoğun olarak kullanılmakta ve son dönemlerde kendi başına bilimsel bir araştırma yöntemi olarak kabul görmektedir (Krathwohl, 1998; Langrish, 1993; Stake, 1995; Svengren, 1993; Yin, 2009). Özenli hazırlanmış örnek olay çalışmaları, farklı bilgi kaynaklarının bir arada kullanılmasına olanak veren ve araştırmacının incelediği olaya dair çok yönlü bilgi edinmesini sağlayan bir araştırma yöntemi olarak görülmektedir (Baxter ve Jack, 2008). Ayrıca örnek olay çalışmaları, sosyal gerçeklerin karışıklığını ve güçlüğünü anlamada, gerçek yapısıyla güçlü ve hayatın kendinden verilerle hareket etmesi nedeniyle tercih edilmektedir ve bu yönüyle bir örnek hakkında detaylı bilgi verebileceği veya örnek olayların geneli yansıtabileceği savunulmaktadır (Köklü, 1994).

Örnek olay çalışmaları, sosyal bilimler alanındaki doktora çalışmaları için de birçok açıdan önemli bir araştırma yöntemi olarak değerlendirilmektedir. Doktora çalışmalarının orijinal bir sonuç getirmesi beklenir ve bu sonuç başkalarının araştırma sonuçları üzerine kurulur. Bu sonuçları irdelemesi bakımından örnek olay çalışmalarının güçlü yanı şu üç özelliğinden gelmektedir:

Örnek olay çalışmaları ile;

a. Daha önceden bilinen bir konu detaylandırılabilinir, b. Daha önceden bilinmeyen bir olay keşfedilebilinir,

c. Bilinen bir düşünce veya kavramın yanlış olduğu gösterilebilinir (Langrish, 1993).

94

Türkiye’de ambalaj tasarımının gelişimi alanında yeterli araştırma henüz yapılmadığı için, örnek olay çalışması metodu ile bu alanın somut bulgular üzerinden aydınlatılması hedeflenmiştir. Bu noktada, örnek olay çalışmalarının özellikle az araştırılmış yani yeterli akademik kaynağın ve teorik çerçevenin oluşturulmadığı alanlarda önemli oluşu (Freeze, 1992), araştırma konusu için seçilen yöntemin doğruluğuna işaret etmektedir.

Yin (2009)’e göre bir araştırma metodu olarak örnek olay çalışmasının özellikle 1 – “Nasıl?” ve “Neden?” sorularının cevabı arandığında,

2 – Araştırmacının incelenen konu üzerinde fazla kontrol sahibi olamadığı durumlarda ve,

3 – Odağın gerçek yaşam ile bağlantısı olan, güncel bir konu üzerinde olduğu durumlarda tercih edilir.

Yin’in çizdiği çerçeveden bakacak olursak:

1 – Tez kapsamında, geçmişte ve bugün firmaların neden ambalaj tasarımına yöneldiği temel olarak incelenen konudur. Bunu nasıl yaptıkları da yine örnek olay çalışmaları sonucunda aydınlatılması hedeflenen unsurlardandır. Yani Yin’in (2009) öngördüğü gibi “Neden?” ve “Nasıl?” soruları ile tez için seçilen konu detaylandırılmaya çalışılmaktadır.

2 – Geçmişe dönük olarak 1945’den günümüze kadar geçen 65 yıllık bir dönemi inceleyen araştırmacı, bu sürenin 1945’den itibaren büyük bir bölümüne tanık olamamıştır. Bu nedenle araştırılan dönemin son beş yılı dışında araştırmacı, olaylar üzerinde kontrol sahibi değildir.

3 – Ambalaj tasarımı, gelişen ekonomi ve değişen yaşam şekilleri ile beraber günlük yaşamın giderek daha fazla içinden bir parçası olmaktadır. Bu alandaki gelişmeler, ikinci ve üçüncü bölümlerde detaylıca ele alınmıştır. Dolayısıyla araştırılan konu güncel ve gerçek yaşamın içinden bir konudur. Benzer şekilde örnek olay çalışmalarında irdelenen firmalar halen aktif olarak var olan firmalardır.